Ustalanie reprezentatywności organizacji związkowych

Reprezentatywność jest cechą rozstrzygającą o prawie organizacji związkowych do reprezentowania praw i interesów pracowniczych, która opiera się na kryterium ilościowym. Przymiot reprezentatywności nie ma charakteru trwałego ze względu na zmiany, jakie zachodzą w składzie osobowym organizacji związkowych. Pojęcie reprezentatywności organizacji związkowych jest wykorzystywane przez ustawodawcę na potrzeby różnych instytucji prawa pracy.

Ustawa o Trójstronnej Komisji

Definicję pojęcia reprezentatywności o charakterze ogólnym, do której odwołania można znaleźć w wielu różnych przepisach, zawiera ustawa o Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno-Gospodarczych i wojewódzkich komisjach dialogu społecznego (zwana dalej ustawą).

W Komisji (a także w wojewódzkich komisjach dialogu społecznego) stronę pracowników reprezentować mogą tylko przedstawiciele reprezentatywnych organizacji związkowych. Istnienie przymiotu reprezentatywności stwierdza Sąd Okręgowy w Warszawie na wniosek zainteresowanej organizacji.

Tworzenie związku zawodowego przez pracowników - obowiązki pracodawców >>

Za reprezentatywne organizacje związkowe uznaje się ogólnokrajowe związki zawodowe, ogólnokrajowe zrzeszenia (federacje) związków zawodowych i ogólnokrajowe organizacje międzyzwiązkowe (konfederacje), które spełniają łącznie następujące kryteria:

• zrzeszają więcej niż 300 000 członków będących pracownikami (z zastrzeżeniem ust. 3 ustawy),
• działają w podmiotach gospodarki narodowej, których podstawowy rodzaj działalności jest określony w więcej niż w połowie sekcji Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD), o której mowa w przepisach o statystyce publicznej (art. 6 ust. 2 ustawy).

Przy ustalaniu kryterium liczebności uwzględnia się nie więcej niż po 100 000 członków organizacji związkowej będących pracownikami zatrudnionymi w podmiotach gospodarki narodowej, których podstawowy rodzaj działalności jest określony w jednej sekcji PKD. Organizacja związkowa ubiegająca się o uznanie jej za reprezentatywną przy ustalaniu liczby pracowników nie uwzględnia pracowników zrzeszonych w tych spośród jej organizacji członkowskich, które są lub w okresie roku przed złożeniem wniosku o stwierdzenie reprezentatywności były zrzeszone w reprezentatywnej organizacji związkowej mającej przedstawicieli w składzie Komisji (art. 6 ust. 3 ustawy).

Odwołania do ustawy o Trójstronnej Komisji

Do kryterium reprezentatywności określanego zgodnie z ustawą odwołują się także inne ustawy.

Reprezentatywne organizacje związkowe są uprawnione m.in. do:

• przedstawiania kandydatów do Rady Ochrony Pracy, pełniącej zadania określone w ustawie o Państwowej Inspekcji Pracy (art. 7 ust. 4 ustawy o PIP),
• opiniowania założeń i projektów aktów prawnych oraz dokumentów konsultacyjnych i projektów aktów prawnych Unii Europejskiej, a ponadto do występowania z wnioskami o wydanie lub zmianę ustawy albo innego aktu prawnego w zakresie spraw objętych zadaniami związku zawodowego,
• wskazywania przedstawicieli do Naczelnej Rady Zatrudnienia oraz wojewódzkich i powiatowych rad zatrudnienia, pełniących zadania określone w ustawie o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy,
• wskazywania przedstawicieli do Rady Statystyki, pełniącej zadania określone w ustawie o statystyce publicznej,
• wskazywania przedstawicieli do Rady Nadzorczej PFRON, a ponadto do Krajowej Rady Konsultacyjnej do Spraw Osób Niepełnosprawnych, pełniącej zadania określone w ustawie o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych,
• wskazywania przedstawicieli do Rady Nadzorczej ZUS, zgodnie z ustawą o systemie ubezpieczeń społecznych.

Reprezentatywność w prawie układowym

Kryteria reprezentatywności na potrzeby ustalenia uprawnienia do negocjowania i zawierania zakładowego i ponadzakadowego układu zbiorowego pracy zawiera także Kodeks pracy.

Wystąpienie pracodawcy o udostępnienie imiennej listy związkowców >>

W rokowaniach w sprawie zawarcia układu zbiorowego pracy musi uczestniczyć co najmniej jedna reprezentatywna organizacja związkowa, wówczas gdy do rokowań przystąpiły tylko niektóre z organizacji związkowych uprawnionych do reprezentowania pracowników, dla których układ ma być zawarty.

Reprezentatywną organizacją związkową jest ponadzakładowa organizacja związkowa:

• reprezentatywna w rozumieniu ustawy o Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno-Gospodarczych,
• zrzeszająca co najmniej 10% ogółu pracowników objętych zakresem działania statutu, nie mniej jednak niż 10 000 pracowników,
• zrzeszająca największą liczbę pracowników, dla których ma być zawarty określony układ ponadzakładowy.

Z mocy prawa reprezentatywne stają się także ogólnokrajowe związki zawodowe i zrzeszenia (federacje) związków zawodowych, jeśli wchodzą w skład reprezentatywnej ogólnokrajowej organizacji międzyzwiązkowej (konfederacji). Reprezentatywność uzyskaną dzięki przynależności do większych struktur można utracić w sytuacji opisanej w art. 241^14a § 2 k.p.

Reprezentatywną zakładową organizacją związkową jest organizacja związkowa:

• będąca jednostką organizacyjną albo organizacją członkowską ponadzakładowej organizacji związkowej uznanej za reprezentatywną na podstawie art. 241¹⁷ § 1 pkt 1 k.p., pod warunkiem że zrzesza ona co najmniej 7% pracowników zatrudnionych u pracodawcy,
• zrzeszająca co najmniej 10% pracowników zatrudnionych u pracodawcy.

Jeżeli żadna z zakładowych organizacji związkowych nie spełnia powyższych wymogów, reprezentatywna jest organizacja zrzeszająca największą liczbę pracowników. Przy ustalaniu liczby zrzeszonych pracowników uwzględnia się wyłącznie pracowników należących do danej organizacji przez okres co najmniej 6 miesięcy przed przystąpieniem do rokowań. W razie gdy pracownik należy do kilku organizacji, uwzględniony może być tylko jako członek jednej wskazanej przez niego organizacji związkowej.

Odmowa przywrócenia do pracy związkowca >>

Stwierdzenia reprezentatywności ponadzakładowej organizacji związkowej dokonuje Sąd Okręgowy w Warszawie. O stwierdzenie reprezentatywności zakładowej organizacji związkowej występuje się do sądu rejonowego – sądu pracy właściwego dla siedziby pracodawcy.

Podstawa prawna:

• art. 241^14a, 241¹⁷, 241^25a, 241³⁰ Kodeksu pracy,
• art. 6 ustawy z 6 lipca 2001 r. o Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno-Gospodarczych i wojewódzkich komisjach dialogu społecznego (DzU nr 100, poz. 1080 ze zm.).