Zakaz dyskryminacji osób świadczących pracę na podstawie umów cywilnoprawnych

Rozmowa ze Sławomirem Paruchem, wspólnikiem w kancelarii Sołtysiński Kawecki & Szlęzak, kierującym Departamentem Prawa pracy.

•  Jakie najistotniejsze zmiany w traktowaniu pracowników i zleceniobiorców wniosła obowiązująca od stycznia 2011 r. ustawa o wdrożeniu niektórych przepisów Unii Europejskiej w zakresie równego traktowania?

– Przede wszystkim nowa ustawa nie nakazuje bezgranicznego równego traktowania osób zatrudnionych na podstawie umów cywilnoprawnych i pracowników. Między tymi kategoriami ustawa nadal pozostawiła istotne różnice.

Jeśli mamy do czynienia z sytuacją, w której zleceniobiorcy lub wykonawcy dzieł wykonują swoje zadania w warunkach takich jak pracownicy, to możemy rozważać podważenie tych stosunków cywilnoprawnych jako ukrytych umów o pracę. Instrumentem do podważenia fikcyjnych umów-zleceń czy o dzieło nie jest jednak nowa ustawa o równym traktowaniu, ale przepisy Kodeksu pracy. Omawiana ustawa nie wprowadza w tej materii aż tak daleko idących zmian.

Natomiast nowa ustawa w ramach stosunków cywilnoprawnych nakazuje równo traktować osoby zatrudnione w ramach poszczególnych kategorii (np. zleceniobiorców wykonujących te same lub podobne czynności). Nie jest to jednak bezwzględny nakaz równości – dotyczy on jedynie 10 wskazanych w ustawie kryteriów (płeć, rasa, pochodzenie, pochodzenie etniczne, narodowość, religia, wyznanie, światopogląd, wiek czy orientacja seksualna). Bardziej właściwe byłoby stwierdzenie, że osoby zatrudnione na podstawie umów cywilnoprawnych można traktować nierówno (w ramach odpowiednich kategorii) ze względu na wszystkie okoliczności poza ww. dziesięcioma kryteriami dyskryminacji wskazanymi w ustawie.

Warto podkreślić, że Kodeks pracy, podając te same kryteria dyskryminacji, wskazuje je jedynie przykładowo, ponad ogólny zakaz dyskryminacji. To bardzo istotna różnica. Pracowników nie można bowiem nierówno traktować ze względu na jakiekolwiek kryterium, np. ze względu na formę ubierania się, kolor włosów czy upodobanie do intensywnego makijażu. A zatem ochrona pracowników nadal pozostaje znacznie bardziej kompleksowa.

•  Podsumowując, trzeba zaznaczyć, że nowa ustawa nie zapewniła osobom zatrudnionym na podstawie umowy o dzieło takich samych uprawnień jak pracownikom. Czy oznacza to, że pracodawcy, którzy dotąd np. nie przekazywali na rzecz wykonawców dzieł żadnych świadczeń, nadal nie będą mieli obowiązków w tym zakresie?

– Ustawa o równym traktowaniu przyznaje osobom zatrudnionym na podstawie umów cywilnoprawnych jedynie wybrane uprawnienia, które przysługują pracownikom. Co do zasady sprowadzają się one do zakazu dyskryminacji ze względu na 10 wskazanych już wcześniej kryteriów. Jednak w żadnym razie nie dają prawa do zrównania sytuacji wykonawców dzieł do tej, jaką mają pracownicy. W szczególności miałoby to dotyczyć świadczeń socjalnych lub innych przywilejów czy benefitów, takich jak: urlopy, dodatek za pracę w nadgodzinach lub w porze nocnej i inne. Wyraźna granica oddzielająca te kategorie prawne, tj. pracowników i wykonawców dzieł, pozostaje nienaruszona. Można powiedzieć, że omawiana ustawa przyznaje jedynie wybrane „instrumenty obronne” przed nierównym traktowaniem, a nie dodatkowe przywileje socjalne czy płacowe.