Konsekwencje prawne niezapewnienia pracownikowi odpoczynku

Na podstawie art. 132 i 133 Kodeksu pracy pracownikowi przysługują okresy  odpoczynku dobowego oraz tygodniowego wolne od pracy. Pracodawca ma obowiązek udzielenia pracownikowi nieprzerwanie min. 35 godzin w każdym tygodniu obejmującym 7 kolejnych dni kalendarzowych – rozpoczynając od pierwszego dnia okresu rozliczeniowego ustalonego przez pracodawcę w rozkładach czasu pracy – w tym co najmniej 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku w każdej dobie.

 Odpoczynek tygodniowy w wyjątkowych przypadkach może być krótszy (chociaż trwać musi nie mniej niż 24 godziny). Stanie się tak w razie:

• prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii,    
• gdy praca, wykonywana jest przez pracowników zarządzających w imieniu pracodawcy zakładem pracy,
• zmiany pory wykonywania pracy przez pracownika w związku z jego przyjściem na inną zmianę, zgodnie z ustalonym rozkładem czasu pracy.

 Tygodniowy okres odpoczynku powinien obejmować niedzielę, zaś jeśli pracownik wykonuje pracę dozwoloną w niedzielę, odpoczynek tygodniowy może być wyznaczony w innym dniu. Przykładowo pracownik rozpoczynający pracę o godzinie 9.00 w poniedziałek najdłużej (łącznie z godzinami nadliczbowymi) może świadczyć pracę do godziny 22.00 – 13 godzin, jeśli następnego dnia rozpoczyna pracę o godzinie 9.00.

Zobacz również: Już 707 firm wprowadziło elastyczny czas pracy

 Konsekwencje nieudzielenia czasu wolnego w ramach odpoczynku

 Z powodu braku konsekwencji nieudzielenia czasu wolnego w ramach odpoczynku przez pracownika zagadnieniem tym zajął się Sąd Najwyższy. Zgodnie z jego orzecznictwem naruszenie przez pracodawcę prawa pracownika do odpoczynku dobowego i tygodniowego rodzi odpowiedzialność cywilnoprawną pracodawcy na podstawie art. 300 Kodeksu pracy. Przepis ten stanowi, iż w sprawach nieuregulowanych przepisami prawa pracy do stosunku pracy należy stosować odpowiednio przepisy Kodeksu cywilnego, o ile nie są one sprzeczne z zasadami prawa pracy. Tym samym naruszenie pracodawcy umożliwia dochodzenie zadośćuczynienia przez pracownika na podstawie art. 448 k.c. z uwagi na naruszenie dóbr osobistych pracownika lub też odszkodowania wynikającego z konieczności naprawienia szkody na podstawie art. 471 k.c.

W wyroku z dnia 8 października 2009 r. o sygn. II PK 110/2009 Sąd Najwyższy - Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych wskazał między innymi, że regulacja dotycząca zapewnienia odpoczynku ma na celu zapewnienie pracownikowi możliwości regeneracji sił. Zdaniem Sądu nie chodzi tu o przyznanie mu dodatkowego czasu wolnego, ale o wprowadzenie ochronnych norm nie dotyczących wprost długości okresów czasu pracy, ale rozdzielających je okresów odpoczynku. Z uwagi na brak szczegółowych regulacji prawa pracy dotyczących naruszenia norm dotyczących odpoczynku,  zastosowanie znaleźć powinny ogólne zasady odpowiedzialności odszkodowawczej zawarte w przepisach prawa cywilnego. 

Zobacz także: Wynagrodzenie podczas niewykonywania pracy

W wyroku z dnia 18 sierpnia 2010 r. o sygn. II PK 228/2009 (OSP 2011/9 poz. 89) Sąd Najwyższy - Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych wskazuje, iż podstawą dochodzenia ochrony dóbr osobistych,  w tym także zapewnienia prawa do odpoczynku pracownika, jest art. 11¹ kodeksu pracy. Jako podstawę dochodzenia zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę Sąd przytoczył art. 448 k.c. w związku z art. 300 k.p.

Warto zauważyć, iż nieudzielenie pracownikowi należnego czasu wolnego w ramach odpoczynku, a tym samym naruszenie przepisów dotyczących czasu pracy, może być również potraktowane jako wykroczenie określone w art. 281 pkt. 5 k.p., które zagrożone jest karą grzywny od 1000 zł do 30.000 zł.

Kogo obejmuje ta regulacja?

Omawiane przepisy nie dotyczy pracowników zarządzających zakładem pracy w imieniu pracodawcy, jak również nie będzie miał zastosowania w  przypadku prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii. W przedstawionych wyżej przypadkach będzie przysługiwało pracownikowi prawo do równoważnego okresu odpoczynku, w okresie rozliczeniowym czasu pracy.  

Zadaj pytanie: Forum Kadry

Artur Samek - radca prawny, ekspert z zakresu prawa pracy

Chcesz dowiedzieć się więcej, sięgnij po naszą publikację

Czas pracy 2021. Planowanie, rozliczanie i ewidencja

Tylko teraz

69,00 zł

Przejdź do sklepu