Jak ustalić istnienie stosunku pracy?

• Praca kasjera – jaka umowa?
• Czym jest stosunek pracy?
• Czy nazwa umowy ma znaczenie?
• Kto może wnieść sprawę do sądu pracy w sprawie ustalenia stosunku pracy?
• Co to jest pracownicze podporządkowanie?
• Czy decyduje wola stron?

Praca kasjera – jaka umowa?

Pani Katarzyn Z. zastanawia się czy ma szanse wygrać w sądzie pracy sprawę przeciwko swojemu zleceniodawcy, z którym ma zawartą umowę zlecenia. Pani Katarzyna Z. zastanawia się czy wnieść powództwo o ustalenie istnienia stosunku pracy. Pani Katarzyn Z. wykonuje pracę kasjera/sprzedawcy (sporadycznie zajmuje się wykładaniem towaru na półki i czynnościami porządkowymi) w jednym z sieciowych sklepów spożywczych w Gdańsku, na podstawie umowy zlecenie zawartej na okres 4 lat. Pani Katarzyn Z. pracę wykonuje swoją pracę w systemie dwuzmianowym odpowiednio w godzinach od 7:00 do 14:15 i od 13:45 do 22:00. Ma w tym 30-minutową przerwę w pracy. Taki system pracy narzucił zleceniodawca. Zgodnie z umową, pracę ma wykonywać osobiście, nie jest możliwe aby ktokolwiek ją zastępował. Katarzyna Z. ma zapewniony strój do pracy przez zleceniodawcę.

Autopromocja

Co więcej, Pani Katarzyna swoje czynności wykonuje pod kierownictwem osób zatrudnionych na kierowniczych stanowiskach, którzy ją kontrolują. Przełożeni nadzorują jej pracę i wydają jej wiążące polecenia, np. co do sposobu obsługi klienta czy sposobu ułożenia towaru na półkach.

Ostatnio Pani Katarzyna Z. dowiedziała się, że koleżanki z pracy, również wykonujące czynności kasjera/ sprzedawcy mają zawartą umowę o pracę. Katarzyn Z. rozważa więc wniesienie sprawy do sądu albo zgłoszenia sprawy do Państwowej Inspekcji Pracy? Chciałaby bowiem mieć stabilność zatrudnienia, wszelkie uprawnienia pracownicze i otrzymywać wynagrodzenie za nadgodziny.

Czy Katarzyna Z. ma szanse wygrać w sądzie? Tak, ma szanse. Poniżej szczegółowe objaśnienie.

Czym jest stosunek pracy?

Przez nawiązanie stosunku pracy, zgodnie z art. 22 § 1 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks Pracy (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1510, dalej: k.p), pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca - do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem.

W przypadku Pani Katarzyny Z. wszystkie te przesłanki zostały spełnione.

Czy nazwa umowy ma znaczenie?

Nazwa umowy zwykle nie ma znaczenia, ważny jest bowiem charakter i sposób wykonywanych czynności (czasami również wola stron). Zatrudnienie w warunkach określonych wyżej w oparciu o art. 22 § 1 k.p. jest zatrudnieniem na podstawie stosunku pracy, bez względu na nazwę zawartej przez strony umowy. Nie jest dopuszczalne przez prawo pracy zastąpienie umowy o pracę umową cywilnoprawną przy zachowaniu ww. warunków.

Autopromocja

Zatrudnianie i zwalnianie pracowników

Sprawdź

W tego typu sprawach sąd w pierwszej kolejności bada, czy dana praca jest zatrudnieniem w warunkach określonych w art. 22 § 1 k.p. Istotnym sensem regulacji zawartej w § 1¹ i § 1² k.p. jest przeniesienie ciężaru badania charakteru stosunku prawnego, w ramach którego praca jest świadczona, z ustalania i wykładni treści umowy zawartej przez strony na ustalenie faktycznych warunków jej wykonywania. Gdy umowa faktycznie jest wykonywana w warunkach wskazujących na stosunek pracy, to takie ustalenie, a nie treść oświadczeń woli złożonych przy jej zawieraniu, decyduje o charakterze łączącego strony stosunku prawnego. Co więcej, sąd pracy może ustalić istnienie stosunku pracy nawet wtedy, gdy strony w dobrej wierze zawierają umowę cywilnoprawną, lecz jej treść lub sposób realizacji odpowiada cechom stosunku pracy (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 23 lutego 2022 r., III PSK 199/21).

Kto może wnieść sprawę do sądu pracy w sprawie ustalenia stosunku pracy?

Sprawę do sądu pracy w zakresie ustalenia istnienia stosunku pracy może wnieść sam pracownik, jego pełnomocnik ale i inspektor pracy. Sądu bada wówczas czy zawarte umowy (np. cywilnoprawne) wykazywały wszystkie typowe i charakterystyczne cechy stosunku pracy w rozumieniu art. 22 § 1 k.p. i czy w związku z tym powinna być zawarta umowa o pracę w miejsce umowy cywilnoprawnej.

Autopromocja

Dokumentacja i oświadczenia związane z pracą zdalną – wzory dokumentów dla każdej formy pracy zdalnej

Sprawdź

Co to jest pracownicze podporządkowanie?

Istnieje możliwość wiążącego ingerowania przez zleceniodawcę w sposób wykonania świadczenia przez zleceniobiorcę. Nie jest to jednak tożsame z istnieniem podporządkowania kierowniczego i organizacyjnego, o jakim mowa w art. 22 § 1 k.p. Jeżeli występuje stale, z odpowiednim nasileniem wraz z dodatkowymi elementami stosunku pracy, nie pozwoli samo w sobie przesądzić, że powinna być zawarta umowa zlecenie a nie umowa o pracę. Ponadto jeżeli wydawane polecenia są o charakterze wiążącym dotyczącym wykonywanych zadań na bieżąco osoba zatrudniona jest kontrolowana (tak jak miało to miejsce w przypadku Katarzyny Z.), będzie miało miejsce pracownicze podporządkowanie. Wydawanie bezpośrednich, wiążących poleceń dotyczących bieżącego wykonywania zadań jest cechą charakterystyczną dla kierownictwa typowego dla stosunku pracy. Tym bardziej, jeżeli pracownik nie ma samodzielności w określaniu bieżących zadań, ponieważ to należy do sfery pracodawcy organizującego proces pracy.

Czy decyduje wola stron?

Co więcej, z orzecznictwa wynika, że sąd pracy może ustalić istnienie stosunku pracy nawet wtedy, gdy strony w dobrej wierze zawierają umowę cywilnoprawną, lecz jej treść lub sposób realizacji odpowiada cechom stosunku pracy (por. wyżej powołany wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 czerwca 2008 r., I PK 311/07). Ugruntowany jest także pogląd, że wola stron nie może przełamać normatywnej formuły wyrażonej w art. 22 § 1, § 1¹ i § 1² k.p. Tak więc, woli stron można przypisać decydujące znaczenie dopiero wtedy, gdy zawarta umowa wykazuje cechy wspólne dla umowy o pracę i umowy prawa cywilnego z jednakowym ich nasileniem.

Podstawa prawna:

Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks Pracy (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1510)