Kiedy pracodawca może żądać odszkodowania od pracownika

Najczęstszą przyczyną roszczeń odszkodowawczych pracodawców w stosunku do pracowników jest sposób rozwiązania przez nich umowy o pracę. Pracownik ma bowiem prawo rozwiązać umowę o pracę bez wypowiedzenia w razie ciężkiego naruszenia przez pracodawcę podstawowych obowiązków wobec pracownika i żądać odszkodowania (art. 55 § 1¹ k.p.). Jednak pracownicy często omijają przepisy prawa w celu realizacji własnych priorytetów.

Autopromocja

Pracodawca może żądać odszkodowania w pełnej wysokości>>

Nieuzasadnione rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia

Nieuzasadnione rozwiązanie przez pracownika umowy o pracę bez wypowiedzenia uprawnia pracodawcę do dochodzenia odszkodowania na podstawie art. 61¹ k.p.

Pracodawca ma prawo domagać się odszkodowania, gdy:

• pracownik błędnie ocenił, że doszło do ciężkiego naruszenia jego podstawowych obowiązków,

• pracownik wie, że nie ma podstaw do rozwiązania umowy, a mimo to składa takie oświadczenie.

W praktyce często zdarza się, że pracownicy wykorzystują art. 55 § 1¹ k.p. do natychmiastowego rozstania się z pracodawcą w celu zmiany pracy.

WAŻNE!

Odmowa przyjęcia złożonej przez pracownika oferty rozwiązania umowy o pracę na mocy porozumienia stron nie stanowi ciężkiego naruszenia przez pracodawcę podstawowych obowiązków wobec pracownika (wyrok SN z 27 marca 2000 r., I PKN 557/99).

Wiedza na temat przyczyn upoważniających pracownika do rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia pozwala pracodawcy ocenić możliwość domagania się odszkodowania. Pracodawca, który nie wypłaca pracownikowi w terminie całości wynagrodzenia, ciężko narusza swój podstawowy obowiązek z winy umyślnej, choćby z przyczyn niezawinionych nie uzyskał środków finansowych na wynagrodzenia (wyrok SN z 4 kwietnia 2000 r., I PKN 516/99). Naruszenie to następuje co miesiąc w terminie płatności wynagrodzenia (art. 85 § 1 k.p.) i od dowiedzenia się przez pracownika o tej okoliczności należy liczyć termin jednego miesiąca określony w art. 55 § 2 w zw. z art. 52 § 2 k.p. (wyrok SN z 8 sierpnia 2006 r., I PK 54/06).

WAŻNE!

Autopromocja

Zbiegi tytułów do ubezpieczeń społecznych

Sprawdź

Nie każdy przypadek opóźnień w wypłacie jakiejś części wynagrodzenia uzasadnia rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia przez pracownika (wyrok SN z 8 sierpnia 2006 r., I PK 54/06).

Z reguły pracodawcy nie można przypisać ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków wobec pracownika (art. 55 § 1¹ k.p.), jeżeli nie wypłaca określonego składnika wynagrodzenia za pracę, którego przysługiwanie jest sporne, a pracodawca uważa zgodnie z usprawiedliwionymi argumentami roszczenie pracownika za nieuzasadnione (wyrok SN z 6 marca 2008 r., II PK 185/07).

Pracodawca nie powinien traktować prawa pracownika do natychmiastowego rozwiązania umowy o pracę jako reakcji tylko na brak wypłaty uposażenia. Zdaniem Sądu Najwyższego zmierzające do zdyskredytowania oraz godzące w dobra osobiste pracownika odwetowe działania pracodawcy, podjęte w reakcji na dozwoloną i konstruktywną krytykę przez dyrektora zakładu pracy niekorzystnych decyzji organu założycielskiego lub właściciela, mogą stanowić ciężkie naruszenie podstawowych obowiązków wobec pracownika, uprawniające go do rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracodawcy (wyrok z 7 grudnia 2006 r., I PK 123/06).

Tak samo można kwalifikować powierzenie na podstawie art. 42 § 4 k.p. odwołanemu prezesowi zarządu spółki pracy niewymagającej wysokich kwalifikacji, wykonywanej w hali produkcyjnej razem z pracownikami, jeżeli nosiło ono znamiona intencjonalnego, świadomego i natężonego złą wolą działania zmierzającego do poniżenia i zdyskredytowania pracownika (wyrok SN z 21 lutego 2008 r., II PK 171/07).

Odpowiedzialność porządkowa pracowników>>

Zawinione naruszenie obowiązków pracowniczych

Pracodawcy przysługuje odszkodowanie w razie szkody wyrządzonej przez pracownika wskutek zawinionego naruszenia obowiązków pracowniczych. Jest to odpowiedzialność na zasadach tzw. odpowiedzialności materialnej pracownika, a obejmuje m.in. naruszenie zakazu konkurencji podczas trwania stosunku pracy.

W celu uzyskania odszkodowania pracodawca musi udowodnić łącznie wszystkie wskazane poniżej przesłanki odpowiedzialności materialnej:

• szkodę, czyli uszczerbek w mieniu pracodawcy,

• bezprawność, czyli niewykonanie lub nienależyte wykonanie obowiązków pracowniczych,

• związek przyczynowy między działaniem pracownika a szkodą,

• winę pracownika.

Za szkodę wyrządzoną bez związku z wykonywaniem obowiązków pracownik odpowiada na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego.

Wysokość odszkodowania zależy od rodzaju winy pracownika:

• umyślna – oznacza odpowiedzialność za pełną szkodę, straty rzeczywiste i utracone korzyści (wysokość odszkodowania jest nieograniczona),

• nieumyślna – ogranicza wysokość odszkodowania do kwoty 3-miesięcznego wynagrodzenia pracownika.

Korzystniejsze dla pracodawcy warunki uzyskania rekompensaty obowiązują przy odpowiedzialności pracowniczej za powierzone mienie. Obowiązuje bowiem w tym przypadku zasada domniemania winy pracownika.

Pracodawca nie ma obowiązku udowodnienia przed sądem winy pracownika, musi jednak udowodnić:

• powstanie szkody,

• jej wysokość,

• prawidłowe powierzenie mienia (wyrok SN z 9 listopada 1990 r., I PR 199/90).

Wysokość odszkodowania>>

Aby uwolnić się od odpowiedzialności, pracownik sam powinien udowodnić swoją niewinność. Musi wtedy wykazać, że szkoda powstała z przyczyn od niego niezależnych, a w szczególności wskutek niezapewnienia przez pracodawcę warunków umożliwiających zabezpieczenie powierzonego mienia (art. 124 § 3 k.p.). Pracownik może odpowiadać za stratę rzeczywistą i utracone korzyści zarówno w razie wyrządzenia szkody z winy umyślnej, jak i nieumyślnej. Wysokość szkody powinna być obliczona według komercyjnych cen detalicznych.

Podstawa prawna:

• art. 42 § 4, art. 55 § 1¹, 61¹, art. 124 § 3 Kodeksu pracy,

• wyroki Sądu Najwyższego:

– z 27 marca 2000 r. (I PKN 557/99, OSNP 2001/16/511),

– z 4 kwietnia 2000 r. (I PKN 516/99, OSNP 2001/16/516),

– z 8 sierpnia 2006 r. (I PK 54/06, OSNP 2007/15–16/219),

– z 6 marca 2008 r. (I PK 185/07, OSNP 2009/13–14/170),

– z 7 grudnia 2006 r. (I PK 123/06, OSNP 2008/1–2/14),

– z 21 lutego 2008 r. (II PK 171/07, OSNP 2009/9–10/118,

– z 9 listopada 1990 r. (I PR 199/90, OSP 1991/9/211).