Kiedy ZUS najczęściej podważa podleganie ubezpieczeniom

Zawarcie umowy z kobietą w ciąży tuż przed porodem czy podpisanie kontraktu z pracownikiem, który zaraz potem udaje się na zwolnienie chorobowe czy urlop wychowawczy, może spowodować podważenie podlegania ubezpieczeniom przez ZUS.

Zarówno osoby zatrudnione na podstawie umowy o pracę, jak i zleceniobiorcy podlegają obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym. Jednak dla Zakładu Ubezpieczeń Społecznych samo opłacanie składek nie stanowi jeszcze dowodu na to, że pracownik powinien podlegać ubezpieczeniom.

Kontrola ZUS

Jeśli ZUS podejrzewa nieprawidłowości, przeprowadzi kontrolę płatnika składek, który zgłasza osoby do ubezpieczenia społecznego. Jak podaje ZUS, kontrola może obejmować w szczególności:

• zgłaszanie do ubezpieczeń społecznych osób podlegających obowiązkowo ubezpieczeniom, 
• prawidłowość i rzetelność obliczania, potrącania i opłacania składek i wpłat pobieranych przez ZUS,
• ustalanie uprawnień, wypłacanie oraz rozliczanie świadczeń z ubezpieczeń społecznych,
• prawidłowość i terminowość opracowywania wniosków o świadczenia emerytalne i rentowe,
• wystawianie zaświadczeń lub przekazywanie danych dla celów ubezpieczeń społecznych.

Jak tłumaczy Radosław Milczarski z Biura prasowego ZUS, stwierdzone nieprawidłowości zależą od zakresu kontroli. - Jeżeli weryfikacji podlegały zasiłki, nieprawidłowości mogą dotyczyć błędów w sposobie obliczenia podstawy ich wymiaru, na przykład gdy płatnik nie uwzględnił składnika przychodu, który powinien stanowić podstawę wymiaru zasiłku, popełnił błędy rachunkowe przy wyliczaniu okresu, za który zasiłek powinien przysługiwać czy nieprawidłowo sporządził dokumentację będącą podstawą wypłaty zasiłku - podkreśla Milczarski.

Polecamy książkę: Wynagrodzenia 2018. Rozliczenie płac w praktyce

ZUS kontroluje umowę

Podczas kontroli ZUS może zakwestionować samą celowość zawarcia umowy o pracę - Zakład podważy kontrakt nawet wtedy, gdy zostały dopełnione obowiązki formalne i pracodawca opłacał należne składki na ubezpieczenia społeczne, ale nie wystąpiły cechy charakterystyczne dla stosunku pracy.

- Kontrola skierowana w celu zbadania konkretnej umowy o pracę, z tytułu której ubezpieczony został zgłoszony do ubezpieczeń społecznych może dotyczyć sytuacji, której ubezpieczony złożył wniosek o wypłatę zasiłku, a istnieją przypuszczenia, że umowa o pracę została zawarta dla pozoru w celu otrzymania świadczeń. Do najpowszechniej występujących ryzyk należą krótki okres ubezpieczenia lub zmiana wysokości podstawy wymiaru składek w okresie przed chorobą - zaznacza Milczarski.

Jeżeli podejrzenia ZUS się potwierdzą, Zakład może stwierdzić nieważność kontraktu, gdy uzna, iż umowa miała charakter pozorny lub że została zawarta w celu obejścia prawa lub jest ona niezgodna z zasadami współżycia społecznego.

Kiedy ZUS najczęściej podważa podleganie ubezpieczeniom?

W praktyce ZUS zakwestionuje umowę w przypadku, gdy została ona zawarta niedługo przed rozpoczęciem pobierania świadczeń z ubezpieczeń społecznych - jak w przypadku pracownika, który w krótkim czasie po zawarciu umowy udaje się na urlop wychowawczy lub na długie zwolnienie lekarskie.

ZUS podważy także umowę zawartą z kobietą w ciąży w okresie bezpośrednio poprzedzającym termin porodu lub w okresie poprzedzającym stwierdzenie niezdolności do pracy z powodu dolegliwości ciążowych. Jak orzekł Sąd Najwyższy (wyrok z dnia 18 października 2005 r., II UK 43/05), cel zawarcia umowy o pracę w postaci osiągnięcia świadczeń z ubezpieczenia społecznego nie jest sprzeczny z ustawą, ale nie może to oznaczać akceptacji dla nagannych i nieobojętnych społecznie zachowań oraz korzystania ze świadczeń z ubezpieczeń społecznych, przy zawarciu umowy o pracę na krótki okres przed zajściem zdarzenia rodzącego uprawnienie do świadczenia (np. urodzeniem dziecka) i ustaleniu wysokiego wynagrodzenia w celu uzyskania świadczeń obliczonych od tej podstawy. Taka umowa o pracę jest nieważna jako sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.

Zakwestionowana może zostać również umowa zawarta zaraz przed zgłoszeniem wypadku przy pracy czy podpisanie kontraktu z pracownikiem, który ma zbyt krótki staż pracy, aby  uzyskać świadczeń emerytalno-rentowe.

Jeden z przykładów nieprawidłowości w zakresie zgłaszania do ubezpieczeń z tytułu umów o pracę podaje też ekspert ZUS - jest to zgłoszenie wspólnika spółki z o.o. na podstawie umowy o pracę. - Mimo, że dopuszcza się pracownicze zatrudnianie wspólników spółek z o.o. na stanowiskach wykonawczych (np. dyrektor ds. informatyki), to zdarzają się przypadki kiedy warunki wykonywanej pracy świadczą o tym, że stosunek prawny łączący go ze spółką nie ma cech stosunku pracy (najczęściej z powodu brak występowania charakterystycznych dla stosunku pracy cech podporządkowania, wyrok SN z dnia 3 sierpnia 2011 r. sygn. akt I UK 8/11) - podkreśla Milczarski.

Jeżeli ZUS uzna, że umowa była pozorna lub bezprawna, wyda decyzję o wyłączeniu zatrudnionego z ubezpieczeń społecznych, a w niektórych przypadkach zażąda zwrotu wypłaconych zasiłków wraz z odsetkami.

ZUS podważa wysokość wynagrodzenia

Zakład może także podważyć tylko część umowy pracownika, jeśli wysokość wynagrodzenia narusza zasady współżycia społecznego. Chodzi o sytuacje, gdy strony umowy ustaliły bardziej korzystne warunki zatrudnienia tylko na potrzeby uzyskania przez pracownika świadczeń z ubezpieczenia społecznego.

W tym wypadku ZUS wyda decyzję o obniżeniu wynagrodzenia stanowiącego podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne - zazwyczaj do wysokości wynagrodzenia innych pracowników zatrudnionych na podobnych stanowiskach. W efekcie obniżeniu ulegają także świadczenia przyznane pracownikowi.

Umowa o dzieło zamiast zlecenia

ZUS może podważyć również umowę cywilnoprawną - nierzadko zdarza się bowiem, że pracodawca wybiera umowę o dzieło, za którą nie trzeba w większości wypadków opłacać składek, podczas gdy powinna zostać zawarta umowa zlecenia, od której tylko wyjątkowo nie trzeba odprowadzać składek na ubezpieczenie społeczne. 

Jeżeli podczas kontroli ZUS stwierdzi, że umowa cywilnoprawna została zawarta dla pozoru albo w celu obejścia prawa, uznaje ją za nieważną i przekształca umowę o dzieło w umowę zlecenia. Pracodawca musi zgłosić pracownika do ZUS i opłacić składki wraz z odsetkami.

Autor: Agnieszka Brzostek