Czy pracodawca może skierować pracownika na badania psychiatryczne?

Czy pracodawca może skierować na badania psychiatryczne pracownika, który ma aktualne badania lekarskie, a jego zachowanie stało się niestandardowe?

Zdrowie psychiczne pracownika jest szczególnie istotne także w jego życiu zawodowym. Wpływa bowiem na jakość wykonywania pracy i zaangażowanie, a tym samym na ocenę pracownika i jego sukces zawodowy. Odnosi się także do relacji, które pracownik zawiązuje z zespołem. Kodeks pracy przewiduje szczególne obowiązki pracodawcy w zakresie ochrony zdrowia, nie wyróżniając jednak oddzielnie zdrowia psychicznego, ale traktując zdrowie w ogólności. Przede wszystkim należy do nich obowiązek zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki, o czym stanowi art. 207 §2 k.p.

Obowiązek ten w dużej mierze dotyczy ochrony zdrowia fizycznego, co potwierdza orzecznictwo, w którym przede wszystkim rozpatrywane są przypadki chorób somatycznych pojawiających się z powodu niezapewnienia zasad BHP. Do obowiązków pracodawcy w zakresie ochrony zdrowia należy również kierowanie pracowników na badania lekarskie, które zależne są od etapu zatrudnienia. Pracodawca kieruje zatem pracowników na badania wstępne, jeśli są przyjmowani do pracy, a także pracowników młodocianych przenoszonych na inne stanowiska pracy i innych pracowników przenoszonych na stanowiska pracy, na których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia lub warunki uciążliwe.

Pracownik zobowiązany jest także do wykonania badań okresowych. Częstotliwość wykonania badań okresowych zależy od stanu zdrowia pracownika oraz od rodzaju wykonywanej pracy. W przypadku zaś niezdolności do pracy pracownika trwającej dłużej niż 30 dni, spowodowanej chorobą, pracownik podlega kontrolnym badaniom lekarskim w celu ustalenia zdolności do wykonywania pracy na dotychczasowym stanowisku. Obowiązkiem pracodawcy jest dopuszczenie pracownika do pracy, tylko w przypadku, gdy posiada on aktualne badania lekarskie. Potwierdza to art. 229 §4 k.p., zgodnie z którym pracodawca nie może dopuścić do pracy pracownika bez aktualnego orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku w warunkach pracy opisanych w skierowaniu na badania lekarskie. Co jednak w sytuacji, gdy pracownik wykonujący pracę ma aktualne badania lekarskie, ale zmienia się jego stan zdrowia psychicznego?

Zaburzenia natury psychicznej a skierowanie na dodatkowe badania lekarskie

Coraz częściej zdarza się, że pracownicy zapadają na choroby psychiczne lub zaburzenia o podłożu psychologicznym. Statystyki i badania wyraźnie pokazują, że dobrostan psychiczny pracowników na świecie jest obecnie deficytowy. Tym bardziej sfera życia psychicznego pracowników staje się przedmiotem zainteresowania badaczy, w związku z pandemią COVID-19. Pracownicy w zmieniającej się sytuacji na rynku pracy, czują się niepewnie, a sam fakt dynamicznie zmieniającej się rzeczywistości, izolacji i ryzyka zarażenia są dla pracowników niezwykle obciążające. Pracowników dotykają zarówno zaburzenia, które powstają w wyniku samego wykonywania pracy, np. wypalenie zawodowe, ale także zapadają na choroby niezależne od ich życia zawodowego, takie jak np. depresja, czy schizofrenia.

Jeśli zachowanie pracownika zmienia się i może sugerować pojawienie się choroby psychicznej, nasuwa się pytanie, czy można skierować go na dodatkowe badania lekarskie, jeśli wymagane przepisami badania są aktualne. Żaden przepis wprost nie pozwala na skierowanie pracownika na dodatkowe badania lekarskie. Jednak z pomocą przychodzi orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 18 grudnia 2002 r. o sygn. akt I PK 44/02, w którym Sąd stwierdził, że „aktualnym orzeczeniem lekarskim w rozumieniu art. 229 § 4 k.p. jest orzeczenie stwierdzające stan zdrowia pracownika w dacie, w której ma być dopuszczony do pracy. Zachowuje ono aktualność w okresie w nim wymienionym, jednak staje się nieaktualne w przypadku wystąpienia w tym okresie zdarzeń, które mogą wskazywać na zmianę stanu zdrowia pracownika.” Choć stan faktyczny przytoczonego orzeczenia nie odnosił się do wystąpienia objawów choroby psychicznej, to przyjmuje się szeroką interpretację tej tezy.

Idąc tym tokiem myślenia, pracownika, który przejawia objawy zaburzenia lub choroby natury psychicznej można skierować na dodatkowe badania lekarskie. Ponadto, również przemawia za tym wspomniany obowiązek zapewnienia pracownikom bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, który odnosi się do samego pracownika, u którego pojawiają się symptomy chorób o naturze psychicznej, jak i całego zespołu. Kierując pracownika na dodatkowe badania lekarskie, należy mieć na uwadze kilka ważnych aspektów, które decydują o zasadności samego skierowania.

Przesłanki przemawiające za skierowaniem pracownika na dodatkowe badania lekarskie

Przede wszystkim do takiej osoby należy podejść z dużą dozą empatii i zrozumienia. Nie należy dyskwalifikować pracownika tylko dlatego, że jego stan zdrowia uległ pogorszeniu. Często zmiana zachowania jest niezależna od samego pracownika i nie oznacza braku zaangażowania w pracę czy jego złych intencji. Dlatego należy przede wszystkim podejść do tematu z wielką delikatnością i porozmawiać z pracownikiem. Być może dla pracownika takie spojrzenie na sytuację przez pracodawcę będzie dużym wsparciem i sam zdecyduje o podjęciu leczenia.

Ponadto, skierowanie pracownika na dodatkowe badanie lekarskie musi być uzasadnione i poparte twardymi przesłankami, nie może zależeć jedynie od subiektywnej oceny pracodawcy. Przykładem zachowań, które mogą niepokoić pracodawcę i stanowić podstawę do skierowania na dodatkowe badania lekarskie muszą być konkretne zdarzenia, np. ataki paniki, lęku czy agresji w miejscu pracy, niestandardowe zachowanie odbiegające od dotychczasowego, narażenie innej osoby pracującej w tej samej organizacji na niebezpieczeństwo. Są to zwłaszcza zachowania, które powtarzając się, mogą spowodować naruszenie bezpieczeństwa osób pozostających pod opieką chorego, bądź mogą przyczynić się do znacznej szkody. Zwłaszcza w zawodach wymagających bezpośredniego kontaktu z innymi ludźmi, jak nauczyciel, pielęgniarka, czy opiekun, symptomy te mogą być szczególnie niepokojące dla otoczenia. Wydaje się jednak, że pogorszenie nastroju, jeśli nie wpływa na obniżenie jakości pracy, czy nie stanowi zagrożenia dla innych, nie jest przesłanką przemawiającą za skierowaniem pracownika na dodatkowe badanie lekarskie.

Skierowanie pracownika na badania a mobbing i naruszenie godności

Konieczność wykazania uzasadnionych powodów skierowania na badania, wynika nie tylko z obawy przed niesprawiedliwym potraktowaniem pracownika i chęcią jego ochrony w trudnej sytuacji, ale również z ryzyka, które może ciążyć na pracodawcy w razie niesłusznego podejrzenia o chorobę. Sugerowanie choroby psychicznej czy nieuzasadnione kierowanie na badania psychiatryczne występują na liście 45 kryteriów mobbingu według Leymanna, jednego z pierwszych badaczy mobbingu w pracy, działającego w Szwecji. Nieuzasadnione kierowanie pracownika na dodatkowe badanie lekarskie, może być nie tylko szczególnie dotkliwe dla pracownika, ale również może być przejawem mobbingu lub dyskryminacji w postaci molestowania, czego efektem może być naruszenie godności pracownika. Z tego względu pracodawca musi tak kierować swoim zachowaniem odnośnie pracownika z podejrzeniem choroby psychicznej, by nie narazić się na zarzut szykanowania pracownika.

Podsumowanie

Jeśli pracodawca podejrzewa, że pracownik przejawia objawy zaburzenia o podłożu psychologicznym, powinien podejść do tej sytuacji w sposób empatyczny i rozsądny. Rozmowa z pracownikiem, pozbawiona sugerowania choroby psychicznej, ale wskazująca troskę o pracownika i cały zespół powinna być punktem wyjścia. Następnie, jeśli istnieją wyraźne przesłanki przemawiające za tym, że pracownik dotknięty jest dopiero rozwijającą się chorobą psychiczną lub zaburzeniem o podłożu psychologicznym, a sam nie chce podjąć leczenia, pracodawca może skierować go na dodatkowe badania lekarskie. Decyzję o skierowaniu do odpowiedniego specjalisty podejmie lekarz medycyny pracy, do którego skieruje go pracodawca. Bardzo istotne jest, by skierowanie na dodatkowe badanie lekarskie z powodu podejrzenia choroby psychicznej, nie przyjmowało przejawów szykanowania. W takiej sytuacji pracodawca naraża się bowiem na zarzut mobbingu lub molestowania.