Zwolnienie z obowiązku świadczenia pracy w okresie wypowiedzenia - zmiany 2016

Komentowany artykuł został wprowadzony nowelizacją z 25.6.2015 r. i zacznie obowiązywać z datą 22.02.2016 r.. Dopuszcza on zwolnienie pracownika z obowiązku świadczenia pracy w okresie wypowiedzenia oraz precyzuje warunki takiego działania. W aktualnym stanie prawnym możliwość taka obejmowała jedynie pracownika zatrudnionego na podstawie powołania. W praktyce zdarzały się również przypadki zwalniania z obowiązku świadczenia pracy pracownika zatrudnionego na podstawie umowy o pracę, właśnie w okresie jej wypowiedzenia.

Wspomniany przepis pozwala na zwolnienie z obowiązku świadczenia pracy "w związku z wypowiedzeniem umowy o pracę". Dotyczy zatem jedynie okresu wypowiedzenia, a nie całego trwania umowy o pracę. Można przyjąć, że takie sformułowanie oznacza, że zwolnienie z obowiązku świadczenia pracy może nastąpić jednocześnie z oświadczeniem woli o wypowiedzeniu umowy lub później, a zatem najwcześniej jest możliwe, jeśli oświadczenie woli w tym przedmiocie dojdzie do pracownika w taki sposób, że mógł on się zapoznać z jego treścią. Może ono zatem obejmować również okres przed rozpoczęciem okresu wypowiedzenia, a po doręczeniu pracownikowi oświadczenia woli o wypowiedzeniu umowy o pracę.

Rekomendowany produkt: Kodeks pracy 2016 z komentarzem + poradnik w prezencie

Dla poprawnego stosowania art. 36² kp nie ma znaczenia, która ze stron stosunku pracy dokonała wypowiedzenia umowy o pracę, choć zwolnienie z obowiązku świadczenia pracy jest wyłączną kompetencją kierowniczą podmiotu zatrudniającego. Pracodawca może pracownika zwolnić z obowiązku świadczenia pracy tylko częściowo - np. po upływie pierwszego lub części miesiąca wypowiedzenia. Nie ma również przeszkód prawnych, by zwolnić pracownika z obowiązku świadczenia pracy ponad pewien wymiar (np. 4 godziny dziennie dla pracownika zatrudnionego w pełnym wymiarze czasu pracy). Należy jednak podkreślić, że komentowany przepis nie może być elementem szykany ze strony pracodawcy, ponieważ jego każde zastosowania winno być oceniane z perspektywy art. 8 kp.

Oświadczenie woli w przedmiocie zwolnienia z obowiązku świadczenia pracy powinno być wyrażone w taki sposób, który nie budzi wątpliwości co do intencji oświadczającego. Jest to uprawnienie pracodawcy, który może ale nie musi z niego skorzystać. Pracodawca nie musi podawać powodów swojej decyzji, która jest w tym aspekcie niezaskarżalna. Zwolnienie z obowiązku świadczenia pracy może być zawarte w oświadczeniu pracodawcy o rozwiązaniu umowy o pracę za wypowiedzeniem, a może być również dokonane w oddzielnym piśmie doręczonym pracownikowi w taki sposób, że mógł on się zapoznać z jego treścią.

Wynagrodzenie

Pracownikowi, w związku ze zwolnieniem z obowiązku świadczenia pracy, przysługuje prawo do pełnego wynagrodzenia za pracę, niezależnie od czasu trwania i wymiaru zwolnienia z obowiązku świadczenia pracy. Zainteresowana osoba zachowuje status pracowniczy przez cały okres zwolnienia z powinności efektywnego wykonywania pracy.

Polecamy: PIT-y 2015 (książka + CD)

Rozbieżności w poglądach budzić może dopuszczalność jednostronnego cofnięcia zwolnienia przez pracodawcę oraz wezwanie pracownika do podjęcia swoich pracowniczych obowiązków. W świetle aktualnego orzecznictwa Sąd Najwyższy stał na stanowisku, że odwołanie zwolnienia z obowiązku świadczenia pracy jest uzależnione od zgody pracownika. Obecnie zwolnienie z obowiązku świadczenia pracy w okresie wypowiedzenia nie wymaga porozumienia stron. Działanie to ma charakter polecenia pracodawcy, które mieści się w ramach jego kompetencji kierowniczych. Przepis nie ustanawia żadnych dodatkowych przesłanek, jakie spełnić maiłby pracownik lub pracodawca. W komentowanym przepisie brak jest również wskazania okoliczności, które ograniczałyby możliwość cofnięcia takiego polecenia. Uznać należy, że pracodawca może jednostronnie cofnąć zwolnienie z obowiązku świadczenia pracy oraz wezwać pracownika do podjęcia obowiązków.

Nowelizacja nie odnosi się do relacji między zwolnieniem z obowiązku świadczenia pracy na gruncie art. 36² kp a innymi przepisami dotyczącymi okresu wypowiedzenia. Chodzi zwłaszcza o możliwość udzielenia pracownikowi urlopu wypoczynkowego w okresie wypowiedzenia (art. 167¹ kp). Pracodawca może zatem według uznania podjąć decyzję o udzieleniu przysługującego urlopu lub zwolnieniu z obowiązku świadczenia pracy w oparciu o komentowany przepis. Oczywistym jest, iż dla podmiotu zatrudniającego korzystniejsze jest udzielenie urlopu, bowiem w momencie ustania umowy nie powstanie obowiązek wypłaty ekwiwalentu za niewykorzystany urlop wypoczynkowy (art. 171 kp).

Aktualny stan prawny (do 22 lutego 2016 r.)

Zwolnienie z obowiązku świadczenia pracy nie jest obecnie regulowane przez powszechnie obowiązujące przepisy prawa pracy. W praktyce powstają poważne wątpliwości, czy pracodawca może zwolnić ze świadczenia pracy pracownika w okresie wypowiedzenia, jeżeli pracownik nie wyraża na to zgody. Zwolnienie z obowiązku świadczenia pracy jest szczególną konstrukcją prawną, która opiera się na zawieszeniu obowiązku świadczenia pracy.

Analizując swoistą „instytucję” zwolnienia z obowiązku świadczenia pracy, należy wskazać, że umowa o pracę formułuje wzajemne prawa i obowiązki stron stosunku pracy. Z tego  względu zgodnie z normami prawnymi zawartymi w art. 22 k.p., pracownik, nawiązując stosunek pracy, zobowiązuje się do świadczenia pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem, a pracodawca zobowiązuje się go zatrudnić za wynagrodzeniem.

Pracownik zyskuje zatem prawo do wykonywania pracy, a pracodawca zobowiązuje się do dopuszczenia go do wykonywania umówionego rodzaju pracy. Wzajemne zobowiązania stron trwają przez cały okres stosunku pracy, także przez okres biegnącego wypowiedzenia umowy o pracę.

Jednostronne zwolnienie pracownika z obowiązku świadczenia pracy może być dopuszczalne jedynie w wyjątkowych, szczególnych sytuacjach.

Warunkami dającymi pracodawcy „prawo” do zwolnienia pracownika ze świadczenia pracy w okresie wypowiedzenia mogą być np. utrata zaufania do pracownika, bardzo negatywna ocena dotychczasowej pracy, zauważony przez pracodawcę zły wpływ podwładnego na innych pracowników czy podejmowanie działań szkodzących lub mogących zaszkodzić pracodawcy. Konieczność taka zachodzić może również w przypadku wypowiedzenia umowy o pracę członkowi kadry zarządzającej u pracodawcy (np. członkom zarządów spółek handlowych), jeżeli rozwiązanie umowy o pracę ma miejsce wraz z odwołaniem z zajmowanego stanowiska i brakiem możliwości zatrudnienia na innym stanowisku pracy. Okoliczność taka powoduje co do zasady niezwłoczne powierzenie dotychczasowych obowiązków organizacyjnych innej osobie.

Komentując możliwość jednostronnego zwolnienia pracownika ze świadczenia pracy dokonanego przez pracodawcę, należy zadać pytanie, czy pracodawca może skutecznie cofnąć swoje oświadczenie bez zgody pracownika? Materia ta wywoływała w doktrynie i judykaturze poważne wątpliwości.

Polecamy produkt: Urlopy wypoczynkowe - udzielanie, ustalanie wymiaru i naliczanie wynagrodzenia (książka)

Sąd Najwyższy korygując uprzednią linię orzeczniczą, przyjął, iż jednostronne zwolnienie pracownika z wykonywania obowiązków w okresie trwania stosunku pracy może być w każdym czasie odwołane przez pracodawcę poprzez wezwanie zatrudnionego do podjęcia i świadczenia pracy. Sąd Najwyższy wyjaśnił, iż przywołanie przepisów Kodeksu cywilnego w analizowanej sytuacji i uzależnienie cofnięcia zwolnienia z obowiązku świadczenia pracy od zgody pracownika jest sprzeczne z podstawowymi zasadami prawa pracy.

Do zasad tych zaliczyć należy: zasadę zatrudniania pracownika, zasadę godziwego wynagrodzenia za pracę oraz zasadę podporządkowania pracownika poleceniom pracodawcy.

Z tego też względu SN przyjął wykładnię, że pracodawca, który jednostronnie zwolnił pracownika z obowiązku świadczenia pracy, może także jednostronnie odwołać takie zwolnienie. W doktrynie prawa pracy oraz judykaturze nie jest kwestionowane, że strony stosunku pracy mogą zawrzeć porozumienie o niewykonywaniu przez pracownika pracy w okresie wypowiedzenia

Rozważając nad problematyką zwolnienia z obowiązku świadczenia pracy i wykorzystania urlopu wypoczynkowego, należy wyraźnie wskazać, że istotna będzie tutaj okoliczność, czy mówimy o  porozumieniu stron, czy mamy na myśli czynność jednostronną pracodawcy.

Jeżeli strony stosunku pracy zawarły wcześniej porozumienie o zwolnieniu pracownika w okresie wypowiedzenia z obowiązku świadczenia pracy i jednocześnie porozumienie to nie zakładało obowiązku wykorzystania urlopu wypoczynkowego, to pracodawca nie może  w drodze jednostronnej decyzji zmienić takich ustaleń.

Z inną sytuacją będziemy mieli do czynienia w przypadku, gdy zwolnienia z obowiązku świadczenia pracy pracodawca dokonał bez zgody pracownika. Jeżeli pracodawca decyduje się w pierwszej kolejności zwolnić pracownika z obowiązku świadczenia pracy, nie może mu następnie nakazać wykorzystanie urlopu wypoczynkowego w tym okresie, chyba że pracownik wyrazi zgodę.

W wyroku z 21 czerwca 2005 r. SN stwierdzono, że okres zwolnienia pracownika z obowiązku świadczenia pracy nie jest równoznaczny (jakościowo i pojęciowo) z okresem wykorzystania urlopu wypoczynkowego. W szczególności okres zwolnienia pracownika z obowiązku świadczenia pracy nie służy celom, jakie powinien spełniać urlop wypoczynkowy, tj. odpoczynkowi i regeneracji sił. Jeżeli więc pracodawca podjął decyzję o zwolnieniu pracownika z obowiązku świadczenia pracy, to nie może bez zgody pracownika w tym okresie nakazać mu jego wykorzystanie.

Przydatne wyroki Sądu Najwyższego

W wyroku z 5 lipca 2005 r. (I PK 176/04, OSNP 2006/9–10/154) Sąd Najwyższy orzekł, że skuteczne zwolnienie pracownika z obowiązku świadczenia pracy w okresie wypowiedzenia przesądza o tym, że pracownik, który nie wyraża zgody na cofnięcie oświadczenia woli w tym przedmiocie, nie jest zobowiązany do podporządkowania się poleceniom pracodawcy świadczenia pracy we wskazanym miejscu i terminie. Niezastosowanie się pracownika do takich poleceń pracodawcy nie stanowi ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków pracowniczych (art. 52 § 1 pkt 1 k.p.).

W wyroku z 4 marca 2009 r. (II PK 202/08, OSNP 2010/19–20/231;  SN stwierdził, że pracodawca nie może według własnego jednostronnego i swobodnego uznania zwolnić pracownika z obowiązku świadczenia pracy z zachowaniem prawa do wynagrodzenia (bez świadczenia pracy). 

W wyroku z 16 czerwca 2005 r. (I PK 260/04, OSNP 2006/9–10/145,  SN stwierdził, że za okres takiego zwolnienia od pracy pracownikowi przysługuje wynagrodzenie w wysokości, jak za przestój niezawiniony przez pracownika, o którym mowa w art. 81 § 1 k.p. Takie wynagrodzenie należy zatem obliczać wyłącznie ze stawki osobistego zaszeregowania pracownika, a zatem bez żadnych dodatków czy premii, nawet o stałym charakterze. Jeżeli taka stawka nie została wyodrębniona przy określaniu warunków wynagradzania, pracownikowi przysługuje 60% wynagrodzenia obliczonego jak wynagrodzenie za urlop. W każdym przypadku wynagrodzenie to nie może być niższe od minimalnego wynagrodzenia za pracę. Pracownik zwolniony z wykonywania pracy doznaje przeszkód w jej świadczeniu z przyczyn dotyczących pracodawcy, który odsunął go od wypełniania obowiązków.

W wyroku z 26 kwietnia 2011 r. (II PK 302/10) Sąd Najwyższy stwierdził m.in., że zwolnienie z obowiązku świadczenia pracy w okresie wypowiedzenia umowy o pracę może być wynikiem porozumienia zawartego między pracodawcą i pracownikiem.

W uzasadnieniu wyroku z 4 marca 2009 r. (II PK 202/08)  SN podniósł, że tylko na zasadzie volenti non fit iniuria, tj. wedle swobodnego zgodnego porozumienia stron stosunku pracy, można by tolerować dopuszczalność zwolnienia pracownika z obowiązku świadczenia pracy z zachowaniem prawa do wynagrodzenia.

W wyroku z  8 października 2010 r. (II PK 30/10) SN stwierdził, że zaakceptowanie (per facta concludentia) decyzji pracodawcy o zwolnieniu z obowiązku świadczenia pracy w okresie wypowiedzenia sprawia, że decyzja ta nie może być traktowana w kategorii zasad naruszenia współżycia społecznego.

Teza wyroku SN z 7 lipca 2005 r. (I PK 176/04) - skuteczne zwolnienie pracownika z obowiązku świadczenia pracy w okresie wypowiedzenia przesądza o tym, że pracownik, który nie wyraża zgody na cofnięcie oświadczenia woli w tym przedmiocie, nie jest obowiązany do podporządkowania się poleceniom pracodawcy świadczenia pracy we wskazanym miejscu i terminie. Niezastosowanie się pracownika do takich poleceń pracodawcy nie stanowi ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków pracowniczych (art. 52 § 1 pkt 1 k.p.).

Teza wyroku SN z 26 kwietnia 2011 r. (II PK 302/10) - aby odróżnić urlop wypoczynkowy udzielony pracownikowi na podstawie art. 167¹ k.p. od innego zwolnienia z obowiązku wykonywania pracy w okresie wypowiedzenia umowy o pracę (z innych przyczyn niż zwolnienie urlopowe), pracodawca powinien wyraźnie udzielić pracownikowi urlopu wypoczynkowego przez określenie jego granic czasowych (od konkretnego dnia do innego dnia). Jeżeli wcześniej zawarł z pracownikiem porozumienie (choćby dorozumiane) co do zwolnienia go z obowiązku wykonywania pracy w okresie wypowiedzenia umowy o pracę, powinien uzyskać zgodę pracownika (która również może być wyrażona w sposób dorozumiany, musi być jednak jednoznaczna i nie budzić wątpliwości) na jego rezygnację z uzgodnionego wcześniej przez strony zwolnienia od obowiązku wykonywania pracy w okresie wypowiedzenia umowy o pracę z innych przyczyn na rzecz udzielenia mu w tym okresie urlopu wypoczynkowego na podstawie art. 167¹ k.p.

Dołącz do nas na Facebooku!