Ocena ryzyka zawodowego w związku z COVID-19 [PORADNIK]

Jak prawidłowo przygotować?

Stan epidemii COVID-19 wymaga od pracodawcy podjęcia pilnych, dodatkowych kroków zmierzających do zminimalizowania zagrożenia zarażenia pracowników wirusem SARS-CoV-2. Koronawirus stanowi bowiem nowe zagrożenie w środowisku pracy, które należy poddać szczegółowej analizie i ocenić. Pracodawca powinien zatem uwzględnić zagrożenie wirusem SARS-CoV-2 w procesie oceny ryzyka zawodowego oraz odpowiednio je udokumentować.

Polecamy: Dokumentacja kadrowa

Pracodawca ma obowiązek dokonywania oceny i dokumentowania ryzyka zawodowego związanego z wykonywaną pracą oraz wprowadzania i stosowania niezbędnych środków profilaktycznych zmniejszających to ryzyko. Ma również obowiązek informowania pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną przez nich pracą, oraz o przyjętych zasadach ochrony przed zagrożeniami (art. 226 Kodeksu pracy). Ocena ryzyka zawodowego powinna być stale aktualizowana, w szczególności w odniesieniu do zmian mających szczególne znaczenie dla zdrowia pracowników w miejscu pracy.

Ocena ryzyka zawodowego powinna być na bieżąco aktualizowana, zwłaszcza w odniesieniu do zmian mających szczególne znaczenie dla zdrowia pracowników w miejscu pracy.

Epidemia wirusa SARS-CoV-2 wymusiła na pracodawcach konieczność dokonania ponownej oceny ryzyka oraz aktualizacji kart analizy ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy, na których występuje potencjalne ryzyko zarażenia się koronawirusem, czyli praktycznie na wszystkich stanowiskach. Przeprowadzenie aktualizacji jest konieczne dla wdrożenia w zakładach pracy odpowiednich środków ochrony oraz mechanizmów przeciwdziałania i minimalizowania ryzyka zarażenia koronawirusem.

Ryzyko zawodowe jest to prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zdarzeń związanych z wykonywaną pracą, powodujących straty, w szczególności wystąpienia u pracowników niekorzystnych skutków zdrowotnych w wyniku zagrożeń zawodowych występujących w środowisku pracy lub sposobu jej wykonywania.

Ocena ryzyka zawodowego jest to badanie przebiegu wykonywanej pracy oraz stanowiska, miejsca i warunków jej wykonywania, a następnie ustalenie i zapisanie, jakie czynniki mogą mieć niekorzystny wpływ na bezpieczeństwo i zdrowie pracownika zatrudnionego na tym stanowisku.

W celu prawidłowego przeprowadzenia oceny ryzyka zawodowego związanego z wirusem SARS-CoV-2 należy zebrać i przeanalizować następujące informacje:

• jakie stanowiska pracy w zakładzie pracy są narażone na kontakty z potencjalnymi nosicielami wirusa SARS-CoV-2,
• jak długo trwa narażenie,
• przy jakich procesach pracy pracownicy mają kontakt z potencjalnymi nosicielami wirusa SARS-CoV-2,
• jakie środki ochrony indywidualnej i zbiorowej w zakładzie pracy zostały zastosowane w celu zminimalizowania prawdopodobieństwa zarażenia się wirusem SARS-CoV-2,
• jakie procedury obowiązują w razie stwierdzenia zarażenia się wirusem SARS-CoV-2.

Osoba dokonująca oceny ryzyka w związku z potencjalnym zakażeniem wirusem SARS-CoV-2 jest zobowiązana uwzględnić wszystkie czynniki występujące w środowisku pracy, związane z jej wykonywaniem, jak również czynniki pochodzące z zewnątrz, tak aby maksymalnie wyeliminować możliwość przedostania się i rozprzestrzeniania wirusa w zakładzie pracy. Analiza powinna zostać zakończona opracowaniem listy środków zaradczych.

Po dokonaniu przeglądu stanowisk i oszacowaniu ryzyka zawodowego w kontekście COVID-19 pracodawca powinien ocenić, czy na każdym stanowisku potrzebne są działania korygujące i/lub zapobiegawcze. Bardzo pomocnym narzędziem do wdrożenia konkretnych działań zapobiegawczych jest lista pytań kontrolnych dotyczących zapewnienia pracownikom bezpieczeństwa w czasie epidemii COVID-19, przygotowana przez CIOP i PIP. Jest ona dostępna na e-wydaniu naszego czasopisma w numerze 11/2020 MPPiU: www.inforlex.pl/ewydania.

Przepisy nie zawierają obowiązującego lub pomocniczego wzoru formularza (karty) oceny ryzyka ani nie wskazują konkretnej metody przeprowadzania analizy ryzyka zawodowego. Zatem pracodawca ma dowolność w wyborze metody analizy ryzyka oraz formy udokumentowania tego procesu.

Pracodawca, w celu przeprowadzenia oceny ryzyka zawodowego, może skorzystać z następujących metod jej dokonywania:

1. oceny ryzyka według polskiej normy PN-N-18002 - ocenia się w niej ciężkość następstw danego zagrożenia oraz prawdopodobieństwo wystąpienia zagrożeń odpowiednio do trzech poziomów: małego, średniego i dużego; po dokonaniu tej oceny następuje określenie poziomu ryzyka, w skali od małego, przez średnie, do dużego,
2. wstępnej analizy zagrożeń (tzw. metoda PHA),
3. oceny ryzyka za pomocą wskaźnika ryzyka (RISC SCORE),
4. oceny ryzyka za pomocą analizy bezpieczeństwa pracy.

Karta oceny ryzyka zawodowego

Przepisy wskazują natomiast, co powinien uwzględniać dokument potwierdzający dokonanie oceny ryzyka zawodowego, tzw. karta oceny ryzyka zawodowego.

Elementy, które należy uwzględnić w karcie oceny ryzyka zawodowego

1) opis ocenianego stanowiska pracy, w tym wyszczególnienie: stosowanych maszyn, narzędzi i materiałów, wykonywanych zadań, występujących na stanowisku niebezpiecznych, szkodliwych i uciążliwych czynników środowiska pracy, stosowanych środków ochrony zbiorowej i indywidualnej, osób pracujących na tym stanowisku; 2) wyniki przeprowadzonej oceny ryzyka zawodowego dla każdego z czynników środowiska pracy oraz niezbędne środki profilaktyczne zmniejszające ryzyko; 3) data przeprowadzonej oceny oraz osoby ją dokonujące.

Pracodawca dokonujący ponownej oceny ryzyka w związku z wirusem SARS-CoV-2 może:

1. przygotować "od nowa" odrębne karty oceny ryzyka zawodowego dla stanowisk pracy potencjalnie zagrożonych koronawirusem SARS-CoV-2, bez względu na miejsce ich lokalizacji, zawierające wyłącznie analizę "nowych" zagrożeń ze strony czynników biologicznych, fizycznych i psychospołecznych, związanych z koniecznością wykonywania czynności w narażeniu na kontakt z wirusem SARS-CoV-2 (patrz wzór 1),
2. uzupełnić funkcjonujące już w zakładzie pracy karty ocena ryzyka zawodowego o wyniki analizy zagrożeń ze strony czynników, związanych z koniecznością wykonywania czynności w narażeniu na kontakt z wirusem SARS-CoV-2 (patrz wzór 2).

Wzór 1. 

Wzór 2. - pracownik biurowy

Potwierdzenie zapoznania się z kartą ryzyka (komentarz 1.)

Ważnym elementem karty ryzyka zawodowego jest podpis pracownika, który poświadcza, że zapoznał się on z jej treścią. W praktyce większość pracodawców uwzględnia w swoich formularzach miejsce na podpis zatrudnionego. W przypadku przygotowania jednego wzoru formularza uwzględniającego dodatkowe ryzyko, jakie powstało w wyniku epidemii wirusa SARS-CoV-2, można udostępnić kartę informującą o tym ryzyku, a we wzorze nr 2 stworzyć listę osób, które swoim podpisem na niej potwierdzają zapoznanie się z kartą ryzyka.

Wzór dokumentu: "Lista osób zapoznanych z kartą ryzyka zawodowego powstałego w wyniku epidemii SARS-CoV-2" znajduje się na www.inforlex.pl/ewydania w zakładce "Formularze, wzory, umowy".

Środki ograniczające ryzyko zawodowe - działania profilaktyczne (komentarz 2.)

W karcie oceny ryzyka zawodowego należy wskazać plan działania w celu ograniczenia ryzyka związanego z narażeniem na zakażenie koronawirusem w pracy oraz możliwe do podjęcia środki ograniczające ryzyko związane z narażeniem na zakażenie COVID-19. Należą do nich m.in.: zapewnienie dystansu fizycznego, wprowadzenie pracy zdalnej, ograniczenie kontaktów bezpośrednich z osobami spoza zakładu pracy, przestrzeganie zasad higieny w miejscu pracy, stosowanie odpowiednich zasad dezynfekcji, zapewnienie środków ochrony indywidualnej i dostosowanej do zagrożeń odzieży roboczej.

Wirus SARS-CoV-2 jako czynnik ryzyka zawodowego (komentarz 3.)

Wirus SARS-CoV-2 stanowi czynnik ryzyka zawodowego niemalże w każdym miejscu pracy. Niemniej trzeba rozróżnić miejsca pracy, gdzie zagrożenie jest związane z możliwością zakażenia na poziomie przeciętnym, a także miejsca pracy, gdzie ryzyko to jest wyjątkowo wysokie. Są to prace szczególnie narażające pracowników na działanie czynników biologicznych, do których należy wirus SARS-CoV-2.

Zgodnie z przepisami rozporządzenia w sprawie szkodliwych czynników biologicznych dla zdrowia w środowisku pracy wirusa SARS-CoV-2 należy zakwalifikować do czynników z trzeciej grupy zagrożenia.

Tabela - Klasyfikacja szkodliwych czynników biologicznych

Grupa zagrożenia	Definicja
Grupa 1 zagrożenia	czynniki, przez które wywołanie chorób u ludzi jest mało prawdopodobne
Grupa 2 zagrożenia	czynniki, które mogą wywoływać choroby u ludzi, mogą być niebezpieczne dla pracowników, ale rozprzestrzenienie ich w populacji ludzkiej jest mało prawdopodobne. Zazwyczaj istnieją w stosunku do nich skuteczne metody profilaktyki lub leczenia
Grupa 3 zagrożenia	czynniki, które mogą wywoływać u ludzi ciężkie choroby, są niebezpieczne dla pracowników, a rozprzestrzenienie ich w populacji ludzkiej jest bardzo prawdopodobne; zazwyczaj istnieją w stosunku do nich skuteczne metody profilaktyki lub leczenia (do tej grupy został zaklasyfikowany koronawirus)
Grupa 4 zagrożenia	czynniki, które wywołują u ludzi ciężkie choroby, są niebezpieczne dla pracowników, a rozprzestrzenienie czynników w populacji ludzkiej jest bardzo prawdopodobne; zazwyczaj nie istnieją w stosunku do nich skuteczne metody profilaktyki lub leczenia

Oznacza to, że zgodnie z tym rozporządzeniem przy pracach, które znajdują się w wykazie prac, przy wykonywaniu których dochodzi do narażenia pracowników na oddziaływanie szkodliwych czynników biologicznych, konieczne są szczególne warunki ochrony nakazujące zastosowanie wszelkich dostępnych środków eliminujących narażenie lub ograniczających stopień tego narażenia, zwanych dalej "środkami zapobiegawczymi". W przypadku wirusa SARS-CoV-2 do obowiązków pracodawcy należy m.in. zapewnienie pracownikom tzw. środków hermetyczności w celu zapobiegania i redukcji przypadkowego przeniesienia lub uwolnienia szkodliwego czynnika biologicznego, jakim jest koronawirus. Największe ryzyko dotyczy pracowników medycznych i laboratoryjnych.

Na stanowiskach niezwiązanych z branżą medyczną, niewymienionych we wskazanym rozporządzeniu, nie mamy do czynienia z pracami wyjątkowo narażonymi na działanie czynników biologicznych, zatem zakres ochrony powinien być adekwatny do zagrożenia.

Ryzyka związane z pracą zdalną (komentarz 4.)

W karcie oceny ryzyka należy również uwzględnić pracę zdalną. Ta forma pracy także powoduje ryzyka zawodowe, najczęściej związane z pracą przy monitorze ekranowym powyżej 4 godzin, a także z układem kostno-stawowym czy bardzo częstym schorzeniem związanym z pracą przy komputerze - tzw. zespołem cieśni nadgarstka.

Ryzyka z zakresu zdrowia psychicznego (komentarz 5.)

Dodatkowe obciążenia psychiczne spowodowane epidemią COVID-19 powinny być uwzględnione przy zapewnieniu odpowiednich środków zapobiegawczych. Do szczególnie istotnych działań należą:

1. zapewnienie pracownikom pomocy przy realizacji zadań w warunkach epidemii, w tym umożliwienie im indywidualnego podejścia do godzin pracy,
2. rozważenie możliwości, w ramach wsparcia informacyjnego, zorganizowania dodatkowych szkoleń dla pracowników pracujących w zakładzie pracy na temat realizacji zakresu zadań osób, które z różnych powodów są nieobecne w pracy (np. z powodu opieki nad dziećmi, kwarantanny),
3. zorganizowanie regularnego forum internetowego, na którym pracownicy mogą wyrażać swoje obawy, zadawać pytania, a także zachęcanie pracowników do udzielania sobie wzajemnego wsparcia, np. poprzez kontakty telefoniczne lub w mediach społecznościowych,
4. zapewnienie wsparcia kierownikom średniego szczebla zarządzania, np. przez organizowanie szkoleń z zakresu metod kierowania zespołem online,
5. zapewnienie pracownikom możliwości otrzymania indywidualnej pomocy psychologicznej czy udziału w warsztatach dotyczących metod radzenia sobie ze stresem związanym z lękiem przed zarażeniem się SARS-CoV-2; jeśli nie okaże się to skuteczne lub możliwe, konieczne będzie rozważenie możliwości powierzenia pracownikom okresowo pracy niewymagającej kontaktu z innymi pracownikami lub osobami postronnymi,
6. zapobieganie narażeniu na stygmatyzowanie, izolowanie od zespołu i pomijanie w życiu społeczności pracowników osób, które przeszły chorobę COVID-19.

Informacja na temat koronawirusa SARS-CoV-2 (komentarz 6.)

Dobrą praktyką będzie przekazanie każdemu pracownikowi, wraz z kartą oceny ryzyka, ulotki informacyjnej o koronawirusie SARS-CoV-2. Można ją także udostępnić np. w intranecie lub przesłać pracownikom e-mailem.

Wzór dokumentu: "Informacja na temat koronawirusa SARS-CoV-2" znajduje się na www.inforlex.pl/ewydania w zakładce "Formularze, wzory, umowy".

Podstawa prawna:

art. 207 § 2, art. 226, art. 304 ustawy z 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy - j.t. Dz.U. z 2020 r. poz. 1320

art. 4 pkt 4 ustawy z 27 czerwca 1997 r. o służbie medycyny pracy - j.t. Dz.U. z 2019 r. poz. 1175

§ 2 pkt 7, § 39, § 39a rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy - j.t. Dz.U. z 2003 r. Nr 169, poz. 1650; ost.zm. Dz.U. z 2011 r. Nr 173, poz. 1034

załącznik nr 1 do rozporządzenia Ministra Zdrowia z 22 kwietnia 2005 r. w sprawie szkodliwych czynników biologicznych dla zdrowia w środowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki - Dz.U. Nr 81, poz. 716; ost.zm. Dz.U. z 2008 r. Nr 48, poz. 288