Przyczyny wygaśnięcia umowy o pracę

Na wstępie należy podkreślić, że umowa o pracę wygasa jedynie w ściśle określonych w Kodeksie pracy oraz przepisach szczególnych przypadkach. Wygaśnięcie umowy o pracę polega na ustaniu stosunku pracy nie z woli stron umowy o pracę, a wskutek zdarzeń określonych we wspomnianych przepisach. Następuje ono niezależnie od woli stron - w sposób automatyczny. Co ważne, przepisy o wygaśnięciu mają charakter bezwzględnie obowiązujący, zatem wypadki wygaśnięcia nie mogą być ustalane w drodze umowy.

W sytuacji wygaśnięcia stosunku pracy na podstawie odpowiedniego przepisu, zbędne są jakiekolwiek oświadczenia woli pracownika czy pracodawcy, skutek występuje w tym przypadku z mocy prawa. Ewentualne stwierdzenie faktu wygaśnięcia przez stronę umowy jest tylko ustaleniem faktycznym.

Śmierć pracownika

Jedną z sytuacji, w której następuje wygaśnięcie umowy o pracę jest śmierć pracownika. Wraz z jej dniem, stosunek pracy wygasa. Warto wspomnieć, że prawa majątkowe ze stosunku pracy przechodzą po śmierci pracownika, w równych częściach, na małżonka oraz inne osoby spełniające warunki wymagane do uzyskania renty rodzinnej w myśl przepisów o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. W razie braku takich osób prawa te wchodzą do spadku.

Śmierć pracodawcy

Co do zasady, śmierć pracodawcy powoduje wygaśnięcie umowy o pracę z pracownikami. Niemniej jednak wyjątkiem jest sytuacja przedstawiona art. 23¹, w której pracownik zostanie przejęty przez nowego pracodawcę. Wówczas stosunek pracy zostanie kontynuowany.

Należy także zaznaczyć, że pracownikowi, którego umowa o pracę wygasła z powodu śmierci pracodawcy, przysługuje odszkodowanie w wysokości wynagrodzenia za okres wypowiedzenia.

Tymczasowe aresztowanie

Ponadto, zgodnie z przepisami, umowa o pracę wygasa z upływem 3 miesięcy nieobecności pracownika w pracy z powodu tymczasowego aresztowania, chyba że pracodawca rozwiązał wcześniej bez wypowiedzenia umowę o pracę z winy pracownika. Niemniej jednak pracodawca, pomimo wygaśnięcia umowy o pracę z powodu tymczasowego aresztowania, jest obowiązany ponownie zatrudnić pracownika, jeżeli postępowanie karne zostało umorzone lub gdy zapadł wyrok uniewinniający, a pracownik zgłosił swój powrót do pracy w ciągu 7 dni od uprawomocnienia się orzeczenia. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy postępowanie karne umorzono z powodu przedawnienia albo amnestii lub nastąpiło warunkowe umorzenie postępowania.

Przepisy szczególne

Oprócz przedstawionych na gruncie Kodeksu pracy przypadków wygaśnięcia stosunku pracy, wiele regulacji w tym zakresie zawartych zostało w innych ustawach. Na przykład, w przypadku mianowanego pracownika akademickiego oraz mianowanego pracownika naukowego, stosunek pracy wygaśnie także w przypadku:

• stwierdzenia, że mianowanie nastąpiło na podstawie fałszywych lub nieważnych dokumentów;
• prawomocnego orzeczenia przez sąd utraty praw publicznych;
• prawomocnego orzeczenia środka karnego w postaci zakazu zajmowania tego konkretnego stanowiska,
• odbywania kary pozbawienia wolności lub ograniczenia wolności.

Z kolei stosunek pracy urzędnika służby cywilnej wygaśnie także w razie:

• odmowy złożenia ślubowania;
• utraty obywatelstwa państwa należącego do Unii Europejskiej lub innego państwa, którego obywatelom na podstawie umów międzynarodowych lub przepisów prawa wspólnotowego przysługuje prawo do podjęcia zatrudnienia na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej;
• prawomocnego orzeczenia kary dyscyplinarnej wydalenia ze służby cywilnej;
• prawomocnego skazania za umyślne przestępstwo lub umyślne przestępstwo skarbowe;
• prawomocnego orzeczenia utraty praw publicznych lub zakazu wykonywania zawodu urzędnika w służbie cywilnej;
• odmowy wykonania decyzji w sprawie przeniesienia, o którym mowa w art. 62 i 63 ustawy o służbie cywilnej, lub niepodjęcia pracy w urzędzie, do którego urzędnik został przeniesiony w trybie art. 66 wspomnianej ustawy.

Przepisy szczególne regulują materię wygaśnięcia stosunku pracy także m.in. pracowników Straży Granicznej czy też Najwyższej Izby Kontroli.

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy
• Ustawa z dnia 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej
• Ustawa z dnia 30 kwietnia 2010 r. o instytutach badawczych
• Ustawa z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym.