Tematy - Układy zbiorowe

Jesteśmy podekscytowani zmianami, które planowe są na 2026 r. w zakresie ustalania istnienia stosunku pracy przez inspektorów pracy decyzją, co ma zmienić tzw. "śmieciowe zatrudnienie" a przecież już od 13 grudnia 2025 r. precedensowa ustawa w mocy i uprawnienia - jakich nigdy nie było dla osób wykonujących pracę zarobkową (na zleceniu i innych cywilnoprawnych formach). Zatem i dla pracownika i dla osoby świadczącej pracę za wynagrodzeniem na innej podstawie niż stosunek pracy będzie dużo szerszy katalog praw. Poniżej wyjaśniamy o co chodzi.

Uchyla się dział jedenasty z Kodeksu pracy (sic!). Co za zmiana dla pracowników, pracodawców, związków zawodowych oraz organizacji pracodawców! Na taką zmianę czekano kilkadziesiąt lat. Naukowcy już dawno mówili, że trzeba to zrobić i stało się! Ale uwaga, z jednej strony likwidacja przepisów, a z drugiej strony już w dniu 13 grudnia 2025 r. wchodzi w życie totalnie nowa ustawa o kolosalnym znaczeniu dla polskiego prawa pracy, a konkretnie dla ZPP.

Projekt ustawy o układach zbiorowych pracy i porozumieniach zbiorowych został opracowany przez Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej. Rząd przyjął propozycję nowych przepisów. Czym są układy zbiorowe? Co wprowadza ustawa?

Resort pracy a w tym Agnieszka Dziemianowicz-Bąk odpowiedzialni są zmiany w zbiorowym prawie pracy. Środowisko związkowców ale i pracodawców czekało od dawna na nowe regulacje. Według założeń już w 2025 r. mają wejść w życie zmiany w zakresie przepisów o układach zbiorowych pracy. Będą nowe zasady prowadzenia negocjacji przez pracodawców i związki zawodowe. Wreszcie z Kodeksu Pracy, który dotyczy przecież indywidualnego prawa pracy (relacji pracownik-pracodawca) będą usunięte, a wyodrębnione do innej, osobnej ustawy przepisy dotyczące układów zbiorowych pracy, tzw. UZP.

REKLAMA

Układ zbiorowy pracy – czym jest? Kogo obowiązuje? Jak go wypowiedzieć?

Od 1 stycznia 2017 r. pracodawca zatrudniający co najmniej 20 i mniej niż 50 pracowników, nieobjętych układem zbiorowym pracy ustala warunki wynagradzania za pracę w regulaminie wynagradzania, jeżeli zakładowa organizacja związkowa wystąpi z wnioskiem o jego ustalenie. Pracodawca planujący modyfikacje zasad wynagradzania pracowników powinien dokonać zmiany regulaminu wynagradzania.

Dzięki stosowaniu układów zbiorowych, pracownicy mogą korzystać z dostosowanych do ich potrzeb warunków pracy. Układy zbiorowe (fr. Conventions Collectives) decydują we Francji o kształcie zatrudnienia w 98% przypadków.

Zdaniem pracodawców układy zbiorowe pracy powinny zastąpić w dużej mierze przepisy Kodeksu pracy. Kodeks miałby zawierać jedynie normy ogólne o charakterze ochronnym, a pozostałe kwestie regulowałyby układy zbiorowe.

REKLAMA

Prawo dopuszcza dokonanie zmian w Zakładowym Układzie Zbiorowym Pracy. Można je wprowadzać jedynie poprzez przyjęcie przez strony układu Protokołu Dodatkowego. Co dzieje się w sytuacji, gdy jedna ze stron nie zgadza się na zawarcie Protokołu Dodatkowego?

Przepis art. 25 ustawy o związkach zawodowych przewiduje zwolnienie od pracy zawodowej w związku z pełnieniem funkcji związkowej poza zakładem pracy. W świetle tego unormowania pracownikowi powołanemu do pełnienia z wyboru funkcji związkowej poza zakładem pracy, jeżeli z wyboru wynika obowiązek wykonywania tej funkcji w charakterze pracownika (art. 25 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych), przysługuje - na wniosek organizacji związkowej - prawo do urlopu bezpłatnego.

Ustalenia w układzie zbiorowym pracy pozostawia się zupełnej swobodzie stron. Ustawodawca nie nakłada na zakład pracy obowiązku zawarcia układu zbiorowego pracy. Zawarcie układu zależy jedynie od woli pracodawcy i zakładowej organizacji związkowej. Czego mogą dotyczyć ich ustalenia?

Wypowiedzenie układu zbiorowego pracy jest jednym ze sposobów jego rozwiązania. Zachowanie jakiej procedury jest konieczne dla zgodnego z prawem wypowiedzenia układu zbiorowego pracy z zachowaniem 3-miesięcznego okresu wypowiedzenia? Kiedy i w jaki sposób należy o tym poinformować Państwową Inspekcję Pracy? Jakie dokumenty muszą zostać sporządzone i podpisane przez strony? Czy należy podawać powody wypowiadania układu? O tym poniżej.

Zawieszenie układu zbiorowego pracy, a co za tym idzie również niektórych uprawnień pracowniczych przez pracodawcę, jest możliwe w ściśle określonych przypadkach. Uprawnienie to, ma na celu umożliwienie przeprowadzenia procesów niezbędnych dla poprawy kondycji finansowej zakładu pracy.

Układ zbiorowy pracy co do zasady wchodzi w życie z dniem zarejestrowania. Stronom układu przysługuje jednak uprawnienie do określenia innej daty, lecz nie może być to data poprzedzająca dzień rejestracji.

Układ zbiorowy pracy zawiera pracodawca z organizacją bądź organizacjami związkowymi. Połączenie i rozwiązanie organizacji zakładowych wpływa na zawarte układy zbiorowe pracy. Jak przekształcenia organizacyjne wypływają na obowiązywanie zakładowego układu zbiorowego pracy?

Układy zbiorowe pracy to dwustronne umowy zawierane przez partnerów społecznych. Kodeks pracy wyróżnia zakładowe i ponadzakładowe układy zbiorowe pracy zawierane odpowiednio pomiędzy pracodawcami i organizacjami pracodawców, a zakładowymi i ponadzakładowymi organizacjami związkowymi.

Kodeks pracy wyróżnia zakładowe układy zbiorowe pracy i ponadzakładowe układy zbiorowe pracy. Ponadzakładowy układ zbiorowy pracy zakładany jest przez właściwy statutowo organ ponadzakładowej organizacji związkowej oraz organ organizacji pracodawców.

Układy zbiorowe pracy można zmieniać. Dokonują tego strony układu za pomocą protokołów dodatkowych. Do protokołów należy stosować odpowiednio przepisy dotyczące układów.

Rozwiązanie układu zbiorowego pracy powoduje utratę jego mocy obowiązującej. Kodeks pracy wyróżnia 3 podstawowe rodzaje rozwiązania układu: zgodne oświadczenie stron, upływ okresu, na jaki został zawarty oraz upływ okresu wypowiedzenia.

Układy zbiorowe pracy są zupełnie dobrowolne. Zawierają je pracownicy reprezentowani przez zakładową bądź ponadzakładową organizację związkową oraz pracodawca bądź organizacja pracodawców. W celu ich zawarcia przeprowadza się rokowania.

Układ zbiorowy pracy zawiera reprezentacja pracowników z pracodawcą. Wyróżnia się zakładowy układ zbiorowy pracy oraz ponadzakładowy układ zbiorowy pracy. Układy określają zwykle warunki wynagradzania za pracę i przyznawanie innych świadczeń związanych z pracą.

Pracodawca przejmujący zakład pracy (lub jego część), w którym obowiązywał układ zbiorowy pracy ma obowiązek stosowania w odniesieniu do przejętych pracowników dotychczasowego układu. Zobowiązanie nałożone na nowego pracodawcę wygasa z upływem roku od dnia przejęcia zakładu pracy.

Odprawy przyznawane w związku z rozwiązaniem stosunku pracy mogą być różnicowane w porozumieniach pracodawców i związków zawodowych. Zróżnicowanie wysokości odpraw musi jednak być obiektywnie uzasadnione.

W związku z trudnościami ekonomicznymi na rynku pracy można zaobserwować tendencję firm do rozwiązywania układów zbiorowych pracy. Pracodawca, podejmując taką próbę, powinien liczyć się ze skutkami, jakie się z tym wiążą.

Jak pokazuje praktyka, przepisy ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych na tle różnych stanów faktycznych bywają niezwykle problematyczne. Każda ze stron, czy to związkowcy, czy to pracodawca stara się je interpretować z korzyścią dla siebie, co prowadzi w efekcie do wielu sporów.

Związek zawodowy może powołać przedstawiciela do pełnienia funkcji związkowej, np. negocjowania układu zbiorowego pracy. Wówczas delegatowi, na wniosek organizacji, na czas niezbędny do wykonania zadania przysługuje prawo do urlopu bezpłatnego.

W rokowaniach dotyczących zawarcia układu zbiorowego pracy musi brać udział co najmniej jedna reprezentatywna organizacja związkowa. Za taką uważa się m.in. organizację będącą członkiem reprezentacyjnej ponadzakładowej organizacji związkowej.

Osoby zarządzające m.in. spółkami Skarbu Państwa mają prawo do nagrody jubileuszowej. Świadczenie to może zostać im wypłacone nawet w sytuacji, gdy zakładowy i ponadzakładowy układ zbiorowy pracy lub regulamin wynagradzania nie określa uprawnień do jej otrzymania.Poznaj najnowsze zmiany w Prawie umów gospodarczych!

Aby układ zbiorowy pracy uzyskał moc obowiązującą, konieczna jest jego rejestracja. Podczas procedury rejestracyjnej badana jest zgodność układu z przepisami prawa.

Układy zakładowe i ponadzakładowe podlegają wpisowi do rejestrów prowadzonych przez właściwego okręgowego inspektora pracy i ministra właściwego do spraw pracy.

Prowadzimy negocjacje w sprawie zmiany zakładowego układu zbiorowego pracy. Powołano do tego zespół składający się z przedstawicieli pracodawcy i organizacji związkowych. Związki wskazały na piśmie osoby, które są upoważnione do prowadzenia rozmów. Terminy spotkań są ustalane wspólnie przez pracodawcę i związki. W przypadku ustalenia konkretnego terminu pracodawca informuje kierowników poszczególnych komórek organizacyjnych, że w danym dniu będą się odbywać spotkania zespołu roboczego w celu usprawiedliwienia nieobecności wyznaczonych do negocjacji pracowników i zapewnienia zastępstwa. Niektórzy przedstawiciele związków pracują w równoważnym systemie czasu pracy i spotkania wypadają w ich dni wolne. Związki domagają się, aby tym pracownikom spotkania w takie dni traktować jako pracę w godzinach nadliczbowych. Czy mają rację?

Strajk polega na zbiorowym powstrzymywaniu się pracowników od wykonywania pracy w celu rozwiązania sporów dotyczących warunków pracy, płac lub świadczeń socjalnych oraz praw i wolności związkowych pracowników lub innych grup, którym przysługuje prawo zrzeszania się w związkach zawodowych.

W literaturze prawa pracy postuluje się ustawowe uregulowanie instytucji work-sharingu i job-sharingu. Niewątpliwie regulacja taka byłaby pomocna, choć osiągnięcie celów ww. instytucji jest obecnie możliwe również na podstawie obowiązujących przepisów.

Nagrody jubileuszowe w spółdzielniach inwalidów z reguły przyznawane są nie częściej niż co 5 lat. Postanowienia w tym zakresie zawierają układy zbiorowe pracy.

Na pracodawcy ciąży wiele różnego typu obowiązków informacyjnych wobec pracowników. Ich cechą wspólną jest to, że uchybienia popełnione przez pracodawcę przy ich wykonaniu mogą spowodować negatywne konsekwencje nie tylko dla pracownika, ale i dla pracodawcy z odpowiedzialnością odszkodowawczą włącznie.

Na żądanie związku zawodowego pracodawca musi udzielić informacji niezbędnych do prowadzenia działalności związkowej, w szczególności informacji o warunkach pracy i zasadach wynagradzania. Informacje te nie mogą obejmować danych osobowych poszczególnych pracowników bez wyraźnej pisemnej zgody tych osób.

Ustalenie liczby pracowników zatrudnionych u danego pracodawcy jest niezbędne do prawidłowego określenia, czy zakładowa organizacja związkowa korzysta z przywileju reprezentatywności.

Pakiet socjalny nie jest nadzwyczajnym zbiorem przepisów. Jeżeli przepisy pakietu zostały włączone do układu zbiorowego pracy, w razie wypowiedzenia tego układu również one tracą ważność (wyrok Sądu Najwyższego z 8 czerwca 2010 r., I PK 23/10).

Członkiem związku zawodowego może zostać każdy pracownik po złożeniu odpowiedniej deklaracji. Jednak uchwała o przyjęciu w poczet związkowców jest poprzedzona oceną pracownika, w szczególności dotyczącą przestrzegania przez niego zasad współżycia społecznego i etyki zawodowej.

Zakładowa organizacja związkowa może zostać utworzona z inicjatywy pracodawcy przez grupę życzliwych mu osób. Podmiot zatrudniający zyskuje dzięki takiej sytuacji faktyczną kontrolę nad związkiem, czyli organizacją w założeniu pracowniczą.

O reprezentatywności zakładowej organizacji związkowej decyduje sąd rejonowy. Zastrzeżenia co do reprezentatywności tej organizacji mogą zgłaszać m.in. inne zakładowe organizacje związkowe, które uczestniczą w rokowaniach dotyczących zawarcia układu zakładowego.

Układ zbiorowy pracy rozwiązuje się: na podstawie zgodnego oświadczenia stron; z upływem okresu, na który został zawarty; z upływem okresu wypowiedzenia dokonanego przez jedną ze stron.

Obowiązkiem pracodawcy jest dokonywanie przelewów wynagrodzenia na konto w takim terminie, aby pracownik mógł podjąć z banku przekazane wynagrodzenie w dniu określonym przez regulamin pracy lub inne przepisy prawa pracy jako dzień wypłaty.

Pracuję w firmie, która wypłaca nagrody jubileuszowe. Ostatnio dowiedzieliśmy się, że pracodawca z uwagi na trudną sytuację finansową chce od nowego roku wprowadzić nowe zasady wypłaty tego świadczenia przez ustalenie tzw. stażu zakładowego. Czy ma takie prawo, skoro obowiązujące przepisy płacowe gwarantują nam prawo do „jubileuszówki” wypłacanej przy przyjęciu ogólnego stażu pracy?

Przepisy rozdziału I działu jedenastego Kodeksu pracy odnoszące się do układu zbiorowego pracy stosuje się zarówno do układu ponadzakładowego, jak i układu zakładowego.

Zakładowy układ zbiorowy pracy, potocznie zwany układem zakładowym, uregulowany jest w dziale 11 Kodeksu pracy.