Upał w pracy. Czy uchwalą urlop pogodowy, dodatkowy i 100% płatny na wzór Hiszpanii?

• Co to jest urlop pogodowy?
• Urlop pogodowy: jakie możliwości wdrożenia w Kodeksie Pracy?
• Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej Państwowy Instytut Badawczy - alerty pogodowe
• Rządowe Centrum Bezpieczeństwa
• Urlop w powodu kataklizmów naturalnych - obowiązują w Hiszpanii
• Jak ubiegać się o urlop pogodowy?
• Dodatkowe dni wolne, 100% płatne na czas powodzi czy innych anomalii pogodowych. Jak uniknąć sytuacji z września 2024 r.?
• Zwolnienie od pracy z powodu działania siły wyżej jest niewystarczające przy powodzi, wichurze, śnieżycy czy innych załamaniach i długotrwałych w skutkach zdarzeniach pogodowych

Padł pomysł tzw. "urlopu pogodowego" czy "urlopu meteorologicznego". Możliwości jego nazwania i uregulowania jest wiele. Analizujemy potencjalne rozwiązania, ale pewne jest jedno w Polsce musi dojść do wzmocnienia ochrony pracowników przed niekorzystnymi zjawiskami pogodowymi i do zmiany Kodeksu Pracy w tym zakresie - najważniejsza jest bowiem ochrona życia i zdrowia pracownika. Taka zmiana będzie wymagała prac i wspólnie ustalonych rozwiązań legislacyjnych m.in. Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej, Rządowego Centrum Bezpieczeństwa, Państwowej Inspekcji Pracy oraz Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej. Oczywiście ważny będzie też głos związków zawodowych oraz organizacji pracodawców, reprezentujących odpowiednio środowisko pracowników i pracodawców. Do konsultacji mogłoby więc dojść na gruncie Rady Dialogu Społecznego.

Co to jest urlop pogodowy?

Oczywiście w społeczeństwie jest świadomość co do tego, że każdy dodatkowy dzień wolny od pracy to koszt dla pracodawców (jeżeli prowadzą działalność prywatnie) albo koszt dla nas podatników (jeżeli chodzi o pracodawców z sektora publicznego), którzy zatrudniają pracowników. Nie zawsze jednak powinno się myśleć tylko o kosztach, bo czasami mają miejsce pewne, nadzwyczajne sytuacje, które uniemożliwiają świadczenie pracy i pracownik powinien mieć z tego tytułu pewne przywileje a wręcz niezbywalne prawa. Te prawa mieściłyby się w sferze BHP. Bezpieczna i higieniczna praca to przecież jedno z podstawowych narzędzi gwarantujących ochronę zdrowia i życia pracowników (SIC!). Poddaje więc pod rozwagę takie możliwości: urlop pogodowy to dodatkowe dni wolne od pracy z zachowaniem 100% wynagrodzenia z powodu złych warunków meteorologicznych, które np. uniemożliwiają świadczenie pracy czy wręcz uniemożliwiają dojazd do miejsca pracy. Owszem istnieją w kodeksie pracy regulacje umożliwiające nie świadczenie pracy z przyczyn niezawinionych przez pracowników, np. tzw. przestój, ale jest to jednak inna regulacja. Tu chodzi o bardziej kompleksowe rozwiązanie. Dodatkowo można też rozważyć wprowadzenie do kodeksu pracy urlop pogodowy, ze względu na złe samopoczucie, np. ze względu na tzw. za wysokie czy za niskie ciśnienie.

Dlaczego jest to takie ważne? W Polsce coraz częściej mamy do czynienia z różnego rodzaju gwałtownymi zjawiskami pogodowymi, np. wichurami, upałami, nawałnicami, burzami i śnieżycami bo i takowe się zdarzają, często utrudniając dojazd do pracy, chociaż teoretycznie każdy z nas jest i powinien być na to gotowy. Nie można tutaj nie wspomnieć o powodziach, które raz na jakiś czas mają miejsce w Polsce. Te ostatnie z września 2024 r. do teraz jeszcze są widoczne a odbudowa doszczętnie zniszczonych miejscowości i domów szczególnie na Dolnym Śląsku zajmie wiele, wiele lat. W pomyśle dodatkowego urlopu pogodowego nie chodzi o urlop z powodu działania siły wyższej czy urlop na żądanie, to miałaby być zupełnie inna sytuacja. Czy taki urlop wejdzie w Polsce, a jeśli tak, to czy jeszcze w 2025 r.? Raczej nie w 2025 r., bo regulacja musi być przemyślana. W każdym razie trzeba zacząć działać.

Urlop pogodowy: jakie możliwości wdrożenia w Kodeksie Pracy?

Taki dodatkowy urlop pogodowy można byłoby podzielić na kilka różnych rodzajów:

• urlop w powodu kataklizmów naturalnych - to miałoby zastosowanie np. do powodzi. Zresztą taka regulacja została nawet pośrednio wprowadzona, bo kiedy we wrześniu 2024 r. miały miejsce ulewy w Polsce zmieniono ustawę, o czym niżej.
• Urlop meteorologiczny - dla osób, które źle się czują, kiedy dochodzi do nagłych zmian/ załamań w pogodzie. Często mierzą się z tym problemem tzw. ciśnieniowcy czy sercowy. Źle się czują, gdy jest nagły spadek czy podwyższenie ciśnienia. Zresztą wielu z nas czuje się wtedy ospale, apatycznie, bez energii. Praca nie jest wtedy łatwa.
• urlop pogodowy (standardowy) - gdy np. wystąpi nagła ulewa (ale krótkotrwała), śnieżyca, burza, która uniemożliwi dojazd do pracy. Czy wręcz przeciwnie kiedy panują upały ponad 35 stopni czy nawet 40. Urlop pogodowy jest też potrzebny gdzie jest nagła burza i np. dojdzie do zerwania dostawy prądu. Wówczas pracownicy świadczący swoją pracę w formie zdalnej mają uniemożliwione wykonywanie pracy, nie ze swojej przyczyny.

Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej Państwowy Instytut Badawczy - alerty pogodowe

Jak podaje sam Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej Państwowy Instytut Badawczy: pogoda i klimat to jeden z najważniejszych tematów we współczesnym świecie. Dokładne informacje meteorologiczne pomagają w podejmowaniu kluczowych decyzji ekonomicznych. Dzięki zaawansowanym danym analitycznym, biznes może właściwie przewidywać i adaptować się do zmieniających warunków. To właśnie po informacji od Instytutu pracownik mógłby się zgłosić do pracodawcy o urlop pogodowy czy też, kiedy już faktycznie dane zjawiska pogodowe miałyby miejsce.

Rządowe Centrum Bezpieczeństwa

Nie możemy w tym kontekście zapomnieć o specyfice działania RCB. To wiodącą role musi wieść alert RCB (kiedy ostatnio w Hiszpanii miały miejsce gwałtowne nawałnice - ten system zawiódł). Jest to system SMS-owego powiadamiania ludności o zagrożeniach. Jest wykorzystywany w sytuacjach nadzwyczajnych, wtedy, gdy występuje prawdopodobieństwo bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia na znaczącym obszarze. Alert RCB powstaje na podstawie informacji o potencjalnych zagrożeniach otrzymywanych z ministerstw, służb np. policji, straży pożarnej, straży granicznej, urzędów i instytucji centralnych, np. Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej oraz urzędów wojewódzkich. Rządowe Centrum Bezpieczeństwa 24 godziny na dobę przez 7 dni w tygodniu monitoruje sytuację pod kątem wystąpienia różnego rodzaju zagrożeń i w razie potrzeby uruchamia Alert. Taki alert mógłby być dołączany do wniosku pracownika o urlop pogodowy.

Urlop w powodu kataklizmów naturalnych - obowiązują w Hiszpanii

Coraz częściej w Europie zdarza się, że dochodzi do prawdziwych kataklizmów pogodowych, naturalnych. Oczywiście możemy powiedzieć, że to skutek globalnego ocieplenia i nadmiernego industrializmu, konsumpcjonizmu i sposobu życia współczesnego społeczeństwa. Jeszcze nie dawno czytaliśmy o gwałtownych ulewach w Hiszpanii, gdzie zginęło kilkadziesiąt osób. O ogromnych stratach na skutek ulew i wylania rzek w południowej części Szwajcarii, o powodziach w Czechach, Niemczech, w Polsce jak i uniemożliwiających pracę upałach we Włoszech, w Hiszpanii, w Grecji ale nawet w Polsce. W odpowiedzi na takie postępujące w Europie anomalie pogodowe, władze są zmuszone do opracowywania nowych metod ochrony ludności. Polska już teraz powinna o tym pomyśleć, bo widzimy co dzieje się z roku na rok. W niektórych UE krajach, właśnie w odpowiedzi na takie największe fale letnich upałów są skracane godziny pracy, zmieniane są systemu czasu pracy czy nawet szkoły i zakłady pracy są całkowicie zamykane w wyniku przerw w dostawach prądu spowodowanych nawałnicami czy nadmiernym gorącem. W Polsce, zgodnie z kodeksem pracy, pracodawcy mają obowiązki wobec pracowników podczas upałów i silnych mrozów, jednak nadal nie możemy liczyć na urlop z tego powodu. Naprawdę czas to zmienić. Póki co były pomysły, żeby zmienić zasady pracy w szkołach, czy skrócić godziny lekcyjne kiedy są nadmierne upały albo mrozy, ale tu chodzi o bardziej wielowątkowe i wielowymiarowe, w zasadzie interdyscyplinarne podejście do sprawy tzw. urlopu pogodowego. Owszem trwają prace i konsultacje co do projektu rozporządzenia Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, zmieniającego rozporządzenie w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie temperatur w miejscu pracy, ale to za mało!

W tym zakresie moglibyśmy się inspirować Hiszpanią. Mianowicie w Hiszpanii wdrożono interesujące rozwiązanie w zakresie owego urlopu pogodowego. Rząd zatwierdził czterodniowy płatny "urlop pogodowy", z którego będą mogli skorzystać pracownicy, którzy nie mogą dotrzeć do miejsca pracy z powodu ekstremalnych warunków pogodowych. Istnieje możliwość przedłużenia tego urlopu do czasu ustąpienia skutków niekorzystnej pogody.

Według najnowszych informacji z dnia 12 marca 2025 r. na jednym z oficjalnych hiszpańskich serwisów czytamy, że: wraz z nadejściem zjawisk takich jak burza ważne jest, aby pracownicy i przedsiębiorstwa znali swoje prawa i obowiązki w zakresie gwarantowania bezpieczeństwa pracy bez wpływu na warunki ekonomiczne pracowników, w związku z tym od listopada 2024 r. hiszpańskie przepisy przewidują płatny urlop w wymiarze do 4 dni w przypadkach, gdy warunki pogodowe uniemożliwiają dostęp do miejsca pracy lub stanowią poważne i bezpośrednie zagrożenie dla pracownika. Przepis hiszpańskiego kodeksu pracy i aktów z nim związanych w sferze prawa pracy stanowią, że ustanawia się dwie sytuacje, w których pracownik może skorzystać z tego płatnego urlopu:

• gdy dostęp do miejsca pracy jest niemożliwy z powodu ograniczeń w ruchu, zamknięć dróg lub zaleceń władz, aby unikać podróży;
• gdy istnieje poważne i bezpośrednie ryzyko wynikające z niekorzystnego zjawiska pogodowego, które zagraża bezpieczeństwu pracownika.

W takich sytuacjach pracownicy mogą wnioskować o maksymalnie 4 dni płatnego urlopu bez możliwości potrącenia przez pracodawcę ich wynagrodzenia. Oprócz płatnego urlopu, przepisy prawa pracy stanowią, że jeśli Państwowa Agencja Meteorologiczna (AEMET) lub odpowiedni organ regionalny wyda pomarańczowy lub czerwony alert. Zakłady pracy są zobowiązane do dostosowania warunków pracy do takich warunków pogodowych. Może to obejmować:

• Skrócenie dnia pracy;
• Modyfikację godzin pracy;
• Przeniesienie pracownika do bezpiecznego środowiska w przypadku wystąpienia ryzyka.

Jak ubiegać się o urlop pogodowy?

Aby skorzystać z tego prawa, pracownik powinien: sprawdź, czy AEMET wydał alert, który dotyczy jego okolicy. Następnie powinien powiadomić pracodawcę czy dział kadr o niemożności pójścia do pracy lub istniejącym zagrożeniu. Musi też przedstawić dokumentację uzasadniającą sytuację (ostrzeżenie pogodowe, zamknięcia dróg, oficjalne zalecenia). Nie dopuszczalne jest zmuszanie pracowników do rekompensowania nieprzepracowanych godzin czy też nieuznanie alarmu klimatycznego za wystarczający powód do nieobecności w pracy. Jeśli pracownik spotka się z nieuzasadnioną odmową, może udać się do czy złożyć skargę do Inspekcji Pracy, na pracodawcę nierespektującego przepisy.

Dodatkowe dni wolne, 100% płatne na czas powodzi czy innych anomalii pogodowych. Jak uniknąć sytuacji z września 2024 r.?

Kiedy we wrześniu 2024 r. południowo-zachodnia cześć Polski zmagała się z ogromnymi powodziami ustawodawca nie marnował czasu. Szybko wdrożono przepisy, które zagwarantowały m.in.

• dodatkowe 4 dni urlopu na żądanie. Łącznie 8 dni urlopu na żądania 100% płatne;
• dodatkowe 20 dni wolnego 100% płatnego m.in. na czas usunięcia skutków powodzi; załatwienia formalności w zw. np. z ubieganiem się o odszkodowanie czy zmianą miejsca zakwaterowania;
• dodatkowy urlop wypoczynkowy w wymiarze godzinowym ale do 5 dni.

To właśnie na wzór tej regulacji, tj. ustawy z dnia 1 października 2024 r. o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z usuwaniem skutków powodzi oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2024 r. poz. 1473, 1717) w Polsce już teraz, zapobiegawczo można wprowadzić pewne regulacje ochronne z zakresu prawa pracy, aby później, kiedy przyjdzie takie nagłe, gwałtowne załamanie pogody, co wpłynie na życie społeczeństwa i gospodarki, wprowadzić właśnie taki dodatkowy urlop pogodowy. Istotne jest jednak to, żeby nie mylić go z urlopem z powodu działania siły wyższej. Sceptycy niniejszego pomysłu powiedzą, że przecież jest urlop z powodu działania siły wyżej. Tak, to prawda, jest. I w zasadzie takie nagłe zjawiska pogodowe mogłyby być kwalifikowane pod siłę wyższą, ale tu chodzi o nie nagłość ale pewnego rodzaju długotrwałość w skutkach takie urlopu.

Zwolnienie od pracy z powodu działania siły wyżej jest niewystarczające przy powodzi, wichurze, śnieżycy czy innych załamaniach i długotrwałych w skutkach zdarzeniach pogodowych

Wydaje się, że regulacja aktualnie obowiązująca w zakresie przepisu art. 148 zn. 1 KP nie jest wystarczająca, bo tych dni jest za mało, w sytuacji kiedy skutki danego zdarzenia pogodowego trzeba byłoby usuwać kilka tygodni. Zatem to, że pracownikowi przysługuje w ciągu roku kalendarzowego zwolnienie od pracy, w wymiarze 2 dni albo 16 godzin, z powodu działania siły wyższej w pilnych sprawach rodzinnych spowodowanych chorobą lub wypadkiem, jeżeli jest niezbędna natychmiastowa obecność pracownika. W okresie tego zwolnienia od pracy pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia w wysokości połowy wynagrodzenia - nie odnosi się do urlopu pogodowego.

Pozostaje nam czekać na założenia zmian, na projekt i na dalsze kroki legislacyjne, jednak problem niewątpliwie istnieje, nie jest wyimaginowany a zmiany są potrzebne celem ochrony naszego życia i zdrowia!