Indywidualne prawo pracy - Kadry - Profesjonalny serwis kadrowych - prawo pracy, wynagrodzenia, umowa o pracę, urlopy, HR, BHP, kodeks pracy

Zapisz się na newsletter

Wpisz poprawny e-mail

Zatrudniamy ponad 2 tys. pracowników. W terminie 7 dni od zawarcia umowy o pracę każdy z pracowników otrzymuje pisemną informację o warunkach zatrudnienia. Czy mamy obowiązek ponownie wręczyć pracownikowi informację o zmianie warunków zatrudnienia, gdy np. nabędzie on prawo do wyższego wymiaru urlopu wypoczynkowego i dłuższego okresu wypowiedzenia? Czy informacja przekazana mu przy zatrudnieniu, zawierająca te wszystkie zmiany, będzie wystarczająca?

Rzeczy pracownika można przeszukać w ściśle określonym celu, jakim jest ochrona interesu prawnego pracodawcy. W przypadku gdy pracodawca nie będzie potrafił wskazać celu przeszukania, może się narazić na zarzut naruszenia dóbr osobistych pracownika.

Partner nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania spółki będące następstwem działań lub zaniechań osób zatrudnionych przez spółkę, które podlegały kierownictwu innego partnera przy świadczeniu usług związanych z przedmiotem działalności spółki.

Stanowisko pracy w umowie o pracę zostało określone jako drwal – motorniczy. Praca na ww. stanowisku została zaliczona jako praca wykonywana w szczególnych warunkach. Z reguły w okresach wiosennych i letnich pracownik zatrudniony na tym stanowisku wykonuje inne prace, np. zalesienia, pielęgnacja gleby, zabezpieczanie upraw. Prace te są wykonywane w wymiarze od kilku dni do pełnego miesiąca, w miarę konieczności ich wykonywania. Przez pozostałą część roku (z reguły jest to 9 miesięcy) pracownik wykonuje prace przy pozyskaniu drewna, czyli zgodnie z angażem. Jaki okres pracy w szczególnych warunkach tego pracownika należy uwzględniać w świadectwie pracy w ust. 4 ppkt 8, który dotyczy okresów pracy w warunkach szczególnych? Czy będzie to cały okres zatrudnienia na stanowisku drwala czy tylko te okresy pracy, w których była wykonywana praca drwala? Za pracownika opłacamy składkę na Fundusz Emerytur Pomostowych.

REKLAMA

Kodeks pracy nie określa, jakie rodzaje pracy mogą być wykonywane w formie telepracy, czyli pracy wykonywanej z wykorzystaniem środków komunikacji elektronicznej. Jakie zatem warunki muszą zostać spełnione, by pracownik mógł stać się telepracownikiem i jakie w związku z tym spoczywają na pracodawcy obowiązki?

W praktyce pracodawcy często spotykają się z problemem nietrzeźwych pracowników. Powinni więc dostosować procedury kontrolne do obowiązujących przepisów i np. wprowadzić do regulaminu zapisy o wyrywkowej kontroli trzeźwości.

Pracownik i pracodawca podpisali umowę szkoleniową, w której określono warunki podnoszenia kwalifikacji zawodowych przez zatrudnionego. Pracownik zgodził się na skrócenie wymiaru urlopu szkoleniowego przysługującego mu podczas studiów podyplomowych. Pracodawca zaoferował częściowe sfinansowanie opłat za kształcenie. Wpisał do umowy zastrzeżenie o możliwości wycofania się z zapłacenia czesnego za drugi semestr nauki w razie niekorzystnej sytuacji finansowej firmy. Czy tego rodzaju postanowienia mogą się znaleźć w umowie szkoleniowej?

Pracuję w szpitalu wojewódzkim i jednocześnie jestem członkiem gminnej komisji ochrony środowiska. Czasami jestem zapraszany na narady organizowane przez gminę. Mam pytanie: czy obowiązkiem pracodawcy jest zwolnienie mnie ze świadczenia pracy na czas takiej narady?

REKLAMA

W zakładzie pracy, w którym pracuje 35 pracowników, zatrudnionych jest 3 cudzoziemców. Zakład zostaje przejęty przez innego pracodawcę. Czy cudzoziemcy nadal pozostaną w zatrudnieniu w nowym zakładzie na warunkach, którymi byli objęci u dotychczasowego pracodawcy przed przejęciem?

Pracownik został ukarany naganą za picie alkoholu w czasie pracy. Niedługo minie rok od jego ukarania. Pracownik jest obecnie na jednomiesięcznym wypowiedzeniu, które otrzymał z powodu utraty do niego zaufania spowodowanej wprowadzeniem w błąd przełożonego. Nie chcemy usuwać odpisu zawiadomienia o ukaraniu pracownika z akt osobowych, ponieważ w przypadku odwołania się do sądu pracy będziemy mogli wykazać, że pracownik jest niezdyscyplinowany i już wcześniej były zastrzeżenia do jego pracy. W ciągu ostatniego roku pracownik nie miał kar porządkowych, ale miał ustne uwagi przełożonego do wykonywanej pracy. Czy możemy pozostawić informację o karze w aktach osobowych?

Ustawa o opiece nad dziećmi do lat 3 zmieniła formę organizacyjno-prawną żłobków. Tracą one status zakładów opieki zdrowotnej i stają się albo gminnymi jednostkami budżetowymi, albo prywatnymi podmiotami bez statusu zakładu opieki zdrowotnej. Ustawa uregulowała także status pracowników zatrudnionych w jednostce działającej jako zakład opieki zdrowotnej.

Do podstawowych obowiązków pracodawcy należy stworzenie warunków pracy wolnych od mobbingu. Zaniechanie powyższego obowiązku skutkować będzie odpowiedzialnością zatrudniającego. Nie każde jednak zachowanie, nawet jeśli narusza dobra osobiste pracownika i w jego przekonaniu jest krzywdzące, wyczerpuje znamiona mobbingu.

Pracownik mobilny będzie działał na danym terenie w kilku województwach. W umowie o pracę jako miejsce pracy powinnam wpisać te województwa. Obszar jest „realny”, teoretycznie można pojechać i wrócić w trakcie dnia. Czy mogę wpisać „Polska” z uwagi na to, że od czasu do czasu będzie się pojawiała konieczność wyjazdu poza zdefiniowany region? Dodatkowo, na początku współpracy, pracownik będzie bywał często w centrali, która jest poza docelowym regionem działania. Czy chociażby z uwagi na to mogę wpisać „Polska”? Czy istnieją jakieś konkretne ograniczenia dla definiowania regionu działania: „Polska”?

Pragmatyki służbowe, np. ustawy: o służbie cywilnej, o pracownikach samorządowych, o pracownikach urzędów państwowych, określają zasady pobierania nauki przez osoby zatrudnione. Jednak w sprawach nieujętych w tych przepisach odsyłają one do stosowania kodeksu pracy.

Pracownik zatrudniony w dziale marketingu kilka razy w roku prowadzi również szkolenia językowe. Pracodawca zamierza zaproponować mu przeprowadzenie szkolenia z języka angielskiego dla kadry menedżerskiej. Czy może powierzyć pracownikowi wykonanie tego zadania w ramach jego dotychczasowych obowiązków?

Nauczyciel, który otrzymał skierowanie od dyrektora placówki na dokształcanie, posiada z tego tytułu pewne uprawnienia. Przysługują mu m.in. płatny urlop szkoleniowy, płatne zwolnienie od pracy, zwrot kosztów przejazdu. Nauczyciel uczący się bez skierowania może liczyć jedynie na urlop bezpłatny.

Przez 4 lata byłem zatrudniony na kontrakcie w USA. W Polsce mam 17-letni staż pracy. Od 1 stycznia 2011 r. pracuję w urzędzie gminy w B. Słyszałem, że okres pracy za granicą może być wliczony do uprawnień pracowniczych, np. dodatku stażowego itp. Czy to prawda?

Czy należy zamieszczać komparycję w dokumentach kadrowych, np. w umowie o pracę, w świadectwie pracy, w wypowiedzeniu umowy o pracę, w umowie zlecenia lub w umowie o dzieło? Dotychczas nie we wszystkich wymienionych dokumentach to robiłam, ale dowiedziałam się, że moje postępowanie było nieprawidłowe.

Zatrudniamy pracownika podlegającego ochronie przedemerytalnej. Nasza firma zmienia siedzibę. Pracownik podlegający ochronie przed zwolnieniem nie zgodził się na zmianę miejsca pracy w drodze porozumienia stron. Wykonywanie pracy przez pracownika w dotychczasowym miejscu jest niemożliwe. Jak w takiej sytuacji możemy zmienić jego miejsce pracy?

Zatrudniamy pracownika na stanowisku urzędniczym na podstawie umowy na czas określony. Po zakończeniu tej umowy chcemy podpisać z nim nową umowę o pracę na czas nieokreślony. Czy pracownik ten powinien ponownie złożyć ślubowanie?

Niedawno zatrudniony u nas pracownik zwrócił się z żądaniem przekazania mu przepisów w zakresie równego traktowania. Tekst tych przepisów został wywieszony na tablicy ogłoszeń, dlatego też nie spełniliśmy żądania pracownika. Czy pracownik ma rację, domagając się od nas przekazania przepisów dotyczących równego traktowania w zatrudnieniu?

Szkolenia dotyczące ochrony informacji niejawnych przeprowadzają Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego lub Służba Kontrwywiadu Wojskowego, a w jednostkach przetwarzających takie informacje – pełnomocnicy ochrony informacji niejawnych.

Pracownik jest zatrudniony na podstawie umowy o pracę na czas określony od 1 listopada 2009 r. do 31 października 2011 r. u pracodawcy, którego obejmuje tzw. ustawa antykryzysowa. Czy pracodawca może z dniem 1 grudnia 2011 r. zawrzeć z tym pracownikiem kolejną umowę o pracę na czas określony na następne 2 lata, traktując, że jest to druga umowa na czas określony? Czy też będzie to już umowa na czas nieokreślony?

Regulamin pracy powinien określać zasady świadczenia pracy, w szczególności stosowane w zakładzie pracy systemy i rozkłady czasu pracy oraz sposoby potwierdzania przez pracowników czasu przybycia do pracy i czasu jej wykonywania.

W naszym zakładzie pracy od 9 lat przepisem regulującym zasady wynagradzania pracowników jest regulamin wynagradzania uzgodniony z działającą w zakładzie organizacją związkową. Pracodawca uchylił regulamin wynagradzania i poinformował, że był on bezprawny, gdyż zasady wynagradzania reguluje rozporządzenie płacowe, a nasz zakład obecnie zatrudnia tylko 9 pracowników. Nadmieniamy, że nowe regulacje pozbawiają nas wielu świadczeń, np. zmniejszono nagrody jubileuszowe, odprawy. Czy działania pracodawcy naruszają obowiązujące przepisy?

Moje pytanie dotyczy ustawy antykryzysowej, która weszła w życie 22 sierpnia 2009 r. Czy osoba zatrudniona 10 sierpnia 2009 r. i mająca umowę na czas określony do 30 września 2011 r. jest zaliczana w poczet osób, których łączny okres zatrudnienia nie może przekroczyć 24 miesięcy? I jeśli tak, to czy ta umowa staje się umową na czas nieokreślony? A co w przypadku umowy zawartej od 16 października 2009 r. do 30 września 2011 r. Czy okres 24 miesięcy liczymy od dnia zawarcia umowy czy od dnia wejścia w życie ustawy?

Czy w świadectwie pracy w pkt „był niezdolny do pracy przez okres ... dni” powinno się podać jedynie liczbę dni przebywania na zwolnieniu lekarskim sumarycznie, czy można podać dokładnie, kiedy była nieobecność i ile trwała? Czy należy wymieniać, że np. część z tych zwolnień była w ramach opieki nad dzieckiem? Jeśli nie trzeba wymieniać szczegółów, to czy gdzieś powinno się zaznaczyć, że jedno z tzw. L4 było na dziecko i trwało X czasu?

Pracodawca dużej prywatnej firmy notorycznie odmawia pracownikom wglądu do akt osobowych czy też kserowania dokumentów danego pracownika. Tłumaczy to tajemnicą służbową. W naszej ocenie pracodawca narusza prawo pracy. Co zrobić w tym przypadku?

Jestem nauczycielką szkoły gminnej. Dyrektor poinformował mnie, że od początku następnego miesiąca będę pracowała w szkolnej filii oddalonej o 5 km od macierzystej szkoły, gdyż taka potrzeba wynika z organizacji placówki. Czy dyrektor naruszył przepisy?

W naszym zakładzie nie ma palarni i obowiązuje zakaz palenia tytoniu. Jeden z pracowników w czasie przerw w pracy pali e-papierosy na terenie firmy. Czy łamie wprowadzony u nas zakaz palenia?

Ustawa o wdrożeniu niektórych przepisów UE w zakresie równego traktowania nie określa minimalnej wysokości odszkodowania. Należy zatem zastosować przepisy Kodeksu cywilnego, w którym wysokość odszkodowania została uzależniona od wysokości szkody poniesionej przez osobę poszkodowaną.

Pracownik dostarczył do firmy zaświadczenie o niezdolności do pracy (złamał nogę). Osoba ta wykonuje m.in. projekty stron internetowych, projekty rozwiązań dotyczących sieci internetowej itp. Czy przełożony może polecić temu pracownikowi, aby w domu w trakcie zwolnienia wykonywał pewne prace wchodzące w zakres umowy o pracę? Rodzaj niezdolności do pracy nie utrudniałby mu tego, a potrzeba w firmie jest pilna.

Jednej z naszych pracownic chcemy powierzyć wykonywanie innej pracy niż wynikająca z umowy o pracę, na okres 3 miesięcy na podstawie art. 42 § 4 Kodeksu pracy (skierowanie do innej pracy bez zmiany umowy o pracę). W tym roku pracownica przez tydzień uczestniczyła w akcji ratunkowej w związku z awarią, jaka miała miejsce w naszym zakładzie. Cała załoga pomagała przy porządkowaniu magazynów firmy, które zostały zalane. Czy czas, w którym ta pracownica wykonywała inną pracę, niż określona w umowie, w związku z akcją ratowniczą, należy zaliczyć do limitu 3 miesięcy powierzenia innej pracy na podstawie art. 42 § 4 Kodeksu pracy?

Jednym z podstawowych obowiązków pracodawcy jest dokumentowanie przebiegu zatrudnienia pracowników. Prawidłowo prowadzone akta osobowe z jednej strony poświadczają prawa zatrudnionych do różnych świadczeń, np. z ubezpieczenia społecznego, z drugiej dowodzą, że pracodawca przestrzega przepisów prawa pracy. Jeśli dopuści się uchybień przy prowadzeniu dokumentacji pracowniczej, może zostać ukarany grzywną i ponieść odpowiedzialność odszkodowawczą.

Jedna z pracownic w naszej firmie rozpoczęła drugi semestr studiów podyplomowych. Czy pracodawca może pokrywać koszty dalszej nauki pracownicy? W jakim trybie należy przyznać pracownikowi dopłatę? Czy od otrzymanej dopłaty pracownik musi odprowadzić składki na ubezpieczenie społeczne i zaliczkę na podatek dochodowy?

W orzecznictwie sądowym powszechnie aprobowane jest stanowisko, że pracownik może dochodzić – na zasadach ogólnych, określonych w Kodeksie cywilnym – roszczeń uzupełniających w celu zrekompensowania szkody spowodowanej wypadkiem przy pracy, która nie została pokryta w ramach przyznanych świadczeń z ubezpieczeń społecznych. Wymaga to jednak spełnienia kilku warunków.

Urząd pracy nie musi akceptować każdej oferty pracy. Ma prawo odmówić jej przyjęcia, ale musi to uzasadnić. Zasady te wchodzą w życie 1 lutego 2011 r. Do tej pory urząd nie mógł przyjąć oferty od pracodawcy, jeżeli w ciągu roku przed jej złożeniem skazano go za naruszenie praw pracowniczych, a także gdy stawiał w niej wymagania dyskryminujące kandydatów.

Wydzierżawienie firmy przez dotychczasowego pracodawcę powoduje, że nowy pracodawca staje się z mocy prawa stroną stosunków pracy. Nie oznacza to jednak automatycznej zmiany treści podpisanych przez pracowników umów o pracę. Niekorzystna zmiana jest możliwa jedynie wtedy, gdy pracownik wyrazi na nią zgodę.

Kodeks pracy przewiduje sytuacje, w których dopuszczalne jest zachowanie pracodawcy, spełniające przesłanki do uznania go za dyskryminujące. Może on zróżnicować kryteria przyjęcia kandydatów do pracy, jeśli wymaga tego rodzaj oferowanej pracy. Może też zwiększać szanse poprawy warunków pracy określonej grupie pracowników.

Jeden z pracowników naszej firmy zgłosił chęć podniesienia swoich kwalifikacji zawodowych przez podjęcie 1-rocznych studiów podyplomowych. Poprosił o możliwość zwolnienia z pracy w 2 piątki w miesiącu w celu uczestniczenia w zajęciach. Wyraziliśmy zgodę, ponieważ kierunek studiów, który wybrał pracownik, pozostaje w ścisłym związku z jego zakresem obowiązków. Czy możemy udzielić temu pracownikowi zwolnienia na 2 dni w miesiącu, a nie udzielać urlopu szkoleniowego?

Prowadzę prywatny gabinet lekarski, w którym zatrudniam 12 osób. Podejrzewałem, że kilku pracowników wynosi z gabinetu różne materiały medyczne (np. strzykawki, bandaże) oraz lekarstwa. Ustanowiłem więc regulamin pracy, w którym jest zawarte postanowienie o możliwości przeprowadzenia przeze mnie co jakiś czas kontroli pracowników po zakończeniu przez nich pracy. Zostały wskazane osoby, które mogą w moim imieniu przeprowadzać taką kontrolę, oraz jest wprowadzona zasada, że kontrolę przeprowadzają zawsze osoby tej samej płci co kontrolowany. Jednak mimo to 2 pracownice zarzuciły mi, że taka regulacja narusza ich dobra osobiste. Czy w regulaminie pracy mogłem wprowadzić możliwość takiej kontroli pracowników i czy mam prawo ją przeprowadzać?

Pracownik ma siedem dni na odwołanie się do sądu od wypowiedzenia umowy o pracę. Żądanie przywrócenia do pracy lub odszkodowania należy złożyć w ciągu 14 dni. Odwołanie wniesione po terminie nie może zostać skutecznie rozpoznane, a sąd oddali roszczenia pracownika.

Od kilku miesięcy prowadzę małą firmę i zatrudniam czterech pracowników. Jeden z pracowników złożył wypowiedzenie. Słyszałem, że w takich wypadkach muszę wydać mu kartę obiegową. Jednak nie mogę nigdzie znaleźć wzoru takiej obiegówki. Co powinna zawierać i czy jest obowiązkowa?

Domyślam się, że któryś z pracowników złożył skargę na nasz zakład do PIP z powodu łamania przepisów prawa pracy. Czy mogę uzyskać informację od inspektora pracy, kto był autorem skargi?

Polski pracodawca delegujący pracownika do innego państwa powinien pamiętać, że w razie sporu ten pracownik może dochodzić roszczeń przed sądem tego państwa. Zwiększy to koszty prowadzenia sprawy.

Przejęcie składników majątkowych upadłego zakładu i kontynuacja działalności tego samego rodzaju oznaczają także konieczność przejęcia pracowników upadłej firmy w trybie art. 231 Kodeksu pracy (wyrok Sądu Najwyższego z 3 grudnia 2010 r., I PK 101/10).

Pracownik zatrudniony w naszym urzędzie odbywa aplikację legislacyjną organizowaną przez Rządowe Centrum Legislacji. Przepisy dotyczące odbywania tej aplikacji nie przewidują dla pracownika urlopu szkoleniowego oraz zwolnień od pracy. Czy pracownikowi przysługuje urlop szkoleniowy i zwolnienia od pracy na podstawie przepisów Kodeksu pracy?

Prowadzę firmę budowlaną. Podczas prac jeden z moich pracowników, który obsługuje koparkę, naruszył posesję sąsiada. Osoba ta wystąpiła z roszczeniem odszkodowawczym. Okazało się, że to ja jako właściciel firmy mam zapłacić odszkodowanie, a nie pracownik, który dokonał tego czynu. Jaka jest podstawa prawna, jeśli istnieje, skierowanego wobec mnie żądania zapłaty odszkodowania?

Podpisaliśmy z pracownikiem umowę o podnoszenie kwalifikacji zawodowych. W umowie m.in. przyznaliśmy dodatkowe świadczenie, a mianowicie zobowiązaliśmy się do zwrotu poniesionych przez pracownika kosztów noclegu, przejazdu i wyżywienia na zasadach obowiązujących przy podróżach służbowych na obszarze kraju. Czy pracownik może nie obciążać każdorazowo pracodawcy kosztami przejazdu?

Jeśli pracownik ma kłopoty ze zdrowiem wywołane mobbingiem, wówczas może dochodzić od pracodawcy zadośćuczynienia za doznaną krzywdę. A jeżeli rozwiązał z tego powodu umowę o pracę, przysługuje mu prawo do odszkodowania w wysokości nie niższej niż minimalne wynagrodzenie. Będzie jednak musiał udowodnić przed sądem, że faktycznie był stosowany wobec niego mobbing.

501 - 550 z 918 artykułów

...

9 10 11 12 13

...

pokaż więcej

Odpowiedzialność, prawa i obowiązki

Aktualizacja informacji o warunkach pracy

Przeszukanie rzeczy osobistych pracownika

Odpowiedzialność spółki partnerskiej jako pracodawcy

Ustalanie okresów pracy w warunkach szczególnych

Telepraca - zasady zatrudniania

Kontrola trzeźwości pracowników

Zmiana treści umowy szkoleniowej

Zwolnienie pracownika na czas narady w urzędzie gminy

Pracownicy-cudzoziemcy po przejściu zakładu pracy na innego pracodawcę

Obowiązek usunięcia zawiadomienia o ukaraniu z akt osobowych pracownika

Status pracowników po przekształceniach formy organizacyjno-prawnej żłobków

Przemoc niefizyczna. Przeciwdziałanie mobbingowi – obowiązek i odpowiedzialność pracodawcy

Określenie miejsca pracy dla pracownika mobilnego

Zasady podnoszenia kwalifikacji urzędników

Czy konieczna jest dodatkowa umowa na przeprowadzenie szkolenia?

Jakie uprawnienia przysługują nauczycielom podnoszącym kwalifikacje?

Czy okres pracy w USA można zaliczyć do stażu pracy?

Dokumenty kadrowe - czy powinny posiadać komparycję?

Zmiana miejsca pracy pracownika w wieku przedemerytalnym

Kolejna umowa o pracę na czas określony - czy pracownik samorządowy powinien składać ślubowanie?

Informacja o równym traktowaniu w zatrudnieniu

Szkolenia w zakresie informacji niejawnych

Umowa o pracę na czas określony dłuższy niż 24 miesiące

Elementy konieczne w treści regulaminów pracy i wynagradzania

Uchylenie regulaminu wynagradzania

Umowa na czas określony a zapisy ustawy antykryzysowej

Treść świadectwa pracy

Wgląd do dokumentów kadrowych a tajemnica służbowa

Przeniesienie nauczyciela do innej placówki

Czy zakaz palenia dotyczy również e-papierosów

Odszkodowanie za naruszenie zasady równego traktowania

Czy pracodawca może wymagać od pracownika świadczenia pracy podczas zwolnienia lekarskiego

Czy pracę przy usuwaniu awarii należy wliczać do okresu, na jaki można powierzyć pracownikowi wykonywanie innej pracy

Za nieprowadzenie akt osobowych grozi kara grzywny

Czy firma może dopłacać do kolejnego semestru studiów

Roszczenia za szkodę spowodowaną wypadkiem przy pracy

Zgłaszanie ofert pracy przez pracodawców

Skutki wydzierżawienia firmy dla dotychczasowego i nowego pracodawcy

Dyskryminacja - kiedy nierówne traktowanie jest dopuszczalne

Urlop szkoleniowy - nowe zasady podnoszenia kwalifikacji

Kontrola osobista pracowników po zakończeniu pracy

Terminy na dochodzenie roszczeń z zakresu prawa pracy

Karta obiegowa

Czy inspektor pracy może poinformować pracodawcę, kto złożył na niego skargę

Przed jakim sądem mogą dochodzić roszczeń pracownicy delegowani?

Czy zakup części majątku upadłej firmy oznacza konieczność zatrudnienia jej pracowników

Czy pracownikom odbywającym aplikację legislacyjną przysługują urlop szkoleniowy i zwolnienia od pracy

Gdy pracownik wyrządzi szkodę osobie trzeciej

Podnoszenie kwalifikacji zawodowych

Za mobbing pracodawca zapłaci pracownikowi zadośćuczynienie za krzywdę lub odszkodowanie