Związek zawodowy nie tylko dla pracowników, czyli ważne zmiany w przepisach od 2019 roku!

Kto może przystąpić do związku zawodowego?

Od 1 stycznia 2019 roku prawo tworzenia i wstępowania do związków zawodowych przysługuje osobom, które wykonują pracę zarobkową. Rozumie się przez to pracowników lub osoby świadczące pracę za wynagrodzeniem na innej podstawie niż stosunek pracy, jeżeli nie zatrudniają do tego rodzaju pracy innych osób (niezależnie od podstawy zatrudnienia), mających prawa i interesy związane z wykonywaniem pracy, które mogą być reprezentowane i bronione przez związek zawodowy.

Powyższa zmiana niesie ze sobą doniosłe konsekwencje. Po pierwsze, zrezygnowano z zasady, wedle której w związkach zawodowych udział mogły brać jedynie osoby zatrudnione w oparciu o umowę o pracę. Prawo do zrzeszania się w organizacjach związkowych przyznano osobom wykonującym pracę również na innej podstawie prawnej.

Po drugie, definicja osoby wykonującej pracę zarobkową została określona w sposób bardzo szeroki i ogólny, co umożliwia wstępowanie do związków zawodowych niemal wszystkim osobom, które pracują i otrzymują za tę pracę wynagrodzenie. W szczególności należy tu wskazać osoby świadczące pracę na podstawie umów cywilnoprawnych, np. umowy zlecenia lub umowy o dzieło. Jak wynika z badań GUS, osób tych jest w Polsce jest nadal bardzo wiele – w 2016 r. ponad milion Polaków była zatrudniona w oparciu o umowy cywilnoprawne, głównie zlecenia i umowy o dzieło, co stanowiło wówczas prawie 7% wszystkich zatrudnionych.

Co ciekawe, w związkach zawodowych mogą brać również udział osoby wykonujące jednoosobową działalność gospodarczą, czyli osoby samozatrudnione. W tym wypadku warunkiem jest jednak niezatrudnianie innych osób do wykonywania pracy. A zatem osoba, która jest pracodawcą lub świadczy swoje usługi wykorzystując w tym celu pracę osób trzecich, nie może tworzyć ani wstępować do organizacji związkowej.

Warto wspomnieć, że prawo do udziału w organizacjach związkowych wiąże się z nadaniem osobom wykonującym pracę zarobkową dodatkowych praw, które do tej pory były zarezerwowane wyłącznie dla pracowników. Wskutek nowelizacji osoby wykonujące pracę zarobkową i należące do związku zawodowego mogą brać udział w sporach z pracodawcą i organizacjami pracodawców na takich samych zasadach jak pracownicy należący do związku.

Polecamy: Monitor prawa pracy i ubezpieczeń

Sądowa weryfikacja liczebności organizacji zakładowej

Zmiany dotyczą również zakładowych organizacji związkowych. Utrzymano wprawdzie dotychczasowe wymogi w zakresie liczebności ich członków - organizacja nadal musi zrzeszać co najmniej dziesięć osób, jednakże nie muszą to być - jak dotychczas - jedynie pracownicy. W skład zakładowych organizacji mogą wchodzić również inne osoby wykonujące pracę zarobkową pod warunkiem, że świadczą pracę na rzecz danego pracodawcy co najmniej 6 miesięcy. Co to oznacza w praktyce? Do związków zawodowych przystępować może każda osoba wykonująca pracę zarobkową, nawet praktykanci i stażyści, ale ich przynależność do związku nie zostanie wzięta pod uwagę przy ustalaniu liczebności organizacji, dopóki nie upłynie okres 6 miesięcy wykonywania przez nich pracy na rzecz pracodawcy objętego działalnością związku.

Co istotne, każda zakładowa organizacja związkowa została zobligowana, aby raz na 6  miesięcy, tj. według stanu na 30 czerwca i 31 grudnia, przedstawiać pracodawcy informację o liczbie swoich członków. W ten sposób zapewniono pracodawcom możliwość sprawowania kontroli nad odpowiednią liczebnością działających u niego organizacji.

Obowiązek informowania o liczbie członków jest ściśle związany z nową procedurą sądowej weryfikacji liczebności zakładowych organizacji związkowych. Zarówno pracodawca, jak i inna organizacja zakładowa, mogą w ciągu 30 dni od przedstawienia informacji o liczbie członków, zgłosić pisemne zastrzeżenia. W takim wypadku organizacja, względem której zgłoszono zastrzeżenie, zobowiązana jest do wystąpienia do sądu pracy o ustalenie liczby jej członków. Jeżeli okaże się, że zastrzeżenia co do liczebności były bezpodstawne, ponowne zgłoszenie zastrzeżenia może nastąpić nie wcześniej niż po upływie roku. Jeśli jednak organizacja, wobec której zgłoszono zastrzeżenie, nie wystąpi do sądu pracy o weryfikację liczby jej członków, nie może korzystać z uprawnień zakładowej organizacji związkowej aż do czasu wykonania tego obowiązku.

Nowe wymogi dotyczące reprezentatywności

Zmiany w ustawie o związkach zawodowych objęły również progi reprezentatywności organizacji związkowych. Od 1 stycznia 2019 roku obowiązują nowe kryteria uznawania organizacji związkowej za reprezentatywną. Zgodnie z nimi reprezentatywną organizacją ponadzakładową jest organizacja:

• reprezentatywna w rozumieniu ustawy o Radzie Dialogu Społecznego lub
• zrzeszająca co najmniej 15% ogółu osób wykonujących pracę zarobkową objętych zakresem działania statutu, nie mniej jednak niż 10 000 osób wykonujących pracę zarobkową, lub
• zrzeszająca największą liczbę osób wykonujących pracę zarobkową, dla których ma być zawarty określony ponadzakładowy układ zbiorowy pracy.

Z kolei reprezentatywną zakładową organizacją związkową jest organizacja:

• będąca jednostką organizacyjną albo organizacją członkowską reprezentatywnej ponadzakładowej organizacji związkowej, zrzeszająca co najmniej 8%, osób wykonujących pracę zarobkową zatrudnionych u pracodawcy lub
• zrzeszająca co najmniej 15% osób wykonujących pracę zarobkową zatrudnionych u pracodawcy.

Tym samym ustawodawca zdecydował się na podwyższenie progów reprezentatywności, odpowiednio z 10 do 15 % oraz z 7 do 8%, jednakże w praktyce może się okazać, że uzyskanie statusu organizacji reprezentatywnej nie jest trudniejsze niż przed nowelizacją. Wynika to przede wszystkim z faktu, że w skład organizacji wchodzić mogą również osoby zatrudnione w oparciu o inną podstawę niż umowa o pracę i one również będą brane pod uwagę przy ustalaniu liczebności organizacji związkowej.