Jak dokonywać potrąceń z wynagrodzeń i zasiłków w 2017 r.?

Potrącenia z wynagrodzenia za pracę w 2018 r.

Brak odpowiedniej wiedzy w zakresie dokonywania potrąceń ze świadczeń przysługujących pracownikom i osobom zatrudnionym na innej podstawie niż stosunek pracy powoduje błędy w poprawnym wyliczeniu i pobraniu kwot podlegających zajęciu czy niedopełnienie obowiązków informacyjnych wobec organów egzekucyjnych. W konsekwencji takie działania lub zaniechania mogą doprowadzić do roszczeń odszkodowawczych pracownika wobec pracodawcy lub nałożenia na pracodawcę sankcji finansowych przez organ egzekucyjny. Co do zasady uregulowania ustawowe mają charakter gwarancyjny i zmierzają do ochrony wynagrodzenia pracowniczego. Warto przy tym pamiętać, że ochronie podlega zarówno wynagrodzenie bieżące, jak i zaległe.

Obowiązki pracodawcy wobec komornika

Egzekucja z wynagrodzenia za pracę (potrącenia obowiązkowe) jest prowadzona na podstawie przepisów Kodeksu postępowania cywilnego przez komornika przy sądzie rejonowym ogólnej właściwości (miejsca zamieszkania) pracownika-dłużnika (art. 880–888 Kodeksu postępowania cywilnego).

Pracodawca dowiaduje się o zajęciu wynagrodzenia swojego pracownika najczęściej na podstawie wezwania, w którym komornik zobowiązuje pracodawcę do niewypłacania dłużnikowi, w odpowiednich granicach, poza częścią wolną od zajęcia, żadnego wynagrodzenia. Zajęte wynagrodzenie pracodawca musi przekazywać bezpośrednio egzekwującemu wierzycielowi, zawiadamiając komornika o pierwszej wypłacie, albo komornikowi, gdy do wynagrodzenia jest lub zostanie w dalszym toku postępowania egzekucyjnego skierowana jeszcze inna egzekucja, a wynagrodzenie w części wymagalnej nie wystarcza na pokrycie wszystkich egzekwowanych świadczeń.

Zobacz: Wynagrodzenia

Dokonując zajęcia wynagrodzenia za pracę, komornik wzywa pracodawcę, aby w ciągu tygodnia (7 kolejnych dni):

● przedstawił za okres 3 miesięcy poprzedzających zajęcie, za każdy miesiąc oddzielnie, zestawienie periodycznego wynagrodzenia dłużnika za pracę oraz oddzielnie jego dochodu z wszelkich innych tytułów,

● podał, w jakiej kwocie i w jakich terminach zajęte wynagrodzenie będzie przekazywane wierzycielowi,

● w razie istnienia przeszkód do wypłacenia wynagrodzenia za pracę złożył oświadczenie o rodzaju tych przeszkód, a w szczególności podał, czy inne osoby roszczą sobie prawa, czy i w jakim sądzie toczy się sprawa o zajęte wynagrodzenie i czy oraz o jakie roszczenia została skierowana do zajętego wynagrodzenia egzekucja przez innych wierzycieli.

Zobacz też: Indywidualne prawo pracy

W zawiadomieniu o zajęciu komornik poucza pracodawcę o skutkach niezastosowania się do wezwania – możliwości nałożenia grzywny i odpowiedzialności odszkodowawczej wobec wierzyciela. Komornik może nałożyć grzywnę na pracodawcę, jeżeli jest on osobą fizyczną. W przypadku gdy pracodawcą nie jest osoba fizyczna, grzywnie podlega pracownik lub wspólnik odpowiedzialny za wykonanie takiej czynności, a w razie niewyznaczenia takiego pracownika lub niemożności jego ustalenia – osoby uprawnione do reprezentowania pracodawcy. Jeżeli pracodawcą jest spółka cywilna, grzywnie podlega którykolwiek ze wspólników. Maksymalna kwota grzywny, jaką może nałożyć komornik, wynosi 2000 zł. Ponadto grzywna może być nakładana wielokrotnie (art. 886 § 1–2 Kodeksu postępowania cywilnego).

Przy egzekucji administracyjnej obowiązki pracodawcy są takie same jak w przypadku zajęcia komorniczego. Jednak administracyjny organ egzekucyjny (np. naczelnik urzędu skarbowego lub dyrektor oddziału ZUS) za niewypełnienie obowiązków związanych z zajęciem może nałożyć grzywnę prawie dwukrotnie wyższą, tj. maksymalnie 3800 zł (art. 168d § 1 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji).

Te same obowiązki wobec organów egzekucyjnych ma podmiot korzystający z pracy innych osób niż pracownicy (np. zleceniobiorców, wykonawców umowy o dzieło, samozatrudnionych).

Polecamy produkt: Kodeks pracy 2017 - praktyczny komentarz z przykładami

Potrącenia obowiązkowe

Potrąceniu z wynagrodzenia za pracę bez uzyskiwania zgody pracownika podlegają wyłącznie należności wprost wymienione w art. 87 Kodeksu pracy, tj.:

● sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych,

● sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne,

● zaliczki pieniężne udzielone pracownikowi,

● kary pieniężne przewidziane w art. 108 Kodeksu pracy (tj. nałożone kary porządkowe).

Przedstawiony katalog zobowiązań ma charakter zamknięty. Oznacza to, że wszystkie inne rodzajowo potrącenia mogą być egzekwowane z wynagrodzenia pracownika tylko za jego pisemną zgodą. Obowiązek dokonania wskazanych potrąceń odbywa się w określonej kolejności, w ustawowych granicach i zasadniczo z jednoczesnym zachowaniem kwoty wolnej od potrąceń. W przypadku zbiegu należności z dwóch różnych tytułów obowiązkowych wierzytelność mającą niższe miejsce w hierarchii można zaspokoić tylko wtedy, gdy umiejscowiona wyżej należność zostanie zaspokojona w całości.

Zobacz również: Zatrudnienie

Potrącanie świadczeń alimentacyjnych

Potrącanie świadczeń alimentacyjnych może być dokonywane w dwojaki sposób – na podstawie wszczętej przez komornika egzekucji albo bez takiego postępowania. Dokonywanie potrąceń na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych bez postępowania egzekucyjnego jest możliwe na wniosek wierzyciela na podstawie przedłożonego przez niego tytułu wykonawczego (art. 88 Kodeksu pracy). Zajęcie wynagrodzenia bez postępowania bezegzekucyjnego nie jest jednak możliwe w dwóch przypadkach:

● gdy świadczenia alimentacyjne mają być potrącane na rzecz kilku wierzycieli, a łączna suma, która może być potrącona, nie wystarcza na pełne pokrycie wszystkich należności alimentacyjnych,

● gdy wynagrodzenie za pracę zostało zajęte w trybie egzekucji sądowej lub administracyjnej.

Zobacz serwis: Kodeks pracy

Zbieg egzekucji do wynagrodzenia

Od 8 września 2016 r. obowiązują nowe zasady postępowania podczas dokonywania potrąceń z wynagrodzenia pracownika przy wystąpieniu tzw. zbiegu egzekucji administracyjnej i sądowej. Zmiany w tym zakresie znacznie uprościły i przyspieszyły (usprawniły) egzekucję z wynagrodzenia za pracę.

Pracodawca, który od tej daty otrzyma dwa tytuły egzekucyjne, tj. komornicze (sądowe) zajęcie wynagrodzenia pracownika i zajęcie administracyjne, ma obowiązek przekazywać zajętą część wynagrodzenia bezpośrednio na rzecz organu egzekucyjnego, który pierwszy dokonał zajęcia. Jest to odmienne uregulowanie od poprzednio obowiązujących przepisów, zgodnie z którymi to sąd decydował, który organ egzekucyjny będzie właściwy do prowadzenia egzekucji łącznej (sądowy czy administracyjny).

Jeżeli pracodawca nie jest w stanie ustalić tego pierwszeństwa, wówczas zajęte wynagrodzenie powinien przekazać na rzecz organu, który dokonał zajęcia na poczet należności określonej w wyższej kwocie.

Pracodawca ma obowiązek niezwłocznie zawiadomić o zbiegu egzekucji właściwe organy egzekucyjne, wskazując datę doręczenia przez nie zawiadomień o zajęciach i wysokość należności, na poczet których zostały dokonane zajęcia. Takie pouczenie powinno znaleźć się również w treści wezwania komornika dokonującego zajęcia.

Do działu kadr wpłynęło 25 sierpnia 2016 r. zajęcie wynagrodzenia jednego z pracowników wystawione przez komornika sądowego na kwotę 2000 zł, dotyczące niespłaconej pożyczki. W stosunku do tego samego pracownika zajęcia wynagrodzenia dokonał 10 września 2016 r. urząd skarbowy tytułem niezapłaconego podatku od czynności cywilnoprawnych na kwotę 800 zł. Ponieważ komornik zajął wynagrodzenie pracownika jako pierwszy (mimo że nastąpiło to przed 8 września 2016 r.), jemu należy przekazać zajętą część pensji. Zbieg egzekucji nastąpił bowiem już po dacie wejścia w życie zmian. Potrącenia na rzecz urzędu skarbowego należy dokonywać w drugiej kolejności, tj. po spłacie zadłużenia wobec komornika. O zbiegu egzekucji pracodawca powinien niezwłocznie zawiadomić komornika i urząd skarbowy.

Zobacz też: Inne formy zatrudnienia

Potrącenia za zgodą pracownika

Inne należności niż obowiązkowe mogą być potrącane z wynagrodzenia pracownika tylko za jego zgodą wyrażoną na piśmie. Ponadto pracownik w takim oświadczeniu może zgodzić się na potrącanie z jego pensji tylko konkretnych kwot. Takie stanowisko ugruntowało się w orzecznictwie Sądu Najwyższego. Przykładowo w uchwale z 4 października 1994 r. (I PZP 41/94, OSNP 1995/5/63) SN stwierdził, że:

Wyrażenie przez pracownika, na podstawie art. 91 k.p. w umowie o wspólnej odpowiedzialności materialnej, zgody na potrącanie przez zakład pracy z wynagrodzenia za pracę należności z tytułu niedoborów, które mogą się ujawnić w przyszłości w wyniku inwentaryzacji – jest nieważne.

Zatem inna forma niż pisemna, w jakiej pracownik składa oświadczenie i zezwala na dokonywanie potrąceń (np. ustna, dorozumiana), albo zgoda wyrażona na piśmie, lecz niezawierająca konkretnej wysokości potrącenia, jest bezwzględnie nieważna. Na takiej podstawie pracodawca nie może dokonywać żadnych potrąceń z wynagrodzenia pracownika.

Zgoda pracownika na potrącenie z wynagrodzenia nie może być ustna ani dorozumiana i musi zawierać konkretną kwotę zobowiązania.

Bezwzględna zgoda pracownika na potrącenie jest wymagana również w sytuacji, gdy pracodawca bezpodstawnie zawyżył wynagrodzenie pracownika. W przypadku nieuzyskania od zatrudnionego zgody na tego rodzaju potrącenie pracodawcy pozostaje jedynie wnieść powództwo cywilne przeciwko pracownikowi o zwrot nadpłaconego wynagrodzenia na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu. Zgodnie ze stanowiskiem Głównego Inspektoratu Pracy wyrażonym w piśmie z 1 lipca 2009 r. (GPP-110-4560-43/09/PE/RP):

W przypadku rozstrzygnięcia korzystnego dla pracodawcy będzie on mógł dokonać potrącenia z wynagrodzenia pracownika na podstawie art. 87 § 1 pkt 2 k.p. W tego rodzaju sytuacjach pracodawca musi jednak liczyć się z tym, iż zgodnie z linią orzecznictwa SN oraz poglądami doktryny pracownik w sytuacji, gdy otrzymuje zawyżone świadczenie, ma prawo uważać, że jako świadczenie spełnione przez pracodawcę, czyli podmiot profesjonalny posługujący się wyspecjalizowanymi służbami, jest ono zasadne i nie musi liczyć się z obowiązkiem jego zwrotu (por. wyrok SN z 7 sierpnia 2001 r., I PKN 408/00, OSNP 2003 nr 13, poz. 305; wyrok SN z 20 czerwca 2001 r., I PKN 511/00, OSNP 2003 nr 10, poz. 131).

Zobacz też: Zbiorowe prawo pracy

Wyjątkiem w zakresie obowiązku uzyskiwania przez pracodawcę pisemnej zgody pracownika na inne potrącenia niż ustawowe jest dokonanie odliczenia z wynagrodzenia za pracę kwoty wypłaconej w poprzednim terminie płatności za okres nieobecności w pracy, za który pracownik nie zachowuje prawa do wynagrodzenia, np. urlopu bezpłatnego. W takim przypadku nie jest wymagana zgoda pracownika na pomniejszenie wynagrodzenia. Jeżeli jednak pracodawca nie zdąży odliczyć nadpłaconej pensji w najbliższym następnym terminie płatności wynagrodzenia, będzie to możliwe później w kolejnych miesiącach, jednak wyłącznie za zgodą pracownika (np. wyrok SN z 4 października 1994 r., I PRN 71/94, OSNP 1995/7/89).

Pracodawca wypłaca wynagrodzenia za pracę 25. dnia danego miesiąca. Jeden z pracowników 26 stycznia 2017 r. złożył pracodawcy wniosek o udzielenie urlopu bezpłatnego na 2 dni – 30 i 31 stycznia, na który otrzymał zgodę. Za styczeń pracownik otrzymał pełne wynagrodzenie. Załóżmy, że przy wypłacie wynagrodzenia za luty 2017 r. pracodawca zapomniał potrącić część wynagrodzenia, do którego pracownik nie miał prawa za czas urlopu bezpłatnego w styczniu. Jednak aby dokonać takiego odliczenia w marcu lub w kolejnych miesiącach, pracodawca musi uzyskać pisemną zgodę pracownika.

Podobnie należy postąpić w sytuacji, gdy pracownik udokumentował okres niezdolności do pracy po sporządzeniu listy płac lub po wypłacie wynagrodzenia. Wówczas kwotę wynagrodzenia wypłaconą za okres tej niezdolności należy odliczyć z wynagrodzenia za następny miesiąc. Jeżeli pracownik jest niezdolny do pracy w następnym miesiącu, kwotę wynagrodzenia wypłaconego za okres niezdolności do pracy podlegającą potrąceniu potrąca się, za zgodą pracownika, z przysługującego mu zasiłku.

Zobacz też: HRM

Zasady dokonywania potrąceń

Potrąceń należy dokonywać od tzw. kwoty netto wynagrodzenia. Zatem pierwszeństwo mają zawsze zobowiązania publicznoprawne (składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne oraz podatek dochodowy – finansowane przez pracownika).

Dodatkową ochronę wynagrodzenia ze stosunku pracy stanowi granica potrącenia (maksymalna dopuszczalna kwota, jaką można potrącić z wynagrodzenia pracownika) oraz kwota wolna od potrąceń (minimalna kwota, jaką należy zapewnić pracownikowi po dokonaniu określonego potrącenia) (art. 87 § 3 i art. 87¹ § 1 Kodeksu pracy). Zarówno granica potrącenia, jak i kwota wolna od potrąceń muszą zostać zachowane jednocześnie. Wyjątkiem wśród potrąceń obowiązkowych są potrącenia z tytułu alimentów, dla których została wyznaczona jedynie maksymalna dopuszczalna kwota, jaką można zająć na ich zaspokojenie z wynagrodzenia pracownika (brak gwarantowanej kwoty wolnej). Natomiast dla potrąceń dobrowolnych przewidziano wyłącznie kwotę wolną od potrąceń, bez stosowania granicy potrącenia.

Wskazane zasady ochrony wynagrodzenia należy stosować również do wynagrodzenia chorobowego finansowanego ze środków pracodawcy (odpowiednio za 33 lub 14 dni niezdolności pracownika do pracy z powodu choroby).

Zobacz też: Urlopy

Granice potrącenia

Potrącenia mogą być dokonywane w następujących granicach:

● w razie egzekucji świadczeń alimentacyjnych na podstawie tytułów wykonawczych – do wysokości 3/5 wynagrodzenia,

● w razie egzekucji innych należności na podstawie tytułów wykonawczych lub potrącania zaliczek pieniężnych – do wysokości 1/2 wynagrodzenia.

W razie zbiegu egzekucji innych należności niż alimentacyjne i zaliczek pieniężnych suma potrąceń nie może przekraczać 1/2 wynagrodzenia, a łącznie z potrąceniami alimentacyjnymi 3/5 wynagrodzenia. Niezależnie od tych potrąceń kary pieniężne potrąca się w następujących granicach:

● za jedno przekroczenie, jak i za każdy dzień nieusprawiedliwionej nieobecności, kara nie może być wyższa od jednodniowego wynagrodzenia pracownika, oraz

● łącznie kary pieniężne nie mogą przewyższać 1/10 części wynagrodzenia przypadającego pracownikowi do wypłaty, po dokonaniu potrąceń z tytułu alimentów, należności niealimentacyjnych i zaliczek pieniężnych.

Zobacz też: BHP

Kwoty wolne od potrąceń

Drugim kryterium ochrony wynagrodzenia przed nadmiernymi potrąceniami jest kwota wolna od potrąceń, tj. minimum, jakie należy pozostawić pracownikowi do wypłaty po dokonaniu konkretnego potrącenia. Zazwyczaj będzie ona stanowić minimalne wynagrodzenie za pracę (100%). Jednak od tej zasady istnieją pewne wyjątki. Pracownikowi należy pozostawić:

● 75% minimalnego wynagrodzenia przy potrącaniu zaliczek pieniężnych,

● 90% minimalnego wynagrodzenia przy potrącaniu kar pieniężnych,

● 80% minimalnego wynagrodzenia przy potrącaniu, za zgodą pracownika, należności na rzecz innych podmiotów niż pracodawca.

Kwoty wolnej od potrąceń w ogóle nie uwzględnia się przy potrącaniu należności na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych.

Kwoty wolne od potrąceń z wynagrodzenia za pracę w 2017 r.

Rodzaj potrącenia	Kwota wolna*
	podstawowe kup**		podwyższone kup**
	PIT-2	bez PIT-2	PIT-2	bez PIT-2
sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne (100% Mw***)	1459,48 zł	1413,48 zł	1464,48 zł	1418,48 zł
zaliczki pieniężne (75% Mw)	1094,61 zł	1060,11 zł	1098,36 zł	1063,86 zł
kary pieniężne (90% Mw)	1313,53 zł	1272,13 zł	1318,03 zł	1276,63 zł
należności na rzecz pracodawcy za zgodą pracownika (100% Mw)	1459,48 zł	1413,48 zł	1464,48 zł	1418,48 zł
należności za zgodą pracownika na rzecz innych podmiotów niż pracodawca (80% Mw)	1167,58 zł	1130,78 zł	1171,58 zł	1134,78 zł

* Jeżeli pracownik jest zatrudniony w niepełnym wymiarze czasu pracy, kwoty wolne są zmniejszane proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy.

** Koszty uzyskania przychodów.

*** Minimalne wynagrodzenie za pracę.

Wynagrodzenie za pracę podlegające potrąceniu według wskazanych zasad obejmuje wszystkie stałe i zmienne składniki wynagrodzenia przysługujące pracownikowi za dany okres. Wyjątkiem są nagrody z zakładowego funduszu nagród, dodatkowe wynagrodzenie roczne oraz należności przysługujące pracownikom z tytułu udziału w zysku lub w nadwyżce bilansowej, które podlegają egzekucji na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych do pełnej wysokości.

W przypadku innego rodzaju potrąceń niż alimentacyjne należy stosować granice potrąceń i kwoty wolne od potrąceń.

Zobacz: Ubezpieczenia

PRZYKŁAD

Pod koniec lutego 2017 r. pracownicy otrzymają wraz z wynagrodzeniem zasadniczym dodatkowe wynagrodzenie roczne, tzw. trzynastkę. Na początku lutego pracodawca otrzymał wezwanie komornika do dokonywania potrącenia z wynagrodzenia za pracę jednego z pracowników. Komornik określił, że zajęciu podlega 3/5 wynagrodzenia z tytułu zaległych i bieżących alimentów w wysokości odpowiednio 10 000 zł i 1000 zł (miesięcznie). Pracownik otrzymuje wynagrodzenie zasadnicze w wysokości 5000 zł netto i premię prowizyjną, która za luty wyniosła 1000 zł netto. Premię prowizyjną należy zająć w całości na zobowiązania alimentacyjne (1000 zł).

Wysokość wynagrodzenia przypadającego pracownikowi do wypłaty wyniosła 2000 zł i została obliczona w następujący sposób:

Krok 1. Ustalenie podstawy, od której należy dokonać potrącenia:

5000 zł.

Krok 2. Obliczenie granicy potrącenia z wynagrodzenia zasadniczego:

5000 zł x 3/5 = 3000 zł.

Krok 3. Obliczenie wynagrodzenia przypadającego pracownikowi do wypłaty:

5000 zł (wynagrodzenie netto) – 3000 zł (granica potrącenia) = 2000 zł.

Potrąceń z wynagrodzenia pracownika w miesiącu, w którym są również wypłacane składniki wynagrodzenia za okresy dłuższe niż 1 miesiąc, dokonuje się od łącznej kwoty wynagrodzenia uwzględniającej te składniki wynagrodzenia. Nie obowiązuje tu zasada proporcjonalności lub wyliczanie średniej. Jeśli zatem pracownik otrzymał w danym miesiącu np. premię kwartalną, to jest ona w całości sumowana z pozostałym należnym wynagrodzeniem wypłaconym w tym miesiącu i podlega potrąceniu według opisanych wyżej reguł.

PRZYKŁAD

Pracownik otrzymał w styczniu 2017 r. premię za IV kwartał 2016 r. (wypłaconą 16 stycznia w wysokości 2500 zł netto) oraz wynagrodzenie zasadnicze za ten miesiąc (wypłacone 30 stycznia w wysokości 3100 zł netto). Osoba ta ma wystawione przez komornika zajęcie niealimentacyjne, którego kwota wynosiła w styczniu 3600 zł. Ustalając wysokość potrącenia z premii i wynagrodzenia zasadniczego, należy zsumować oba świadczenia, stosując granicę potrącenia do każdej z tych wypłat i jedną kwotę wolną od potrąceń. Pracownik złożył PIT-2 i ma prawo do zwykłych kosztów uzyskania przychodów. Właściwa dla pracownika jest kwota wolna od potrąceń w wysokości 1459,48 zł. Zajęciu podlega kwota 2800 zł, która została obliczona w następujący sposób:

Krok 1. Ustalenie granicy potrącenia premii:

2500 zł x 1/2 = 1250 zł; pozostałą część premii, tj. 1250 zł, należało wypłacić pracownikowi.

Krok 2. Ustalenie granicy potrącenia wynagrodzenia zasadniczego:

3100 zł x 1/2 = 1550 zł.

Krok 3. Zsumowanie granic potrącenia premii i wynagrodzenia zasadniczego:

1250 zł + 1550 zł = 2800 zł.

Krok 4. Porównanie kwoty, która pozostała pracownikowi po dokonaniu zajęcia, z kwotą wolną od potrąceń:

5600 zł – 2800 zł = 2800 zł; 2800 zł > 1459,48 zł.

Zobacz serwis: Wypowiedzenie

Potrącenia z wynagrodzenia z tytułu umów cywilnoprawnych

Zasadniczo osoby wykonujące pracę na podstawie umów cywilnoprawnych nie korzystają z ochrony, jaką w zakresie dokonywania potrąceń przewidują przepisy Kodeksu pracy w stosunku do wynagrodzenia pracowników. Wyjątek stanowi sytuacja, w której przychód z zatrudnienia niepracowniczego (umowy zlecenia, o dzieło, samozatrudnienia) jest świadczeniem powtarzającym się, którego celem jest zapewnienie utrzymania osobie go otrzymującej (ewentualnie jej rodzinie) (art. 833 Kodeksu postępowania cywilnego). Wówczas taki przychód jest objęty ochroną przed egzekucją w zakresie analogicznym do wynagrodzenia ze stosunku pracy. Zatem należy stosować do niego zarówno granice potrącenia, jak i kwoty wolne od potrąceń (w zależności od rodzaju potrącenia) właściwe dla pracowników (takie stanowisko zaprezentowała Krajowa Rada Komornicza w odpowiedzi z 8 listopada 2016 r. na pytanie redakcji MPPiU). Można się spotkać również w tym zakresie ze stanowiskiem, że do umów zlecenia nie trzeba stosować kwoty wolnej od potrąceń. Jeżeli umowa cywilnoprawna nie jest jedynym i cyklicznym źródłem przychodu, wynagrodzenie podlega zajęciu bez żadnych ograniczeń. Oznacza to, że musi zostać przekazane wierzycielowi (komornikowi, organowi administracyjnemu) w całości.

PRZYKŁAD

Pracownik zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy świadczył w styczniu 2017 r. na rzecz swojego pracodawcy dodatkowe usługi na podstawie umowy cywilnoprawnej z wynagrodzeniem 2000 zł netto (80 godz. x 25 zł/1 godz.). Wynagrodzenie za pracę tej osoby jest zajęte z tytułu nieopłaconych składek ZUS z uprzednio powadzonej działalności gospodarczej. W styczniu zadłużenie pracownika z tego tytułu wynosiło 7000 zł. Zatrudniony uzyskuje miesięczną pensję w wysokości 3000 zł netto. Ochronie przed potrąceniami podlega tylko wynagrodzenie za pracę (można zająć nie więcej niż 50% wynagrodzenia netto, a kwota, jaką należy zapewnić pracownikowi po potrąceniu, musi wynosić nie mniej niż 100% minimalnego wynagrodzenia za pracę). Natomiast przychód z umowy cywilnoprawnej pracodawca powinien zająć w całości (2000 zł) i przekazać na spłatę zadłużenia wobec ZUS. Z umowy o świadczenie usług pracownik uzyskuje dodatkowy przychód, którego celem nie jest zapewnienie utrzymania. Ponadto zawarta umowa cywilnoprawna miała charakter jednorazowy i nie stanowi regularnego źródła zarobkowania dla pracownika.

Od 1 stycznia 2017 r. istnieje obowiązek zapewnienia minimalnej stawki godzinowej w wysokości 13 zł brutto przez podmioty korzystające z pracy zleceniobiorców i osób prowadzących działalność gospodarczą osobiście, świadczących usługi na rzecz swoich kontrahentów (niezatrudniających pracowników ani zleceniobiorców). Wprowadzenie gwarancji płacowej dla wskazanej grupy zatrudnionych w postaci minimalnego wynagrodzenia godzinowego nie zmieniło przepisów dotyczących ochrony pracowniczego minimalnego wynagrodzenia za pracę, które stosuje się przez analogię w pewnych okolicznościach również do przychodów z umów cywilnoprawnych (art. 833 Kodeksu postępowania cywilnego). Należy przyjąć, że wykorzystywanie różnej ochrony przed potrąceniami w zależności od rodzaju zatrudnienia (w przypadku pracowników – minimalnego wynagrodzenia za pracę, a w przypadku zleceniobiorców – minimalnej stawki godzinowej) jest niczym nieuzasadnione i mogłoby prowadzić do nadużyć w tym zakresie, a nawet skutecznie uniemożliwić dokonywanie potrąceń.

Zobacz: Umowy cywilnoprawne

Potrącenia z zasiłków ZUS

Oprócz wynagrodzenia za pracę egzekucji podlegają także zasiłki pieniężne z ubezpieczenia społecznego (tj. zasiłek chorobowy, macierzyński, opiekuńczy, wyrównawczy) oraz świadczenie rehabilitacyjne. Pracodawca, stając się płatnikiem wskazanych należności, wstępuje automatycznie w obowiązki ZUS dotyczące dokonywania potrąceń. Zasady egzekucji z ww. świadczeń nie wynikają z przepisów Kodeksu pracy, lecz z ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych; dalej ustawa emerytalna (art. 139–144 ww. ustawy). W zakresie nieuregulowanym w ustawie emerytalnej do egzekucji ze świadczeń pieniężnych stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu postępowania cywilnego albo przepisy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji.

Granice i kwoty wolne od potrąceń

Podobnie jak w przypadku wynagrodzenia za pracę, również zasiłki podlegają ochronie przed potrąceniami poprzez obowiązek stosowania do nich granic potrącenia i kwot wolnych od potrąceń. Z należności zasiłkowych przysługujących pracownikowi potrąca się m.in. sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie (art. 140 ust. 1 ustawy emerytalnej):

● świadczeń alimentacyjnych – do wysokości 60% kwoty zasiłku,

● innych świadczeń niż świadczenia alimentacyjne – do wysokości 25% kwoty zasiłku.

Wskazane wyżej wartości procentowe wyznaczają granicę potrącenia (maksymalną kwotę, jaką można zająć na poczet konkretnych zobowiązań). Należy przy tym pamiętać o kolejności dokonywania potrąceń.

Granicę potrącenia zasiłku ustala się od kwoty brutto zasiłku.

Wysokość części świadczeń zasiłkowych podlegającej potrąceniom należy ustalać od kwoty tych świadczeń przed odliczeniem miesięcznej zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych (tzw. kwoty brutto). Natomiast samego potrącenia z zasiłków dokonuje się po odliczeniu zaliczki na podatek (od tzw. kwoty netto).

Kwotą wolną od potrąceń przy egzekucji dokonywanej z zasiłków z ubezpieczenia społecznego (w tym ze świadczenia rehabilitacyjnego) jest odpowiednia część najniższej emerytury, tj.:

● 50% kwoty najniższej emerytury – przy egzekwowaniu sum na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności alimentacyjnych wraz z kosztami i opłatami egzekucyjnymi oraz sum egzekwowanych na mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie innych należności niż alimentacyjne (art. 141 ust. 1 pkt 1 ustawy emerytalnej),

● 60% kwoty najniższej emerytury – przy potrącaniu innych należności, np. zasiłków wypłaconych z tytułu pomocy społecznej, jeżeli przy wypłacie zastrzeżono ich potrącanie, zasiłków i świadczeń wypłaconych na podstawie przepisów o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu za okres, za który przyznano prawo do emerytury lub renty (art. 141 ust. 1 pkt 2 ustawy emerytalnej).

Ponadto od 1 lipca 2017 r. kwotą wolną od potrąceń w przypadku sum egzekwowanych na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne będzie 75% najniższej emerytury (art. 1 ustawy z 21 października 2016 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych). Nową kwotę wolną należy stosować do zobowiązań istniejących i powstałych począwszy od tej daty.

Do 28 lutego 2017 r. najniższa emerytura wynosi 882,56 zł, a od 1 marca 2017 r. będzie to kwota 1000 zł.

Zobacz: ZUS

Kwoty wolne od potrąceń z zasiłków w 2017 r.*

Rodzaj potrącenia/okres obowiązywania	Potrącenia na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie:		Potrącenia na pokrycie innych należności niż alimentacyjne
	należności alimentacyjnych	innych należności egzekwowanych
do 28 lutego 2017 r.	441,28 zł (882,56 zł x 50%)		529,54 zł (882,56 zł x 60%)
od 1 marca 2017 r. do 30 czerwca 2017 r.	500 zł (1000 zł x 50%)		600 zł (1000 zł x 60%)
od 1 lipca 2017 r.	500 zł (1000 zł x 50%)	750 zł (1000 zł x 75%)

* Kwoty wolne od potrąceń obowiązujące w przypadku, gdy zasiłek przysługuje przez cały miesiąc.

Jeżeli zasiłek przysługuje za część miesiąca, wysokość kwoty wolnej należy obliczyć za dni, za które przysługuje zasiłek. Ustalając wysokość kwoty wolnej od potrąceń za 1 dzień zasiłkowy, należy zastosować stały podzielnik 30 (według wytycznych ZUS). Tak otrzymaną kwotę trzeba pomnożyć przez liczbę dni przebywania na świadczeniu w danym miesiącu.

PRZYKŁAD

Pracownik przebywał na zasiłku chorobowym przez 15 dni stycznia 2017 r. Zasiłek jest zajęty przez komornika z tytułu alimentów. Ponieważ przez część miesiąca pracownik miał prawo do zasiłku chorobowego, kwotę wolną od potrąceń należy ustalić w następujący sposób:

● 441,28 zł : 30 = 14,71 zł,

● 14,71 zł x 15 dni = 220,65 zł.

Pracownik ma prawo do kwoty wolnej od potrąceń w wysokości 220,65 zł.

Należy mieć na uwadze, że potrąceń z zasiłków dokonuje się z zachowaniem ściśle określonej kolejności, tj. najpierw świadczenia wypłacone w kwocie zaliczkowej, potem nienależnie pobrane emerytury i renty (i inne świadczenia), następnie należności alimentacyjne, a w dalszej kolejności inne należności niż alimentacyjne egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych (art. 139 ust. 1 ustawy emerytalnej).

Zobacz: Kalkulatory

PRZYKŁAD

Pracownica ma prawo do zasiłku chorobowego za styczeń 2017 r. w wysokości 1600 zł brutto (przez cały miesiąc przebywała na zwolnieniu lekarskim) i do kwoty zmniejszającej podatek (złożyła PIT-2). Zarówno wynagrodzenie za pracę, jak i zasiłek przysługujący tej osobie są zajęte przez komornika z powodu niespłaconej pożyczki. W styczniu zadłużenie wynosiło 5000 zł. W tej sytuacji zajęciu podlega 25% zasiłku (przed odliczeniem zaliczki na podatek i jest to granica potrącenia), tj. 400 zł (1600 zł x 25%). Natomiast potrącenia należy dokonać od kwoty netto zasiłku, tj. od 1358 zł:

● 1600 zł x 18% – 46,33 zł = 241,67 zł; 242 zł (po zaokrągleniu do pełnych złotych),

● 1600 zł – 242 zł = 1358 zł.

Kwotą wolną od potrąceń jest w tym przypadku 50% najniższej emerytury, tj. 441,28 zł.

Dokonując potrącenia z zasiłku, należy zachować granicę potrącenia, a także zagwarantować przynajmniej minimalną kwotę wolną.

Po potrąceniu maksymalnej kwoty (400 zł) pracownicy pozostało 958 zł (1358 zł – 400 zł). Jest to kwota przewyższająca kwotę wolną od potrąceń, tj. 958 zł > 441,28 zł. Zatem z przysługującego pracownicy zasiłku można potrącić 400 zł.

Po zmianach w wysokości najniższej emerytury i kwoty wolnej od potrąceń odpowiednio od 1 marca i 1 lipca 2017 r. nadal będzie możliwe dokonanie potrącenia z zasiłku pracownicy w kwocie 400 zł, ponieważ 958 zł > 750 zł (1000 zł x 75%).

PRZYKŁAD

Załóżmy, że pracownik ma prawo do zasiłku chorobowego za cały lipiec 2017 r. w wysokości 1226 zł brutto. Pracownik złożył PIT-2. Zasiłek netto wynosi 1052 zł [1226 zł x 18% – 46,33 zł = 174,35 zł; 174 zł (zaliczka na podatek po zaokrągleniu do pełnych złotych); 1226 zł – 174 zł = 1052 zł]. Zasiłek tej osoby jest zajęty przez ZUS z tytułu nienależnie pobranego świadczenia; zadłużenie w lipcu wynosiło 2800 zł. Pracodawca może potrącić maksymalnie 25% zasiłku, co stanowi 306,50 zł (1226 zł x 25%). Kwotą wolną do potrąceń jest 750 zł (1000 zł x 75%). Po potrąceniu pracownikowi pozostałoby 745,50 zł (1052 zł – 306,50 zł = 745,50 zł), co oznacza, że nie zostałaby mu zapewniona kwota wolna – 750 zł. W tej sytuacji pracodawca musi ograniczyć wysokość potrącenia tak, aby pozostawić pracownikowi tę kwotę. Zatem może potrącić z zasiłku 302 zł (1052 zł – 750 zł = 302 zł).

Zobacz: Zasiłki i inne świadczenia

Zbieg potrąceń do zasiłków

Zmiany, jakie zaszły od 8 września 2016 r. w zakresie postępowania pracodawcy w przypadku zbiegu potrąceń skierowanych do wynagrodzenia pracownika, dotyczą też egzekucji z zasiłków.

Jeżeli sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie należności alimentacyjnych mają być potrącane na rzecz kilku wierzycieli, a łączna suma, która może być potrącona, nie wystarcza na pełne pokrycie egzekwowanych należności, pracodawca uiszcza je na rzecz tego organu egzekucyjnego, który pierwszy dokonał zajęcia, a w razie niemożności ustalenia tego pierwszeństwa – na rzecz organu, który dokonał zajęcia na poczet należności w wyższej kwocie. Pracodawca ma w związku z tym obowiązek niezwłocznie zawiadomić o zbiegu egzekucji właściwe organy egzekucyjne, wskazując datę doręczenia zawiadomień o zajęciach dokonanych przez te organy i wysokość należności, na poczet których zostały dokonane zajęcia. W razie zbiegu egzekucji sądowych pracodawca przekazuje potrącony zasiłek po uzyskaniu postanowienia wskazującego komornika sądowego właściwego do dalszego prowadzenia egzekucji. Do czasu uzyskania tego postanowienia potrącona kwota pozostaje w depozycie pracodawcy (art. 140 ust. 2 ustawy emerytalnej). Rozstrzygnięcia w ten sam sposób pracodawca powinien dokonać w przypadku (art. 140 ust. 2a i 3 ustawy emerytalnej):

● potrącania sum egzekwowanych na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne;

● zbiegu egzekucji sum egzekwowanych na mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie należności alimentacyjnych z potrąceniem należności alimentacyjnych, na wniosek wierzyciela na podstawie przedłożonego przez niego tytułu wykonawczego.

Zobacz: Ubezpieczenia społeczne

Potrącenia z zasiłków przysługujących zleceniobiorcom

Na zasadach właściwych dla pracowników dokonuje się potrąceń z zasiłków przysługujących innym ubezpieczonym, np. zleceniobiorcom. Do tego rodzaju przychodów również mają zastosowanie przepisy o granicy potrącenia i kwocie wolnej od potrąceń. Jednak dokonując wypłaty zasiłków tej grupie ubezpieczonych płatnik zasiłku nie oblicza od tego przychodu zaliczki na podatek. Jest to bowiem przychód z innych źródeł. Należy jednak przyjąć, że wyłącznie na potrzeby dokonywania potrącenia (w celu prawidłowego ustalenia jego wysokości) płatnik zasiłku powinien taką zaliczkę obliczyć i uwzględnić ją w kalkulowaniu kwoty potrącenia z tego świadczenia.

PRZYKŁAD

Zleceniobiorca ma prawo do zasiłku za cały styczeń 2017 r. w wysokości 1178 zł brutto. Przychody tej osoby są zajęte przez komornika z tytułu należności alimentacyjnych. Dokonując potrącenia z zasiłku płatnik powinien obliczyć zaliczkę na podatek i dopiero od kwoty netto zasiłku ustalić wysokość potrącenia:

● 1178 zł x 18% = 212,04 zł; 212 zł (zaliczka na podatek po zaokrągleniu do pełnych złotych),

● 1178 zł – 212 zł = 966 zł (kwota netto zasiłku).

Płatnik może potrącić maksymalnie 60% zasiłku, tj. 706,80 zł (1178 zł x 60%), pamiętając jednocześnie, że kwotą wolną od potrąceń jest 441,28 zł. Zatem potrącenie może wynieść 524,72 zł (966 zł – 441,28 zł = 524,72 zł). Nie jest w tym przypadku możliwe zastosowanie maksymalnej granicy potrącenia, tj. 706,80 zł (966 zł – 706,80 zł = 259,20 zł; 259,20 zł < 441,28 zł).

Zobacz: Wskaźniki i stawki

Podstawa prawna:

● art. 87–88, art. 90–91, art. 108 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy – j.t. Dz.U. z 2016 r. poz. 1666; ost.zm. Dz.U. z 2017 r. poz. 60

● art. 773, art. 833, art. 835, art. 880–888 ustawy z 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego – j.t. Dz.U. z 2016 r. poz. 1822; ost.zm. Dz.U. z 2017 r. poz. 85

● art. 21 ust. 4 ustawy z 10 lipca 2015 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny, ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw – Dz.U. z 2015 r. poz. 1311; ost.zm. Dz.U. z 2016 r. poz. 1358

● art. 139–144 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych – Dz.U. z 2016 r. poz. 887; ost.zm. Dz.U. z 2017 r. poz. 38

● art. 1–2 ustawy z 21 października 2016 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych – Dz.U. z 2016 r. poz. 2036

● art. 168d § 1 ustawy z 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji – Dz.U. z 2016 r. poz. 599; ost.zm. Dz.U. z 2016 r. poz. 1948

Autor: adw. Dorota Brzeszczak-Zagrodzka, specjalista z zakresu prawa pracy, autorka wielu publikacji z tej tematyki, praktyk z wieloletnim doświadczeniem