Jak prawidłowo przeprowadzić szkolenie z zakresu BHP - poradnik

Szkolenia w dziedzinie bhp dzielą się na wstępne i okresowe, przy czym w ramach tych pierwszych musi odbyć się instruktaż ogólny i stanowiskowy. Przepisy wyraźnie określają, kto może je przeprowadzać.

Obowiązek zapewnienia szkoleń w dziedzinie bhp wynika z art. 237³ k.p. Dotyczy on każdego pracodawcy, bez względu na liczbę zatrudnionych pracowników. Nie wolno bowiem dopuścić pracownika do pracy, do której wykonywania nie ma on wymaganych kwalifikacji lub potrzebnych umiejętności, a także dostatecznej znajomości przepisów oraz zasad bhp.

Również pracodawca jest obowiązany odbyć szkolenie w dziedzinie bhp w zakresie niezbędnym do wykonywania ciążących na nim obowiązków. Szkolenie to powinno być okresowo powtarzane.

Pracodawca też musi odbyć szkolenie w dziedzinie bhp w zakresie niezbędnym do wykonywania ciążących na nim obowiązków. Szkolenie to powinno być okresowo powtarzane.

Szkolenia, o których mowa powyżej, powinny odbywać się w czasie pracy i na koszt pracodawcy.

Polecamy produkt: Kodeks pracy 2016 z komentarzem

PRZYKŁAD 1

Szkolenie w dniu wolnym od pracy

Mimo że pracownik wykonuje pracę od poniedziałku do piątku, szkolenie z dziedziny bhp odbyło się w sobotę. Pracodawca nie powinien był organizować takiego szkolenia w dniu wolnym od pracy. Jeśli jednak już doszło do takiej sytuacji, to czas poświęcony na jego odbycie powinien potraktować jak pracę w godzinach nadliczbowych z pełnymi tego konsekwencjami (jak np. udzielenie dnia wolnego od pracy). ^ⒸⓅ

Szczegółowe zasady szkolenia w dziedzinie bhp, zakres takich szkoleń, wymagania dotyczące treści i realizacji programów szkolenia, sposób ich dokumentowania, a także przypadki, w których pracodawcy lub pracownicy mogą być zwolnieni z określonych ich rodzajów, określają przepisy rozporządzenia ministra gospodarki i pracy z 27 lipca 2004 r. w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy.

Podział i rodzaje

Przepisy dzielą szkolenia z dziedziny bhp na wstępne i okresowe.

Szkolenie wstępne powinno być przeprowadzone w formie instruktażu według programów opracowanych dla poszczególnych grup stanowisk i obejmuje:

1) szkolenie wstępne ogólne (instruktaż ogólny),

2) szkolenie wstępne na stanowisku pracy (instruktaż stanowiskowy).

Instruktaż ogólny odbywają przed dopuszczeniem do wykonywania pracy:

1) nowo zatrudnieni pracownicy,

2) studenci odbywający u pracodawcy praktykę studencką,

3) uczniowie szkół zawodowych zatrudnieni w celu praktycznej nauki zawodu.

Instruktaż stanowiskowy przeprowadza się przed dopuszczeniem do wykonywania pracy na określonym stanowisku:

1) pracownika zatrudnianego na stanowisku robotniczym oraz innym, na którym występuje narażenie na działanie czynników szkodliwych dla zdrowia, uciążliwych lub niebezpiecznych,

2) pracownika przenoszonego na inne stanowisko,

3) praktykanta (ucznia lub studenta).

Pracownik wykonujący pracę na kilku stanowiskach pracy powinien odbyć instruktaż stanowiskowy na każdym z tych stanowisk.

Instruktaż stanowiskowy powinien zostać powtórzony za każdym razem, gdy na stanowisku pracy nastąpią zmiany warunków techniczno-organizacyjnych, w szczególności procesu technologicznego lub organizacji stanowisk pracy, albo ma miejsce wprowadzenie do stosowania substancji o działaniu szkodliwym dla zdrowia albo niebezpiecznym oraz nowych lub zmienionych narzędzi, maszyn i innych urządzeń. W tym przypadku tematyka i czas trwania instruktażu stanowiskowego powinny być uzależnione od rodzaju i zakresu zmian.

---

Instruktaż ogólny...

Celem pierwszej części szkolenia wstępnego, czyli instruktażu ogólnego, jest zapoznanie uczestników z podstawowymi przepisami bhp zawartymi w kodeksie pracy, układach zbiorowych pracy lub regulaminach pracy, tj. z przepisami oraz zasadami bhp obowiązującymi w danym zakładzie pracy, a także z zasadami udzielania pierwszej pomocy w razie wypadku. Instruktaż ten prowadzi pracownik służby bhp, osoba wykonująca u pracodawcy zadania tej służby albo pracodawca, który sam wykonuje takie zadania, lub wyznaczony przez niego pracownik. Ten ostatni musi jednak mieć wiedzę i umiejętności zapewniające właściwą realizację programu instruktażu, a także aktualne zaświadczenie o ukończeniu wymaganego szkolenia w dziedzinie bhp. PRZYKŁAD 2

PRZYKŁAD 2

Ekspert spoza zakładu pracy

Pracodawca zamierza zlecić specjaliście spoza zakładu pracy przeprowadzenie szkoleń wstępnych z zakresu bhp. Czy jest to dopuszczalne?

Przepisy bhp jednoznacznie określają, kto może prowadzić szkolenie wstępne ogólne. Jak już wspomniano, może to być pracownik służby bhp, osoba wykonująca zadania tej służby, sam pracodawca lub wyznaczony przez niego pracownik, mający określoną wiedzę, umiejętności i zaświadczenie o ukończeniu szkolenia bhp. Pracodawca nie może zatem zlecić przeprowadzenia szkolenia specjaliście spoza zakładu pracy, jeżeli osoba ta nie wykonuje u niego zadań służby bhp. ^ⒸⓅ

...i stanowiskowy

W drugiej części szkolenia wstępnego – instruktażu stanowiskowym – należy zapewnić uczestnikom szkolenia zapoznanie się z czynnikami środowiska pracy występującymi na ich stanowiskach pracy i ryzykiem zawodowym związanym z pracą, a także ze sposobami ochrony przed zagrożeniami, jakie mogą powodować te czynniki, oraz metodami bezpiecznego wykonywania pracy na tych stanowiskach. Powinna go przeprowadzić wyznaczona przez pracodawcę osoba kierująca pracownikami lub sam pracodawca, jeżeli posiadają odpowiednie kwalifikacje i doświadczenie zawodowe oraz przeszkolenie w zakresie metod prowadzenia instruktażu stanowiskowego. PRZYKŁADY 3 I 4, S. C12

PRZYKŁAD 3

Specjalista ds. bhp a instruktaż stanowiskowy

Pracodawca powierzył prowadzenie instruktażu stanowiskowego specjaliście ds. bhp. Czy postąpił prawidłowo?

Również i w tym przypadku przepisy bhp jednoznacznie określają, kto może prowadzić instruktaż stanowiskowy. Może to być sam pracodawca lub wyznaczona przez niego osoba kierująca pracownikami, przy czym obydwoje muszą mieć odpowiednie kwalifikacje, doświadczenie zawodowe i przeszkolenie. Z uwagi na to, że celem szkolenia stanowiskowego jest zapoznanie pracownika z konkretnym stanowiskiem pracy oraz sposobem jej wykonywania, szkolenia tego nie może przeprowadzać pracownik służby bhp. ^ⒸⓅ

PRZYKŁAD 4

Zmiana nazwy stanowiska pracy

Pracodawca w związku ze zmianami organizacyjnymi zmienia nazwy stanowisk pracy swoim pracownikom. Czy powinien zapewnić im przeprowadzenie instruktażu stanowiskowego?

Obowiązek ponownego przeprowadzenia szkoleń wstępnych z zakresu bhp jest uzależniony nie tyle od nazwy stanowiska pracy, ile od zagrożeń z wiązanych z jej wykonywaniem. Jeżeli więc pracodawca zmienia nazwy stanowisk pracy jedynie po to, aby dostosować je do zmian organizacyjnych, to nie ma obowiązku zapewnienia pracownikom ponownego szkolenia stanowiskowego. Jeżeli jednak w wyniku takich zmian pracownicy mieliby wykonywać inne zadania niż te, które wykonywali do tej pory (np. związane z obsługą nowych maszyn i urządzeń, z których wcześniej nie korzystali), pracodawca powinien zorganizować im nowe szkolenie stanowiskowe. ^ⒸⓅ

Zobacz serwis: Umowa o pracę

---

Czas trwania i potwierdzenie

Z przepisów bhp wynika, że szkolenia wstępne powinny trwać nie krócej niż:

- instruktaż ogólny dla wszystkich pracowników – 3 godziny lekcyjne,

- instruktaż stanowiskowy dla pracowników administracyjno-biurowych – 2 godziny lekcyjne,

- instruktaż stanowiskowy dla pozostałych pracowników – 8 godzin lekcyjnych.

Przeprowadzenie szkolenia wstępnego z zakresu bhp (zarówno instruktażu ogólnego, jak i stanowiskowego) należy potwierdzić poprzez odpowiednie wypełnienie karty szkolenia wstępnego, której wzór zamieszczono w załączniku nr 2 do rozporządzenia regulującego zagadnienie szkoleń bhp. WZÓR 1

WZÓR 1

Zgodnie z par. 6 rozporządzenia ministra pracy i polityki socjalnej z 28 maja 1996 r. w sprawie zakresu prowadzenia przez pracodawców dokumentacji w sprawach związanych ze stosunkiem pracy oraz sposobu prowadzenia akt osobowych pracownika (Dz.U. nr 62, poz. 286 ze zm.) uzupełniona karta powinna być przechowywana w aktach osobowych pracownika w części „B”.

O wymaganym czasie trwania szkolenia należy pamiętać szczególnie przy wypełnianiu karty szkolenia wstępnego, niewłaściwy zapis sugeruje bowiem pracę wykonywaną w godzinach nadliczbowych i często przyciąga uwagę inspektora Państwowej Inspekcji Pracy kontrolującego dokumentację szkoleniową.

---

Szkolenia okresowe

Ze względu na ciągły postęp techniki i technologii stosowanych w zakładach pracy pracownicy powinni stale doskonalić swoje umiejętności zawodowe, w tym związane z bhp. W tym celu pracodawca ma obowiązek organizować dla nich szkolenia okresowe, które powinny aktualizować i ugruntowywać wiedzę i umiejętności w dziedzinie bhp oraz zaznajamiać uczestników szkolenia z nowymi rozwiązaniami techniczno-organizacyjnymi w tym zakresie. Szkoleniom tym podlegają wszyscy pracownicy oraz pracodawcy. TABELA

TABELA Częstotliwość okresowego doszkalania ^ⒸⓅ

Grupa zawodowa	Pierwsze szkolenie okresowe (nie później niż)	Kolejne szkolenia okresowe (nie rzadziej niż)
Stanowiska, na których wykonywane są prace szczególnie niebezpieczne (prace, o których mowa w rozdziale 6 rozporządzenia ministra pracy i polityki socjalnej z 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy; t.j. Dz.U. z 2003 r. nr 169, poz. 1650 ze zm.)	12 miesięcy	co rok
Stanowiska robotnicze	12 miesięcy	co 3 lata
Stanowiska administracyjno-biurowe	12 miesięcy	co 6 lat
Stanowiska inżynieryjno-techniczne (projektanci, konstruktorzy maszyn i innych urządzeń technicznych, technolodzy i organizatorzy produkcji), pracownicy służby bhp i inne osoby wykonujące zadania tej służby oraz osoby, których charakter pracy wiąże się z narażeniem na czynniki szkodliwe dla zdrowia, uciążliwe lub niebezpieczne albo z odpowiedzialnością w zakresie bhp	12 miesięcy	co 5 lat
Pracodawcy oraz inne osoby kierujące pracownikami (kierownicy, mistrzowie i brygadziści itp.)	6 miesięcy	co 5 lat

Minimalny czas trwania szkoleń okresowych wynika z programów ramowych (zawartych w załączniku nr 1 do rozporządzenia regulującego zagadnienie szkoleń w dziedzinie bhp) i wynosi – w zależności od grupy zawodowej – od 8 do nawet 64 godzin lekcyjnych.

Z pierwszego szkolenia okresowego może być zwolniona osoba, która przedłoży aktualne zaświadczenie o odbyciu wymaganego szkolenia okresowego w danym okresie u innego pracodawcy lub która odbyła w tym czasie szkolenie okresowe wymagane dla osoby zatrudnionej na stanowisku należącym do innej grupy stanowisk, jeżeli jego program uwzględnia zakres tematyczny wymagany programem szkolenia okresowego obowiązującego na nowym stanowisku pracy. PRZYKŁAD 5, S. C16

!Uzupełniona karta szkolenia wstępnego z dziedziny bhp powinna być przechowywana w aktach osobowych pracownika, w części „B”. Prawidłowe jej wypełnienie pozwoli uniknąć ewentualnego zarzutu ze strony PIP co do wykonywania przez zatrudnionych pracy w godzinach nadliczbowych.

PRZYKŁAD 5

Zaświadczenie od poprzedniego pracodawcy

W sierpniu 2016 r. pracownik zatrudniony na stanowisku księgowego uzyskał informację, że za tydzień ma się stawić na obowiązkowe, pierwsze okresowe szkolenie z zakresu bhp. Przedstawił jednak pracodawcy zaświadczenie o ukończonym szkoleniu okresowym z dziedziny bhp dla pracowników administracyjno-biurowych, które otrzymał w poprzedniej firmie po odbyciu takiego szkolenia w marcu 2015 r. Czy pracodawca może honorować to zaświadczenie, czy powinien skierować pracownika na szkolenie organizowane przez swój zakład pracy?

W opisanym przypadku pracodawca może (choć nie ma takiego obowiązku!) zwolnić pracownika z pierwszego szkolenia okresowego z dziedziny bhp. Gdyby jednak uznał, że zatrudniony powinien wziąć udział w organizowanym przez niego szkoleniu, to pracownik ten byłby do tego zobowiązany, nawet gdyby miał stosowne zaświadczenie uzyskane u poprzedniego pracodawcy. ^ⒸⓅ

Organizatorzy i prowadzący

Okresowe szkolenia z zakresu bhp mogą być organizowane i prowadzone przez pracodawców lub, na ich zlecenie, przez podmioty zewnętrzne prowadzące działalność szkoleniową w dziedzinie bhp. Do tych ostatnich zalicza się:

- placówki kształcenia ustawicznego lub praktycznego oraz ośrodki dokształcania i doskonalenia zawodowego,

- szkoły ponadgimnazjalne,

- jednostki badawczo-rozwojowe, szkoły wyższe lub inne placówki naukowe,

- stowarzyszenia, których celem statutowym jest działalność związana z bhp,

- osoby prawne lub fizyczne prowadzące działalność oświatową na zasadach określonych w przepisach o swobodzie działalności gospodarczej

– o ile prowadzą działalność szkoleniową w dziedzinie bhp.

Warto przy tym podkreślić, że szkolenia osób będących pracodawcami, pracowników służby bhp oraz instruktorów i wykładowców tematyki bezpieczeństwa i higieny pracy powinny być prowadzone wyłącznie przez podmioty zewnętrzne, o których mowa powyżej. Oznacza to, że pracodawca nie może zlecić swojemu pracownikowi przeprowadzenia dla niego szkolenia bhp. RAMKA 1

---

RAMKA 1

Wykładowca i jego cechy

Najistotniejszą rolę podczas organizowania szkolenia okresowego odgrywa wykładowca, który powinien dysponować zarówno doświadczeniem zawodowym, jak i odpowiednią wiedzą, tak aby potrafił właściwie zrealizować zlecony mu temat szkolenia (zagadnienia związane z regulacjami prawnymi z zakresu bhp, metody identyfikacji, analizy i oceny zagrożeń występujących w procesach pracy oraz oceny ryzyka zawodowego, analizę okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy itp.). Osoba ta powinna również mieć przygotowanie dydaktyczne umożliwiające odpowiednie przekazanie wiedzy uczestnikom szkolenia.

Przepisy nie precyzują, co ustawodawca rozumie przez pojęcia „zasobu wiedzy” czy „doświadczenia zawodowego”. Można więc przyjąć, że jak w każdej dziedzinie edukacji wykładowca szkoleń z zakresu bhp powinien mieć wiedzę merytoryczną, którą będzie potrafił przekazać uczestnikom szkolenia. Przepisy nie określają, czy taka osoba powinna się legitymować dyplomem, a jeżeli tak, to jakim (np. ukończenie studiów podyplomowych w zakresie bhp, tytuł technika bhp itp.). Wykładowca ma po prostu dobrze znać omawiane przez siebie zagadnienia i umiejętnie je przekazać. To samo dotyczy „doświadczenia zawodowego”. Przepisy nie nakazują, aby wykładowca szkoleń okresowych z zakresu bhp miał np. co najmniej 3-letni staż pracy w służbie bhp. Jednakże, choć jest to kwestia uznaniowa, trudno zakładać, że absolwent studiów podyplomowych bez doświadczenia zawodowego będzie potrafił przytoczyć przykłady z życia wzięte, które – jak powszechnie wiadomo – najlepiej przemawiają do wyobraźni uczestników szkoleń.

Wątpliwości pracodawców oraz organizatorów szkoleń budzi również zapis dotyczący „przygotowania dydaktycznego” wykładowcy szkoleń z zakresu bhp. I w tym przypadku ustawodawca nie sformułował żadnej definicji, w związku z czym w doktrynie przyjmuje się, że każdy wykładowca, w którego dyplomie (np. ukończenia studiów podyplomowych z dziedziny bhp) widnieje zapis, że w programie zajęć znajdował się moduł dydaktyczny, przynajmniej teoretycznie posiada stosowne kwalifikacje w tym zakresie. ^ⒸⓅ

Na zakończenie

Szkolenie okresowe powinno być zakończone egzaminem sprawdzającym przyswojenie przez uczestnika szkolenia wiedzy objętej programem oraz umiejętności wykonywania lub organizowania pracy zgodnie z przepisami i zasadami bhp. Egzamin ten powinien być przeprowadzany przed komisją powołaną przez organizatora szkolenia. Przepisy nie precyzują, jak powinien wyglądać sam egzamin, dlatego też przeważnie przeprowadzany jest w formie pisemnego testu wielokrotnego wyboru. RAMKA 2

RAMKA 2

Szkolenia e-learningowe: czy na pewno zgodne z przepisami

Metoda samokształcenia kierowanego, zdefiniowana jako forma szkolenia umożliwiającego uzyskanie, aktualizowanie lub uzupełnianie wiedzy i umiejętności w zakresie bhp, na podstawie materiałów przekazanych przez organizatora szkolenia, w szczególności przy zastosowaniu poczty, internetu, przy jednoczesnym zapewnieniu konsultacji z osobami spełniającymi wymagania dla wykładowców, została dopuszczona jako jedna z metod organizowania szkoleń w dziedzinie bhp dla wszystkich grup zawodowych oprócz stanowisk robotniczych.

Szkolenia okresowe z dziedziny bhp organizowane w formie e-learnigu polegają przeważnie na udostępnieniu uczestnikowi tego szkolenia platformy internetowej, gdzie po zalogowaniu się ma on dostęp do poszczególnych modułów szkolenia (materiałów szkoleniowych). Po przejściu przez wszystkie kroki uczestnik poddawany jest egzaminowi sprawdzającemu przyswojoną wiedzę, którego zaliczenie uprawnia do uzyskania zaświadczenia potwierdzającego ukończone szkolenie. Warto jednak podkreślić, że taka forma przeważnie nie spełnia części wymogów zawartych w obowiązujących przepisach, organizatorzy szkoleń nie zapewniają bowiem możliwości konsultacji z osobami spełniającymi wymagania dla wykładowców (mającymi zasób wiedzy, doświadczenie zawodowe i przygotowanie dydaktyczne zapewniające właściwą realizację programów szkolenia), a także nie zwołują komisji egzaminacyjnych, przed którymi uczestnicy zdawaliby egzamin. ^ⒸⓅ

---

Potwierdzeniem ukończenia szkolenia okresowego z wynikiem pozytywnym jest wydane przez organizatora szkolenia zaświadczenie, którego odpis (kopię) należy przechowywać w aktach osobowych uczestnika (w części „B”). Wzór zaświadczenia został określony w załączniku nr 3 rozporządzenia regulującego zagadnienie szkoleń bhp. WZÓR 2, S. C 14–15

WZÓR 2

Co ma zapewnić organizator szkolenia:

programy poszczególnych rodzajów szkoleń opracowane dla określonych grup stanowisk na podstawie ramowych programów określonych w załączniku nr 1 do rozporządzenia regulującego tematykę szkoleń bhp,

programy szkolenia instruktorów w zakresie metod prowadzenia instruktażu – w przypadku prowadzenia takiego szkolenia,

wykładowców i instruktorów posiadających zasób wiedzy, doświadczenie zawodowe i przygotowanie dydaktyczne zapewniające właściwą realizację programów szkolenia,

prowadzenie dokumentacji w postaci programów szkolenia, dzienników zajęć, protokołów przebiegu egzaminów i rejestru wydanych zaświadczeń.

odpowiednie warunki lokalowe do prowadzenia działalności szkoleniowej,

wyposażenie dydaktyczne niezbędne do właściwej realizacji programów szkolenia,

właściwy przebieg szkolenia,

ⒸⓅ

PiSZ

Autorzy tekstu: Jakub Styczyński; Karolina Topolska; Maciej Ambroziewicz

Dołącz do nas na Facebooku!