"Immunitet" odprawy emerytalnej lub rentowej

Pracownicy odchodzący na emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności do pracy mają prawo do otrzymania odprawy pieniężnej w wysokości jednomiesięcznego wynagrodzenia za pracę (art. 92¹ k.p.).

Autopromocja

Ważne!

Pracownik, który raz otrzymał odprawę, nie może ponownie nabyć do niej prawa (art. 92¹§ 2 k.p.).

Ochrona wynagrodzenia za pracę

Zgodnie z art. 84 k.p. pracownik nie może zrzec się prawa do wynagrodzenia ani przenieść tego prawa na inną osobę. Zakaz ten ma charakter bezwarunkowy i nie może być uchylony porozumieniem stron stosunku pracy. Bezwzględnie obowiązująca norma zawarta w art. 84 k.p. dotyczy każdego pracownika bez względu na podstawę nawiązania stosunku pracy (czyli niezależnie od tego, czy jest on zatrudniony na podstawie umowy o pracę, powołania, mianowania, wyboru czy spółdzielczej umowy o pracę). Nie obejmuje ona natomiast osób zatrudnionych na podstawie umów cywilnoprawnych (np. umowy zlecenia, o dzieło czy kontraktu menedżerskiego).

Odprawę należy traktować jak wynagrodzenie

Przepis art. 84 k.p. stanowi wprawdzie wprost tylko o wynagrodzeniu, lecz w orzecznictwie sądowym jest on rozumiany bardzo szeroko i obejmuje także i inne świadczenia wynikające ze stosunku pracy. Tak wynika m.in. z uzasadnienia wyroku Sądu Najwyższego z 17 lutego 2005 r. (II PK 235/04, OSNP 2005/18/286), gdzie wskazano, że „jakkolwiek odprawy nie zostały zakwalifikowane normatywnie jako wypłaty wynagrodzeniowe, lecz jako , zarówno w doktrynie, jak i w orzecznictwie Sądu Najwyższego akceptowany jest pogląd, że podlegają one ochronie na równi z wynagrodzeniem za pracę”. Podobnie wypowiadał się Sąd Apelacyjny w Gdańsku w wyroku z 29 sierpnia 1994 r. (III APr 44/94, OSA 1994/10/79), stwierdzając, że takie świadczenia jak odprawa emerytalna i rentowa nie są wyłączone spod działania przepisów o ochronie wynagrodzenia. Oznacza to, że do odprawy emerytalnej lub rentowej znajduje w pełni zastosowanie zakaz zawarty w art. 84 k.p.

Przykład

Alicja W. była zatrudniona w Przedsiębiorstwie X. na podstawie umowy o pracę. Strony rozwiązały umowę o pracę za porozumieniem stron w związku z przejściem Alicji W. na emeryturę. Ponieważ Przedsiębiorstwo X. znajdowało się w trudnej sytuacji ekonomicznej, strony zapisały w porozumieniu o rozwiązaniu umowy o pracę, że Alicja W. zrzeka się odprawy emerytalnej, natomiast w zamian za to Przedsiębiorstwo X. wyda jej natychmiast świadectwo pracy i pomoże w skompletowaniu dokumentów do wniosku o emeryturę. Alicja W. po kilku tygodniach od rozwiązania umowy o pracę zażądała jednak wypłaty należnej jej odprawy emerytalnej. Gdy Przedsiębiorstwo X. odmówiło, wystąpiła z pozwem do sądu pracy, dochodząc zasądzenia tej odprawy. Wskazywała, że zapisy zawarte w porozumieniu stron są sprzeczne z prawem pracy. Sąd uwzględnił jej żądania, gdyż oświadczenie o zrzeczeniu się odprawy jako sprzeczne z art. 84 k.p. było nieważne.

Rezygnacja z odprawy jest zawsze nieważna

Zakaz zrzeczenia się prawa do odprawy emerytalnej lub rentowej należy rozumieć szeroko. Obejmuje on więc wszelkie czynności (oświadczenia woli) pracownika, niezależnie od nadanej im nazwy, zmierzające bezpośrednio lub pośrednio do rezygnacji z należnej mu odprawy. Dlatego też, np. w razie zawarcia przez pracownika i pracodawcę porozumienia, którego postanowienia zwalniałyby pracodawcę od wypłaty odprawy emerytalnej lub rentowej, należy uznać, że porozumienie to byłoby nieważne, a pracownik nadal zachowałby prawo do wynagrodzenia. Istotne jest także, że z art. 84 k.p. wynika zakaz nie tylko całkowitego, lecz także częściowego zrzeczenia się prawa odprawy. Pracownik nie może więc zrzec się np. prawa do połowy odprawy. Ponadto, ponieważ zakaz obejmuje zrzeczenie się prawa do odprawy w drodze wszelkich oświadczeń woli pracownika, dotyczy to także zrzeczenia się odprawy w drodze ugody sądowej. Zbliżony pogląd wyraził także Sąd Najwyższy w wyroku z 3 lutego 2006 r. (II PK 161/05, OSNP 2007/3- -4/41). A zatem pracownik nie może się zrzec prawa do wynagrodzenia w zawartej z pracodawcą ugodzie. Dotyczy to zarówno ugody zawieranej przed sądem, jaki i porozumień pozasądowych zawieranych między stronami stosunku pracy. Wskazywał na to wyraźnie Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z 28 marca 1996 r. (III APr 11/96 Apel. W-wa 1997/1/4), podnosząc, że „dopuszczalność zawierania ugód pozasądowych między pracownikiem a zakładem pracy ograniczają w istotny sposób przepisy prawa pracy. Takim przepisem jest art. 84 k.p. stwierdzający, że pracownik nie może zrzec się prawa do wynagrodzenia”.

Zakaz nie dotyczy odsetek od nieterminowej wypłaty

Zakaz wynikający z art. 84 k.p. nie obejmuje natomiast odsetek od odprawy. Mają one samodzielny byt prawny, odrębny od świadczenia głównego. W związku z tym odsetki za opóźnienie, nawet jeśli powstały na podstawie odprawy emerytalnej lub rentowej, mają odmienny do niej charakter prawny, a co za tym idzie, nie można w stosunku do nich powoływać zakazu zawartego w art. 84 k.p. i pracownik może np. w ugodzie z pracodawcą zrzec się do nich prawa.

Autopromocja

Zbiegi tytułów do ubezpieczeń społecznych

Sprawdź

Przeniesienie prawa do odprawy również nie jest możliwe

Z art. 84 k.p. wynika również niezbywalność prawa do odprawy emerytalnej lub rentowej. Zakaz przeniesienia prawa odprawy wyklucza więc dopuszczalność zawierania umów oraz składania jednostronnych oświadczeń woli przenoszących na inne osoby to prawo, niezależnie od przyczyny i celu takich czynności. Oznacza to, że umowa przenosząca prawo do odprawy emerytalnej lub rentowej, zawarta między pracownikiem a osobą trzecią, byłaby nieważna jako sprzeczna z prawem na podstawie art. 58 § 1 k.c. w związku z art. 300 k.p.

Przykład

Adam Z. zawarł ze swoim pracodawcą porozumienie, na mocy którego w zamian za pomoc udzieloną mu w uzyskaniu świadczeń z tytułu wypadku przy pracy przeniósł on swoje prawo do odprawy emerytalnej na brata pracodawcy. Po rozwiązaniu stosunku pracy w związku z przejściem na emeryturę, Adam Z. zażądał jednak od pracodawcy wypłacenia mu odprawy emerytalnej. Gdy pracodawca odmówił, wskazując, że przecież przeniósł już swoje prawo na inną osobę, Adam Z. wystąpił z pozwem do sądu pracy, żądając zasądzenia należnej mu odprawy emerytalnej. Sąd uwzględnił jego roszczenie, uznając, że umowa przenosząca prawo do odprawy na inną osobę była nieważna.

Ryszard Sadlik

sędzia Sądu Rejonowego w Kielcach