Co to jest higiena cyfrowa?

Higiena cyfrowa – pokolenie pochylonej głowy

Praca wykonywana w trybie zdalnym, czyli za pomocą środków komunikacji elektronicznej najprawdopodobniej będzie już stałym elementem środowiska pracy, usankcjonowaną zapisami prawnymi i to nie tylko w okresie stanu epidemiologicznego i epidemii. Głównym narzędziem z uwagi na gabaryty i oferowane funkcje jest smartfon.

Korzystanie ze smartfona - dane statystyczne

Tylko w pierwszym kwartale 2021 roku sprzedano na świecie 340 milionów smartfonów. Szacuje się, że 3,2 mld użytkowników korzysta z 3,6 mld smartfonów na świecie[1]. Typowy użytkownik dotykał swojego urządzenia średnio 2617 razy dziennie, ale już tzw. ekstremalni użytkownicy, którzy stanowią 10 proc. wszystkich użytkowników telefonów – dotykali ich ponad 5400 razy dziennie.[2] To samo badanie wykazało też, że użytkownicy smartfonów poświęcają im średnio dziennie ponad dwie i pół godziny uwagi (to łączny, średni, czas, w którym patrzą na ekran telefonów), a ekstremalni użytkownicy - blisko cztery godziny[3]. Według raportu Bena Bajarina z firmy Apple średnio odblokowujemy swój telefon aż 80 razy dziennie. W skrajnych przypadkach jest to aż 130 odblokowań ekranu. Oznacza to, że łapiemy za swój telefon średnio co 10 minut w ciągu dnia.[4].

Badania, jakie przeprowadziło ostatnio Whistle Out, niektórzy mogą przeznaczyć na używanie smartfona prawie 9 lat swojego życia.[5] Jak podaje Eurostat w 2019 roku statystyczny Polak przepracował w ciągu swojego życia średnio 33,6 lat[6]. W dużym zaokrągleniu można przyjąć, że ¼ pracy zawodowej skupia się na smartfonie.

CBOS w swoim raporcie podaje, że użytkownicy telefonów komórkowych poza prowadzeniem rozmów (100%) wysyłają i odbierają wiadomości SMS (78%). Blisko połowa (45%) przegląda strony internetowe, ponad dwie piąte (43%) sprawdza prognozę pogody, jedna trzecia (33%) wysyła i odbiera pocztę elektroniczną, 29% użytkowników obsługuje konto w serwisie społecznościowym i tyle samo (29%) korzysta z komunikatora. Niespełna jedna piąta (17%) załatwia w ten sposób online różne sprawy, np. robi zakupy, rezerwuje bilety, hotele. Co jedenasty (9%) sprawdza przy użyciu telefonu poziom zanieczyszczenia powietrza. Jeśli chodzi o funkcje multimedialne, telefony komórkowe najczęściej służą do słuchania muzyki (30%) i – zdecydowanie rzadziej – radia (11%). Co piąty użytkownik (19%) ogląda na nich materiały wideo, a siedmiu na stu (7%) – telewizję. W gry na telefonie gra 17% badanych z tej grupy, nieco mniej (12%) deklaruje czytanie w ten sposób książek lub innych plików tekstowych. Około jednej szóstej (17%) zdarza się edytować za pomocą telefonu komórkowego zdjęcia lub pliki tekstowe. Mniej więcej co ósmy (12%) korzysta za pomocą telefonu z programów lojalnościowych i zniżek w sklepach; nieliczni (5%) płacą zbliżeniowo[7].

Narzędzia cyfrowe a praca zdalna

Nie można udawać, że cyfrowe narzędzia ekranowe (takie jak: smartfon, tablet, laptop, komputer) są tylko wsparciem czy uzupełnieniem tradycyjnie pojmowanych środków pracy czy rozrywki. Pandemia Covid-19 jedynie przyspieszyła ten proces.

Tytułem przypomnienia: „home office” – praca wykonywana w domu głównie za pomocą środków komunikacji elektronicznej była nieuregulowana w polskim systemie prawnym[8]. W właśnie okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii, ogłoszonego z powodu COVID-19, w celu przeciwdziałania COVID-19 pracodawca może polecić pracownikowi wykonywanie, przez czas oznaczony, pracy określonej w umowie o pracę, poza miejscem jej stałego wykonywania w formie praca zdalnej.[9]

Po przeszło dwóch latach jesteśmy bogatsi o wiedzę dotyczącą skutków wykorzystywania narzędzi cyfrowych w życiu codziennym.

Korzystanie z narzędzi cyfrowych - negatywne skutki

Negatywne skutki, to przede wszystkim niekorzystny wpływ na zdrowie psychiczne i fizyczne. Przede wszystkim na wzrok i układ kostno-stawowy. Bowiem korzystanie z nich wymusza złą pozycję ciała. Dlaczego? Ponieważ ekran i przyciski znajdują się na tej samej płaszczyźnie, automatycznie wielu z nas trzyma telefon na wysokości brzucha i wtedy mocno pochyla szyję, by przeczytać tekst na ekranie. To szkodliwa postawa dla naszego kręgosłupa, który jest narażony na zgięcie i duże naprężenie przez wiele godzin – alarmują badacze i lekarze[10].

Text neck - co to jest?

Dr. Kenneth’a Hansraj, chirurg specjalizujący się w operacjach kręgosłupa w USA, wprowadził pojęcie „text neck”, czyli bóle szyi i innych części ciała, do których dochodzi na skutek skulonej pozycji, w której znajdują się przez długi czas użytkownicy smartfonów, tabletów czy innych elektronicznych gadżetów.

Objawy „text neck”:

• Ból szyi i karku
• Chroniczne bóle głowy
• Napięcie i sztywność w okolicy karku
• Skrzywienie kręgosłupa
• Mrowienie lub drętwienie dłoni i palców
• Ból nadgarstków i łokci[11].

Stąd profilaktyka. Higiena Cyfrowa (Digital Wellbeing) – to nowość pochodząca z systemu Android 9 Pie[12]. Jak podaje Michał Brożyński do głównych zadań tej funkcjonalności należy monitorowanie tego, jak dużo czasu spędzamy ze smartfonami/tabletami w dłoni. System prowadzi statystyki oraz ewentualne wprowadza ograniczenia celem (samo)kontroli, czyli długo z niego korzystamy.[13]

Higiena cyfrowa - czym jest?

Higiena cyfrowa to zespół działań i czynności zmierzających do optymalizacji indywidualnego zdrowia somatycznego, psychicznego oraz społecznego w zakresie korzystania z technologii informacyjno- komunikacyjnych. Jej poziom uzależniony jest od samoregulacji i kontroli związanej z używaniem internetu oraz cyfrowych narzędzi ekranowych, alternatywy dla świata cyfrowego, jak również rozwiniętej sieci oparcia społecznego. Higiena cyfrowa może być rozumiana jako postawa życiowa wynikająca z kreatywnego i odpowiedzialnego używania zasobów sieci[14].

Higiena cyfrowa dotyczy również zachowań, które podejmowane są w trakcie prowadzenia zajęć online, zwłaszcza w obszarze koncentracji. 28% badanych uczniów zadeklarowało, że bardzo często lub często podczas zajęć online korzystało z portali społecznościowych, grało w gry, przeglądało internet do celów prywatnych czy pisało do kogoś bez związku z lekcjami. Podobny odsetek badanych uczniów (28,2%) przyznał, że bardzo często lub często używał swojego smartfona podczas e-lekcji do celów niezwiązanych z nauką. Tego rodzaju zachowania również występowały wśród nauczycieli, ale odsetek takich przypadków jest niewielki (odpowiednio 7,6% i 5,8%)[15].

Praca przy monitorze ekranowym

Czy pogłębiające się wady wzroku oraz nasilające dolegliwości związane z układem kostno- stawowym spowodują zmianę w naszych zachowaniach?

W Europie problem dostrzeżono już w 1990 roku, wydano wówczas Dyrektywę Rady z dnia 29 maja 1990 r. w sprawie minimalnych wymagań w dziedzinie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia przy pracy z urządzeniami wyposażonymi w monitory ekranowe (piąta dyrektywa szczegółowa w rozumieniu art. 16 ust. 1 dyrektywy 87/391/EWG). W Polsce osiem lat później (1998) wprowadzono akt prawny[16] szczegółowo opisujący stanowisko pracy z monitorem ekranowym w taki sposób, aby spełniały one minimalne wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ergonomii, określone w załączniku do niniejszego rozporządzenia. Niestety, z moich badań[17] wynika, że mimo wymagane prawem wyposażenia stanowiska pracy z monitorem ekranowym, tylko nieznaczna liczba osób korzysta ze wszystkich funkcjonalności siedziska. Dotyczy zwłaszcza korzystania z oparcia i podłokietników użytkowanego krzesła (fotela).

Z pozoru łatwiejsza jest korekta postaw u pracowników, natomiast higienę cyfrową zapewni pracodawcom dostępne na rynku oprogramowanie monitorujące pracę użytkowanych komputerów. Z profesjonalnym oprogramowaniem pozyskiwane są również takie dane jak raporty o wpisywanych przez użytkownika frazach czy próba pobrania niesprawdzonej aplikacji.[18]

Kolejny produkt stresujący pracowników?

Stąd tylko krok do automatyzowania procesów pracy (przemysł 4.0) i zastępowania pracowników (ro)botami, szczególnie w sferze obsługi klienta.

Boty wykorzystywane są także w komunikacji wewnętrznej - np. do onboardingu nowych pracowników czy udzielania informacji.[19]

^{[1] Więcej https://mobirank.pl/2019/11/18/32-mld-uzytkownikow-korzysta-z-36-mld-smartfonow-na-swiecie/}

^{[2] Badania Firma Dscout https://businessinsider.com.pl/technologie/nauka/uzaleznienie-od-telefonu-badacze-policzyli-ile-razy-go-dotykamy/x45yftb}

^{[3] tamże}

^{[4] https://noizz.pl/nauka-i-technologia/ile-razy-dziennie-zagladamy-do-telefonu-mozna-sie-zaniepokoic/j1d5n2p}

^{[5] https://www.tabletowo.pl/9-lat-patrzenia-w-ekran-smartfona/}

^{[6] Za: v}

^{[7] https://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2017/K_099_17.PDF}

^{[8] to system pracy w domu. Jest również nazywany pracą zdalną lub mobilnym stylem pracy. Polega na wykonywaniu swoich obowiązków zawodowych z miejsca zamieszkania. Jest to coraz bardziej popularne zjawisko, a pracownicy często cenią sobie możliwość częściowej pracy z domu. Więcej https://www.karierawfinansach.pl/baza-wiedzy/slownik-pojec/home-office-co-to-znaczy-home-office}

^{[9] Art. 3 Ustawa z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych negatywnie wpływa na kondycję zdrowia psychicznego i fizycznego Dz. U. 2020 poz. 374, t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 2095, 2120, 2133, 2262, 2269, 2317, 2368, 245}

^{[10] https://zdrowie.pap.pl/ruch/jak-smartfon-moze-zrujnowac-kregoslup}

^{[11] Tamże}

^{[12] https://90sekund.pl/co-to-jest-higiena-cyfrowa/}

^{[13] tamże}

^{[14] https://zdalnenauczanie.org/wp-content/uploads/2020/06/Badanie-zdalnenauczanie_org_prezentacja.pdf}

^{[15] Więcej Ptaszek, G., Bigaj, M., Dębski, M., Pyżalski, J. & Stunża, G. D. (2020). Zdalna edukacja - gdzie byliśmy, dokąd idziemy? Wstępne wyniki badania naukowego „Zdalne nauczanie a adaptacja do warunków społecznych w czasie epidemii koronawirusa”. Warszawa 2020}

^{[16] Dz.U.1998.148.973 - Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 1 grudnia 1998 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe}

^{[17] M.Kochańska, warunki pracy pracowników zatrudnionych na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe w open space. Studium przypadku. https://depot.ceon.pl/bitstream/handle/123456789/14396/Warunki%20pracy%20pracownik%C3%B3w%20zatrudnionych%20w%20open%20spacach.%20Studium%20przypadku..pdf?sequence=1}

^{[18] https://www.ekransystem.com/pl/blogpolska/6-darmowych-programow-do-monitorowania-komputera}

^{[19] https://www.money.pl/gospodarka/coraz-wiecej-firm-korzysta-ze-sztucznej-inteligencji-do-obslugi-klienta-6717835678956416a.html}