Zakaz konkurencji

Umowa o zakazie konkurencji to jedyna dopuszczalna podstawa, by pracownik był zobowiązany do nieprowadzenia działalności konkurencyjnej wobec pracodawcy po ustaniu stosunku pracy. Przepisy ograniczają możliwość ustanowienia takiego zakazu do niektórych tylko kategorii pracowników. Co powinna zawierać umowa o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy? Wyjaśniamy.

Zakaz konkurencji może obowiązywać pomimo zakończenia pracy w danej firmie przez osobę objętą zakazem. Prawo pracy określa warunki i tryb ustanowienia takiego zakazu oraz jego konsekwencje. Spójrzmy, co mówią przepisy.

Umowa lojalnościowa czyli umowa o zakazie konkurencji ma na celu ochronę interesów pracodawcy. Może być podpisana na czas trwania umowy o pracę lub także na określony czas po rozwiązaniu stosunku pracy. Co grozi za złamanie lojalki przez pracownika?

Umowa o zakazie konkurencji może łączyć pracodawcę i pracownika także po ustaniu stosunku pracy. Umowa ta, często nazywana również klauzulą konkurencyjną, podpisywana jest pomiędzy stronami stosunku pracy, gdy pracownik ma dostęp do szczególnie ważnych informacji, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę.

Możliwość wcześniejszego rozwiązania umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy ma oczywiście bardzo istotne praktyczne znaczenie dla ochrony interesów gospodarczych pracodawcy oraz interesów ekonomicznych pracownika. Czy i na jakich warunkach można więc wcześniej niż to założono w podpisanej umowie (ustalając okres obowiązywania zakazu konkurencji) rozwiązać umowę o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy? Jedną z możliwych do zastosowania instytucji jest instytucja warunku rozwiązującego (art. 89 kodeksu cywilnego w związku z art. 300 kodeksu pracy).

Możliwość wcześniejszego rozwiązania umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy ma oczywiście bardzo istotne praktyczne znaczenie dla ochrony interesów gospodarczych pracodawcy oraz interesów ekonomicznych pracownika. Czy i na jakich warunkach można więc wcześniej niż to założono w podpisanej umowie (ustalając okres obowiązywania zakazu konkurencji) rozwiązać umowę o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy? Jedną z możliwych do zastosowania instytucji jest instytucja odstąpienia od umowy w rozumieniu art. 395 kodeksu cywilnego.

Prawidłowe zawieranie umów o zakazie konkurencji z członkami zarządu spółek kapitałowych zatrudnionymi na podstawie umowy o pracę ma oczywiście bardzo istotne praktyczne znaczenie dla ochrony interesów gospodarczych pracodawcy, w przypadku zaś zakazu konkurencji po ustaniu stosunku pracy jest także bardzo istotne dla byłego pracownika – członka zarządu z uwagi na niebagatelne zazwyczaj kwoty odszkodowania za powstrzymanie się od działalności konkurencyjnej.

Umowa o zakazie konkurencji powinna zawierać swoiste elementy wskazywane przepisami kodeksu pracy. Mają one co do zasady kluczowy charakter dla ważności umowy o zakazie konkurencji. Jedynie w przypadku braku określenia w umowie o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy wysokości odszkodowania z tytułu zakazu konkurencji zastosowanie znajdzie art. 101(2) § 3 kodeksu pracy stanowiący o minimalnej wysokości odszkodowania w wysokości 25% wynagrodzenia otrzymanego przez pracownika przed ustaniem stosunku pracy przez okres odpowiadający okresowi obowiązywania zakazu konkurencji.

Zgodnie z art. 101(1) § 1 kodeksu pracy w zakresie określonym w odrębnej umowie, pracownik nie może prowadzić działalności konkurencyjnej wobec pracodawcy ani też świadczyć pracy w ramach stosunku pracy lub na innej podstawie na rzecz podmiotu prowadzącego taką działalność (zakaz konkurencji). Czy w związku z tym można zawrzeć umowę o zakazie konkurencji w tym samym dokumencie co umowę o pracę?

Zgodnie z art. 101(2) § 2 kodeksu pracy zakaz konkurencji przestaje obowiązywać przed upływem terminu wskazanego w umowie o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy w szczególności w razie ustania przyczyn uzasadniających taki zakaz. Co to oznacza w praktyce dla pracodawcy i dla pracownika?

Zgodnie z art. 101(2) § 1 kodeksu pracy umowa o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy może być zawarta z pracownikiem mającym dostęp do szczególnie ważnych informacji, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę. Kto i co decyduje o tym, czy pracownik ma dostęp do szczególnie ważnych informacji? Czy pracownik może skutecznie kwestionować zakaz konkurencji twierdząc, iż nie posiadał dostępu do szczególnie ważnych informacji?

Umowa o zakazie konkurencji w czasie trwania stosunku pracy oraz umowa o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy, które zawierane są pomiędzy pracodawcą i pracownikiem (zgodnie z definicjami tych pojęć zawartymi odpowiednio w art. 3 i art. 2 kodeksu pracy) uregulowane są przepisami kodeksu pracy. Natomiast zakaz konkurencji w przypadku świadczenia usług na podstawie umów cywilnych o świadczenie usług (art. 750 kodeksu cywilnego), do których stosuje się przepisy kodeksu cywilnego o umowie zlecenia, nie jest uregulowany przepisami kodeksu cywilnego. Ustalenie zakazu konkurencji przez strony takiej umowy cywilnej zarówno na okres jej trwania, jak na okres po jej zakończeniu jest jednak możliwe zgodnie z zasadą swobody umów (art. 353(1) kodeksu cywilnego).

W przypadku umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy odszkodowanie z tytułu zakazu konkurencji zawsze jest koniecznym elementem tego stosunku prawnego uregulowanym w art. 101(2) § 1 i § 3 kodeksu pracy. Natomiast odszkodowanie z tytułu umowy o zakazie konkurencji w czasie trwania stosunku pracy nie jest przewidziane przepisami kodeksu pracy. Ustalenie takiego odszkodowania przez pracodawcę i pracownika zawierających umowę o zakazie konkurencji w czasie trwania stosunku pracy jest jednak możliwe zgodnie z zasadą swobody umów.

Pracownik, który decyduje się na podjęcie działalności konkurencyjnej wobec swojego pracodawcy powinien liczyć się z negatywnymi konsekwencjami takiej decyzji, z rozwiązaniem umowy o pracę włącznie, nie tylko w przypadku, gdy podpisał ze swym pracodawcą umowę o zakazie konkurencji w czasie trwania stosunku pracy.