ZUS jest uprawniony do zbadania ważności umowy o pracę

Kontrole doraźne prowadzone przez ZUS wszczynane są często w przypadku wniosku o wypłatę przez ZUS zasiłku, zwłaszcza jeżeli świadczenie ustalone jest na wysokim poziomie i należne po stosunkowo krótkim okresie zatrudnienia przez osobę, która zasiłek miałaby otrzymywać. Kontrolowani przedsiębiorcy mają często wątpliwość, czy działania ZUS mające na celu ustalenie, czy umowa o pracę nie została zawarta z zamiarem obejścia prawa i czy zatrudnienie na jej podstawie rzeczywiście było świadczone przez ubezpieczonego, mają wystarczające podstawy prawne.

Sąd Najwyższy (SN) niejednokrotnie wypowiadał się w tej sprawie. W wyroku z 23 lutego 2005 r. SN potwierdził prawo Zakładu do badania ważności umowy o pracę oraz rzeczywistości zatrudnienia. Orzeczenie zapadło w sprawie ubezpieczonej, która została zgłoszona do ZUS z tytułu zatrudnienia w ramach stosunku pracy, a następnie, po ok. miesiącu, zaczęła korzystać ze zwolnienia chorobowego, później zasiłku macierzyńskiego, w sumie przez ponad półtora roku.

Ze zbadanej przez ZUS umowy o pracę wynikało, że ubezpieczona – Urszula M. – została zatrudniona na 1/2 etatu z wynagrodzeniem 800 zł miesięcznie i 30% premii. Była to jej pierwsza praca, a do jej obowiązków należało oferowanie i sprzedaż wyrobów, wystawianie faktur, prowadzenie ksiąg i rejestrów oraz wysyłanie korespondencji.

W toku kontroli, przeprowadzonej przez ZUS w firmie zatrudniającej Urszulę M., ustalono, że całą dokumentację przedsiębiorstwa prowadziła siostra właściciela firmy, a matka ubezpieczonej, Janina O. Natomiast sama Urszula M., przesłuchiwana w sprawie kwestionowanego przez ZUS zatrudnienia, nie potrafiła określić swego stanowiska pracy, rodzaju prowadzonej dokumentacji ani cen sprzedawanych wyrobów. W jej dokumentacji pracowniczej nie było wyników badań lekarskich ani zaświadczenia o przeszkoleniu z zakresu bhp. Przed zawarciem z nią umowy właściciel przedsiębiorstwa nie zatrudniał innego pracownika w biurze firmy.