Kontrola zleceniobiorcy przebywającego na zwolnieniu lekarskim

PROBLEM
Jeden z naszych zleceniobiorców często korzysta ze zwolnień lekarskich. Czy jako płatnik zasiłków mamy prawo skontrolować go tak jak pracownika? W jaki sposób dokonać takiej kontroli?

RADA
Mogą Państwo przeprowadzić we własnym zakresie kontrolę wykorzystywania zwolnienia lekarskiego zleceniobiorcy, gdyż są Państwo płatnikiem zasiłków. Szczegóły w uzasadnieniu.

UZASADNIENIE
Kontrolę wykorzystywania zwolnienia chorobowego może przeprowadzać pracodawca zgłaszający do ubezpieczenia chorobowego powyżej 20 ubezpieczonych, tj. będący płatnikiem zasiłków.

Płatnik przeprowadza również kontrolę:

• osób wykonujących pracę nakładczą,
• osób wykonujących pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia.

Każdy pracodawca, który ma wątpliwości co do poprawności wystawienia zwolnienia lekarskiego lub prawidłowości jego wykorzystania przez pracownika, może przeprowadzić kontrolę w tym zakresie. Pracodawca może przede wszystkim sprawdzić, czy zaświadczenie lekarskie o czasowej niezdolności do pracy nie zostało sfałszowane oraz czy zostało wydane zgodnie z przepisami prawa.

W ramach tej kontroli mieści się również zbadanie treści zaświadczenia lekarskiego, a więc danych identyfikacyjnych, zgodności danych osobowych pracownika oraz ewentualnych zaleceń na czas zwolnienia (np. czy pracownik może chodzić).

Pracodawca może również skontrolować prawidłowość wykorzystywania przez pracownika zwolnienia lekarskiego od pracy. Polega to na ustaleniu, czy pracownik w okresie orzeczonej niezdolności do pracy:

• nie wykonuje pracy zarobkowej,
• nie wykorzystuje zwolnienia od pracy w sposób niezgodny z jego celem.

Jeżeli w trakcie kontroli zostanie stwierdzone, że pracownik będący na zwolnieniu lekarskim wykonuje pracę zarobkową lub wykorzystuje zwolnienie niezgodnie z jego celem, traci prawo do zasiłku chorobowego. Zasiłek chorobowy nie przysługuje w takim przypadku za cały okres objęty zaświadczeniem lekarskim, w czasie którego została stwierdzona choćby jedna z tych okoliczności.

PRZYKŁAD

Zleceniobiorca przebywał na zwolnieniu lekarskim od 2 lipca do 18 lipca br. w związku z urazem kręgosłupa. Kolejne zwolnienia lekarskie przedłożył na okresy od 19 do 23 lipca, a następnie od 24 do 31 lipca 2013 r. Zgodnie z zaleceniami lekarza, zleceniobiorca powinien leżeć. W wyniku przeprowadzonej kontroli prawidłowości wykorzystywania zwolnienia lekarskiego, która miała miejsce 25 lipca 2013 r., ustalono, że pracownik kosił trawę na własnej posesji. Ustalenia te zostały zapisane w protokole z kontroli. Na tej podstawie zleceniobiorca został pozbawiony prawa do zasiłku chorobowego za cały okres objęty trzecim zwolnieniem lekarskim, wystawionym na okres od 24 do 31 lipca 2013 r.

Kontroli prawidłowości wykorzystywania zwolnień lekarskich od pracy może podlegać każde zwolnienie, bez względu na wskazania lekarskie zamieszczone na zaświadczeniu lekarskim na druku ZUS ZLA: „chory powinien leżeć” lub „chory może chodzić”.

Kontrolę prawidłowości wykorzystywania zwolnień lekarskich od pracy przeprowadza się w:

• miejscu pracy lub w miejscu prowadzenia działalności pozarolniczej (w przypadku pracownika, który pracuje również u innego pracodawcy albo prowadzi działalność gospodarczą),
• miejscu zamieszkania,
• miejscu czasowego pobytu,
• innym miejscu, jeżeli z posiadanych informacji wynika, że jest to celowe.

W przypadku gdy kontrolujący stwierdzi, że pracownik wykorzystuje zaświadczenie lekarskie od pracy niezgodnie z jego celem lub wykonuje w jego trakcie pracę zarobkową, sporządza protokół kontroli prawidłowości wykorzystywania zwolnień lekarskich. W protokole kontrolujący musi opisać, na czym polegało nieprawidłowe wykorzystywanie zwolnienia lekarskiego od pracy lub okoliczności wykonywania pracy zarobkowej. Protokół jest podpisywany przez osoby przeprowadzające kontrolę, a następnie przedkładany kontrolowanemu pracownikowi w celu wniesienia przez niego ewentualnych uwag do ustaleń zawartych w protokole. Wpis w protokole pracownik potwierdza podpisem. Sporządzony protokół stanowi podstawę do pozbawienia prawa do zasiłku chorobowego za cały okres objęty kontrolowanym zaświadczeniem lekarskim o niezdolności do pracy wystawionym na druku ZUS ZLA.

Jeżeli podczas kontroli nie zastano pracownika w miejscu zamieszkania lub pobytu ubezpieczonego, to taką kontrolę należy w miarę możliwości ponowić i wyjaśnić przyczyny tej nieobecności. Nieobecność w miejscu zamieszkania lub pobytu w czasie przeprowadzania kontroli może być usprawiedliwiona, gdy z uzyskanych informacji wynika, że pracownik np. był z kontrolną wizytą u lekarza, realizował receptę w aptece, odbywał rehabilitację. W przypadku odmowy przez pracownika wyjaśnienia przyczyn nieobecności w domu w czasie kontroli albo nieudzielenia wyjaśnień w wyznaczonym terminie uznaje się, że zwolnienie lekarskie jest wykorzystywane niezgodnie z jego celem, co stanowi podstawę do odmowy prawa do zasiłku chorobowego.

PRZYKŁAD

Pracownica przebywa na zwolnieniu lekarskim od 15 do 31 lipca 2013 r. Pracodawca 18 lipca 2013 r. przeprowadził kontrolę wykorzystywania zwolnienia lekarskiego, jednak nikogo nie zastał w domu pracownicy. Kontrolę ponowił 22 lipca 2013 r. i również nikogo nie zastał w domu. Pracownica wróciła do pracy 1 sierpnia 2013 r. Pracodawca poprosił ją o złożenie wyjaśnień w sprawie nieobecności w dniach przeprowadzonej kontroli. Pracownica odmówiła złożenia wyjaśnień. Na tej podstawie pracownica została pozbawiona prawa do zasiłku chorobowego od 15 do 31 lipca 2013 r.

Pracodawca po dokonaniu kontroli ma często wątpliwości, czy pracownik rzeczywiście wykorzystywał zwolnienie lekarskie od pracy zgodnie z jego celem. W takiej sytuacji może wystąpić o rozstrzygnięcie do właściwego oddziału ZUS. Gdy będzie to niezbędne, oddział ZUS wystąpi o opinię do lekarza leczącego, czy okoliczności ustalone w wyniku kontroli można uznać za niewłaściwe wykorzystywanie zwolnienia lekarskiego.

W razie sporu z pracownikiem oddział ZUS wyda decyzję o pozbawieniu prawa do zasiłku, która zawiera pouczenie o przysługujących pracownikowi środkach odwoławczych. Od decyzji pracownikowi przysługuje odwołanie do sądu rejonowego – sądu pracy i ubezpieczeń społecznych.

Również w sytuacji, gdy pracownikowi wypłacono zasiłek chorobowy za okres niezdolności do pracy, a w wyniku kontroli prawidłowości wykorzystywania zwolnienia lekarskiego od pracy ustalono brak prawa do zasiłku, pracodawca jest zobowiązany wystąpić do oddziału ZUS o wydanie decyzji zobowiązującej pracownika do zwrotu wypłaconego zasiłku chorobowego. Oddział ZUS po analizie sprawy wyda decyzję, w której zobowiąże pracownika do zwrotu nienależnie pobranego zasiłku (w kwocie brutto).

PRZYKŁAD

Pracownik przebywał na zwolnieniu lekarskim od 2 lipca do 1 sierpnia 2013 r. Pierwszych 6 dni zwolnienia przypada na pobyt w szpitalu, gdzie pracownik przeszedł operację kolana. W 2013 r. wykorzystał już 33 dni wynagrodzenia chorobowego, dlatego ma on prawo do zasiłku chorobowego. 11 lipca 2013 r. przeprowadzono kontrolę prawidłowości wykorzystywania zwolnienia lekarskiego. Podczas kontroli zastano pracownika pływającego w basenie. W wyniku wątpliwości co do wykorzystywania zwolnienia lekarskiego niezgodnie z jego celem (pracownik twierdził, że pływanie pomaga w rehabilitacji) zakład pracy zwrócił się do ZUS o wydanie opinii w tej sprawie. ZUS na podstawie opinii lekarza leczącego wydał decyzję pozbawiającą pracownika prawa do zasiłku chorobowego za okres poszpitalny, tj. od 8 lipca do 1 sierpnia 2013 r., wskazując, że pływanie po operacji kolana jest wykorzystywaniem zwolnienia lekarskiego niegodnie z jego celem, a postępowanie pracownika przyczynia się do przedłużenia niezdolności do pracy.

Okres niezdolności do pracy, za który pozbawia się prawa do zasiłku z powodu niezgodnego z prawem wykorzystywania zwolnienia lekarskiego od pracy, wlicza się do okresu zasiłkowego, tj. do okresu, przez który pracownikowi przysługują świadczenia z tytułu niezdolności do pracy. Oznacza to, że okres wypłaty świadczeń z tytułu niezdolności do pracy jest krótszy o okres, za który pozbawiono go prawa do świadczeń. Wyjątek od zasady pozbawienia prawa do zasiłku chorobowego za cały okres objęty zaświadczeniem lekarskim, w trakcie którego stwierdzono wykonywanie pracy zarobkowej, dotyczy zaświadczenia lekarskiego obejmującego okres pobytu w szpitalu i poszpitalny okres niezdolności do pracy. W tym przypadku utrata prawa do zasiłku chorobowego dotyczy tylko okresu niezdolności do pracy po wypisaniu ze szpitala.

Podstawa prawna:

• art. 17, art. 68 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa – j.t. Dz.U. z 2010 r. Nr 77, poz. 512; ost.zm. Dz.U. z 2013 r., poz. 747
• rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 27 lipca 1999 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu kontroli prawidłowości wykorzystywania zwolnień lekarskich od pracy oraz formalnej kontroli zaświadczeń lekarskich – Dz.U. Nr 65, poz. 743