Telepraca - zasady zatrudniania

Dla uznania danej pracy za telepracę wymagane jest istnienie następujących przesłanek – regularne wykonywanie pracy poza zakładem pracy i korzystanie ze środków komunikacji elektronicznej.

Wykonywanie pracy poza zakładem pracy oznacza wykonywanie jej poza pewnym zespołem środków materialnych i osobowych, składających się na zorganizowaną całość, a stanowiących własność pracodawcy lub będących w jego posiadaniu (będącym – przynajmniej w założeniu – w trwałej dyspozycji pracodawcy). Nie jest zakładem teren, którym dysponuje pracodawca dla wykonania jednego zadania (czynności) lub ich zespołu. Może to być w zasadzie dowolne miejsce, wynikające z porozumienia lub regulaminu telepracy oraz z umowy stron. Miejsce to może być ustalone w sposób pozytywny, czyli przez wskazanie jednego lub kilku miejsc wykonywania pracy, lub w sposób negatywny, czyli przez wymienienie niedozwolonych miejsc wykonywania telepracy*.

Środkami komunikacji elektronicznej, zgodnie z art. 2 pkt 5 ustawy o świadczeniu usług drogą elektroniczną (Dz.U. z 2002 r. Nr 144, poz. 1204 ze zm.), są rozwiązania techniczne, w tym urządzenia teleinformatyczne i współpracujące z nimi narzędzia programowe, umożliwiające indywidualne porozumiewanie się na odległość przy wykorzystaniu transmisji danych między systemami teleinformatycznymi a w szczególności pocztę elektroniczną.

Dla uznania możliwości wykonywania pracy w formie telepracy istotny jest także rodzaj pracy. W kwestii tej swe stanowisko zajął Główny Inspektorat Pracy.

Warunki stosowania telepracy

Warunki stosowania telepracy przez pracodawcę określa się w porozumieniu zawieranym między pracodawcą a zakładową organizacją związkową, a w przypadku gdy u pracodawcy działa więcej niż jedna zakładowa organizacja związkowa – w porozumieniu między pracodawcą a tymi organizacjami. Jeżeli nie jest możliwe uzgodnienie treści porozumienia ze wszystkimi zakładowymi organizacjami związkowymi, pracodawca uzgadnia jego treść z organizacjami związkowymi reprezentatywnymi. Jeśli w terminie 30 dni od dnia przedstawienia przez pracodawcę projektu porozumienia nie dojdzie do zawarcia porozumienia, pracodawca określa warunki stosowania telepracy w regulaminie, uwzględniając ustalenia podjęte z zakładowymi organizacjami związkowymi w toku uzgadniania porozumienia. Jeżeli u danego pracodawcy nie działają zakładowe organizacje związkowe, warunki stosowania telepracy określa pracodawca w regulaminie, po konsultacji z przedstawicielami pracowników wyłonionymi w trybie przyjętym u danego pracodawcy (art. 67⁶ § 1–4 k.p.).

Ustawodawca nałożył na pracodawcę konieczność ustalenia warunków stosowania telepracy, nie określając jednak, co przez pojęcie „warunki” należy rozumieć. Wydaje się jednak, że należy zaliczyć tu regulacje, które objęte są przedmiotem regulaminu pracy z uwzględnieniem odmienności zasad wykonywania pracy w formie telepracy. Porozumienie i regulamin stanowią źródło prawa pracy (art. 9 k.p.).

---

Podjęcie pracy zdalnej

Strony umowy o pracę – pracodawca i pracownik – mogą ustalić, że praca będzie wykonywana w formie telepracy albo przy zawieraniu umowy o pracę, albo w trakcie trwania stosunku pracy. Jeśli do uzgodnienia dotyczącego wykonywania pracy w formie telepracy dochodzi przy zawieraniu umowy o pracę, w umowie dodatkowo określa się warunki wykonywania pracy. Jeżeli zmiana warunków wykonywania pracy na telepracę następuje w trakcie zatrudnienia, należy pamiętać, że może to nastąpić jedynie na mocy porozumienia stron. Wręczenie pracownikowi wypowiedzenia zmieniającego jest niedopuszczalne. Także pracownik, bez zgody pracodawcy, nie może domagać się zatrudnienia go w formie telepracy.

Dodatkowo ustawodawca zabronił powierzenia wykonywania pracy w formie telepracy w trybie art. 42 § 4 k.p.

Obowiązki pracodawcy

Obowiązkiem pracodawcy stosującego telepracę, tak jak w przypadku pracy wykonywanej w zakładzie pracy, jest stworzenie pracownikowi warunków pracy. W ramach tego obowiązku powinien on dostarczyć telepracownikowi sprzęt niezbędny do wykonywania pracy w formie telepracy, ubezpieczyć sprzęt, pokryć koszty związane z instalacją, serwisem, eksploatacją i konserwacją sprzętu, zapewnić telepracownikowi pomoc techniczną i niezbędne szkolenia w zakresie obsługi sprzętu (art. 67¹¹ § 1 k.p.).

Co ważne, na mocy odrębnej umowy pracodawca i telepracownik mogą postanowić inaczej i ustalić, że praca będzie wykonywana na sprzęcie należącym do telepracownika. W takim przypadku telepracownik ma prawo do ekwiwalentu pieniężnego w wysokości określonej w porozumieniu, regulaminie lub odrębnej umowie. Przy ustalaniu wysokości ekwiwalentu bierze się pod uwagę w szczególności normy zużycia sprzętu, jego udokumentowane ceny rynkowe oraz ilość i ceny rynkowe materiału wykorzystanego na potrzeby pracodawcy.

Pracodawca, zgodnie z art. 67¹² § 1 k.p., ma obowiązek określić zasady ochrony danych oraz przeprowadzić szkolenie telepracownika dotyczące ich stosowania. Telepracownik ma obowiązek potwierdzić na piśmie zapoznanie się z zasadami ochrony danych i przestrzegać tych zasad.

---

Kontrola telepracownika

Przed rozpoczęciem wykonywania pracy w formie telepracy pracodawca na wniosek zatrudnionego przeprowadza pierwszą kontrolę. Kolejne kontrole przeprowadzane są po uprzedniej zgodzie pracownika wyrażonej na piśmie albo za pomocą środków komunikacji elektronicznej bądź podobnych środków indywidualnego porozumiewania się na odległość.

Kontrola przeprowadzana jest w zakresie wykonywania pracy, w celu inwentaryzacji, konserwacji, serwisu lub naprawy powierzonego sprzętu, a także jego instalacji w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy.

W każdym przypadku, chroniąc życie prywatne, rodzinne oraz nienaruszalność mieszkania, pracodawca dostosowuje sposób przeprowadzania kontroli do miejsca wykonywania pracy i jej charakteru. Wykonywanie czynności kontrolnych nie może naruszać prywatności telepracownika i jego rodziny, ani utrudniać korzystania z pomieszczeń domowych, w sposób zgodny z ich przeznaczeniem.

Zaprzestanie wykonywania pracy

Zatrudnienie w formie telepracy w trakcie trwania zatrudnienia pozwala w terminie trzech miesięcy od dnia podjęcia pracy w formie telepracy każdej ze stron wystąpić z wiążącym wnioskiem o zaprzestanie wykonywania pracy w formie telepracy i przywrócenie poprzednich warunków wykonywania pracy.

Strony ustalają termin, od którego nastąpi przywrócenie poprzednich warunków wykonywania pracy, nie dłuższy niż 30 dni od dnia otrzymania wniosku. Jego złożenie w określonym terminie jest wiążące dla drugiej strony. Zatem jeśli pracownik złoży taki wniosek, zatrudniający musi go uwzględnić, nawet jeżeli wcześniej zlikwidował stanowisko pracy, czy podjął czynności mające na celu jego zlikwidowanie.

Jednak nie ma przeszkód, by pracodawca następnie wręczył zatrudnionemu wypowiedzenie umowy o pracę z przyczyn niedotyczących pracownika na podstawie ustawy o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (Dz.U. z 2003 r. Nr 90, poz. 844 ze zm.).

Ważne jest, że samo zaprzestanie wykonywania pracy w formie telepracy nie może stanowić przyczyny uzasadniającej wypowiedzenie umowy o pracę przez pracodawcę. Oczywiście nie oznacza to braku możliwości dokonania wypowiedzenia w przypadku zaistnienia uzasadnionej przyczyny czy rozwiązania umowy bez wypowiedzenia.

Złożenie przez telepracownika wniosku po upływie trzech miesięcy nakłada na pracodawcę powinność jego uwzględnienia, ale „w miarę możliwości”. Zatrudnienie w „miarę możliwości” oznacza, że należy brać pod uwagę realne możliwości pracodawcy, tzn. wolne miejsca pracy odpowiadające kwalifikacjom uprawnionej osoby (por. uchwała SN z 10 września 1976 r., I PZP 48/76).

Po upływie trzech miesięcy pracodawca może przywrócić poprzednie warunki pracy w trybie wypowiedzenia zmieniającego.

---

Gorszy pracownik?

Wykonywanie pracy poza zakładem pracy nie zwalnia pracodawcy z poszanowania zasady równego traktowania pracowników i niedyskryminacji w zatrudnieniu. Oznacza to, że telepracownik ma być traktowany jak inni zatrudnieni przy takiej samej lub podobnej pracy w zakładzie pracy pracodawcy.

Art. 67¹⁵ § 1 k.p. wyraźnie stanowi, że: Telepracownik nie może być traktowany mniej korzystnie w zakresie nawiązania i rozwiązania stosunku pracy, warunków zatrudnienia, awansowania oraz dostępu do szkolenia w celu podnoszenia kwalifikacji zawodowych niż inni pracownicy zatrudnieni przy takiej samej lub podobnej pracy, uwzględniając odrębności związane z warunkami wykonywania pracy w formie telepracy.

Dodatkowo pracownik nie może być w jakikolwiek sposób dyskryminowany z powodu podjęcia pracy w formie telepracy, jak również odmowy podjęcia takiej pracy (§ 2).

Telepraca jest to praca wykonywana regularnie poza zakładem pracy, z wykorzystaniem środków komunikacji elektronicznej w rozumieniu przepisów o świadczeniu usług drogą elektroniczną.

Art. 67⁵ § 1 k.p.

Dopuszczalność zatrudnienia przedstawiciela handlowego, świadczącego pracę regularnie poza siedzibą pracodawcy, w formie telepracy, zależy zatem od tego, czy praca wykonywana przez niego jest pracą wykonywaną z wykorzystaniem środków komunikacji elektronicznej. Jeśli bowiem zadania tego pracownika obejmują np. poszukiwanie klientów firmy drogą elektroniczną czy z wykorzystaniem telefonu albo sprzedaż produktów pracodawcy za pośrednictwem sieci internetowej, to należy przyjąć, że zatrudnienie tego pracownika w formie telepracy jest prawnie dopuszczalne. Inaczej będzie jednak w przypadku przedstawicieli handlowych, których praca polega na wyjazdach do klientów firmy czy poszukiwaniu potencjalnych klientów pracodawcy w formie osobistych spotkań. Takie wykonywanie pracy, zdaniem departamentu, nie może być uznane za wykonywanie z wykorzystywaniem środków komunikacji elektronicznej, a co za tym idzie, nie może być świadczone w formie telepracy. Ponadto Departament Prawny uznał, że jednym z elementów telepracy jest przekazywanie przez pracownika wyników jego pracy, w szczególności za pośrednictwem środków komunikacji elektronicznej. Możliwe są zatem również inne formy przekazywania tych wyników, np. osobiście przez pracownika. Zmiana warunków zatrudnienia na telepracę w trakcie trwania zatrudnienia może nastąpić tylko na mocy porozumienia stron, z inicjatywy pracownika lub pracodawcy. Nie ma zatem możliwości ukonstytuowania telepracy bez zgody pracownika.

Pismo GIP Departament Prawny z 1 stycznia 2007 r. (GPP-401-4560-/07/PE)

PRZYPIS

*K. Jaśkowski, E. Maniewska, Komentarz bieżący do art. 67⁵ Kodeksu pracy (Dz.U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94), LEX 2010.