Jak zaskarżyć ugodę zawartą przed sądem pracy

Po podpisaniu ugody w sądzie pracy nie zawsze pracownicy są zadowoleni z ostatecznej treści porozumienia zawartego z pracodawcą. Bywa też, że pracodawca, wykorzystując trudne położenie pracownika, wprowadza go w błąd lub wymusza określoną treść ugody. W takim przypadku strony mogą zaskarżyć podpisaną wcześniej ugodę, uchylając się od skutków prawnych złożonego w niej oświadczenia woli. Zaskarżenie polega na złożeniu zażalenia na postanowienie umarzające postępowanie z powodu zawarcia ugody. Uchylenie się od skutków prawnych ugody zawartej pod wpływem błędu jest jednak dopuszczalne tylko wtedy, gdy błąd dotyczy stanu faktycznego, który według treści ugody obie strony uważały za niewątpliwy (np. podpisując ugodę, strony myślały, że pracownica nie jest w ciąży). Nie można uchylić się od skutków prawnych ugody z powodu odnalezienia dowodów co do roszczeń, których ugoda dotyczy, chyba że została zawarta w złej wierze (np. pracodawca oszukał pracownika, przedstawiając mu zaniżone wyliczenie premii, które stało się podstawą ugody).

Kiedy sąd nie uwzględni roszczenia o przywrócenie do pracy >>

Prawo ogranicza jednak możliwość zaskarżenia ugody zawartej przed sądem pracy. Nie może być tak, że pracodawca wprowadza pracownika w błąd, realizując swój partykularny interes, albo że gwarantuje sobie w ugodzie same korzyści z ewidentnym pokrzywdzeniem pracownika. Zdaniem Sądu Najwyższego ustalenia faktyczne i ocena prawna, co do tego, że strona ugody sądowej nie może się uchylić od skutków prawnych swego oświadczenia woli jako złożonego pod wpływem błędu, albowiem nie są spełnione przesłanki przewidziane w art. 918 kodeksu cywilnego oraz art. 88 k.c., nie wykluczają ustalenia i oceny, że ugoda sądowa jest bezwzględnie nieważna jako czynność niezgodna z prawem lub zasadami współżycia społecznego albo rażąco naruszająca usprawiedliwiony interes osób uprawnionych – art. 223 § 2 kodeksu postępowania cywilnego w związku z art. 203 § 4 k.p.c. – lub jako czynność naruszająca słuszny interes pracownika (art. 469 k.p.c.) (wyrok SN z 1 lutego 2000 r., sygn. akt I PKN 503/99, OSNP 2001/12/411). Oznacza to, że nawet jeśli pracownik nie może się uchylić od skutków swojego błędu, to i tak ugoda może być nieważna (np. pracownik domagał się wynagrodzenia za okres roku i ekwiwalentu pieniężnego za urlop, zawarł jednak ugodę, na podstawie której otrzyma jedynie dwutygodniowe wynagrodzenie).

Umorzenie postępowania

Konsekwencją ugody w sprawach pracowniczych jest umorzenie postępowania – w tej sytuacji wydanie wyroku staje się zbędne. Po ustnym ustaleniu treści porozumienia sędzia dyktuje ją do protokołu. Po odczytaniu ugody podpisuje ją pracownik i pracodawca albo ich pełnomocnicy. Następnie sąd wydaje postanowienie o umorzeniu postępowania i poucza strony o możliwości zaskarżenia. W sprawach pracowniczych postanowienie o umorzeniu może być wydane na każdym etapie postępowania. Jest to możliwe już podczas czynności wstępnych sądu mających na celu ustalenie zakresu sporu między stronami. Jak wskazał SN w postanowieniu z 27 stycznia 1987 r., sygn. akt I PRN 66/86, OSNC 1988/4/50: „w razie zawarcia przez strony w sprawie z zakresu prawa pracy ugody na posiedzeniu wyznaczonym dla przeprowadzenia czynności wyjaśniających sędzia przeprowadzający te czynności bez udziału ławników władny jest – uznając zawarcie ugody ze względu na jej treść za dopuszczalne – wydać na tym posiedzeniu postanowienie o umorzeniu postępowania”.

Odwołanie ugody

Strona, która chce zaskarżyć podpisaną ugodę, powinna przede wszystkim zrobić to w wymaganym terminie. Zbyt późne zaskarżenie może się bowiem zakończyć odrzuceniem zażalenia. Składa się je na postanowienie kończące postępowanie w sprawie. Pod koniec posiedzenia, na którym strony podpisały ugodę, sąd wydaje bowiem postanowienie o umorzeniu postępowania. Jest ono zaskarżalne zażaleniem w siedmiodniowym terminie – zazwyczaj liczonym od ogłoszenia postanowienia albo od dnia jego doręczenia, jeżeli zgłoszono takie żądanie. Do czasu uprawomocnienia się postanowienia jest zatem możliwe odwołanie ugody za pomocą zażalenia, pod warunkiem że istnieją uzasadnione powody takiej decyzji. Zdaniem SN samo „odwołanie ugody”, bez wykazania przyczyn wadliwości zawartego w niej oświadczenia woli, nie uzasadnia zażalenia na umorzenie postępowania (postanowienie z 26 października 1998 r., sygn. akt III CKN 824/98, OSNC 1999/4/78). Jeżeli pracownik chce unieważnić ugodę, powinien się powołać na wadę oświadczenia woli, która miała wpływ na podpisanie ugody z pracodawcą. Wadą oświadczenia woli może być np.:

• błąd, dotyczący stanu faktycznego, który strony uważały za niewątpliwy (np. po zawarciu ugody okazuje się, że pracownica nie była w ciąży, a pracodawca zaproponował jej wypłatę odszkodowania za niezgodne z prawem zwolnienie, w zamian za co pracownica zrzekła się odsetek),
• podstęp (np. pracodawca wprowadził pracownika w błąd co do planów likwidacji firmy i ciężkiej sytuacji finansowej, co spowodowało zrzeczenie się części roszczenia),
• groźba (np. pracodawca zagroził pracownikowi, że w przypadku niezawarcia ugody zwolni dyscyplinarnie również małżonkę pracownika zatrudnioną w innym dziale).

Brak świadomości lub swobody przy podpisaniu ugody powoduje jej nieważność

Terminy na dochodzenie roszczeń z zakresu prawa pracy >>

Powody, dla których strona uchyliła się od ugody, muszą być wyraźnie udokumentowane. Można także w tym celu korzystać z zeznań świadków i przesłuchania stron.

Przykład

Możliwość uchylenia ugody
Pracownik żądał od pracodawcy przed sądem pracy zapłaty 4850 zł tytułem odszkodowania za nieprawidłowe rozwiązanie stosunku pracy oraz 2120 zł tytułem ekwiwalentu za niewykorzystany urlop wypoczynkowy za 2010 r. Pracownik żądał również od obu kwot odsetek ustawowych. W zawartej na rozprawie 27 stycznia 2011 r. ugodzie strony uzgodniły, że pracodawca wypłaci 80% dochodzonych kwot, a pracownik zrzeka się pozostałych roszczeń i odsetek. Nazajutrz pracownik dowiedział się, że w okresie wypowiedzenia w dziale, w którym pracował, wszyscy pracownicy otrzymali 20% podwyżki wynagrodzenia, co wpłynęłoby na wartość dochodzonego roszczenia. W takiej sytuacji może on zaskarżyć postanowienie o umorzeniu postępowania zażaleniem i wskazując na podstęp pracodawcy, uchylić ugodę.

Zażalenie wnosi się do sądu II instancji (okręgowego lub apelacyjnego) za pośrednictwem sądu, który wydał postanowienie o umorzeniu w terminie siedmiu dni od wydania lub doręczenia postanowienia.

Skutki upływu terminu

Po upływie siedmiodniowego terminu na złożenie zażalenia postanowienie o umorzeniu staje się prawomocne i nic nie można już z nim zrobić. Nadal jednak można się uchylić od skutków prawnych oświadczenia woli. W tym celu należy wystosować pismo do drugiej strony stosunku pracy i wystąpić do sądu z powództwem o zapłatę (gdy ugoda dotyczyła roszczeń pieniężnych) albo wystąpić z powództwem o ustalenie nieważności ugody. Jest to możliwe, ponieważ ugoda nie jest objęta zasadą powagi rzeczy osądzonej (stan ten nie pozwala na wytoczenie ponownie powództwa o to samo). W przypadku prób podważenia ugody sąd nie może odrzucić pozwu i musi przeanalizować argumenty stron. Pozwany może jednak podnieść zarzut „rzeczy ugodzonej” (czyli przedstawi w sądzie ugodę), prowadzący do oddalenia powództwa po merytorycznym rozpoznaniu sprawy. Oddalenie powództwa nie nastąpi, jeśli powód skutecznie powoła się na wady oświadczenia woli. W opinii SN prawomocne umorzenie postępowania na skutek zawarcia ugody sądowej nie stoi na przeszkodzie dochodzeniu w odrębnym procesie ustalenia jej nieważności lub bezskuteczności także wtedy, gdy postanowienie o umorzeniu stało się prawomocne w wyniku oddalenia zażalenia powołującego zarzuty naruszenia art. 203 § 4 w związku z art. 223 § 2 k.p.c. (uchwała z 11 września 1991 r., sygn. akt III CZP 80/91, niepublikowana).

Wyrok sądu może zmienić wysokość wynagrodzenia >>

Przykład

Zaskarżenie niekorzystnej ugody
Pracodawca pozwał pracownika o zapłatę kwoty 6570 zł wraz z odsetkami ustawowymi z tytułu odpowiedzialności materialnej pracownika. 25 stycznia 2011 r. strony zawarły ugodę, która po jej podpisaniu została uznana przez pracownika za niekorzystną W takiej sytuacji odwołanie przez pracownika ugody sądowej może nastąpić w ciągu siedmiu dni od ogłoszenia (względnie doręczenia) postanowienia o umorzeniu postępowania. W tym celu trzeba zaskarżyć je zażaleniem, wskazując na przyczyny decyzji, i odpowiednio je motywując. Uchylenie się od materialnych skutków ugody jest możliwe również po prawomocnym umorzeniu postępowania. Można wytoczyć proces o ustalenie nieważności ugody z powołaniem się na wady oświadczenia woli (np. brak świadomości lub swobody). Nie mogą być jednak powoływane w tym procesie nowe fakty i roszczenia powstałe dopiero po zawarciu ugody.

Podstawa prawna:

• art. 917 i 918 Kodeksu cywilnego (Dz.U. z 1964 r. nr 16, poz. 93 ze zm.),
• art. 189 Kodeksu postępowania cywilnego (Dz.U. z 1964 r. nr 43, poz. 296 ze zm.).