Właściwość sądu w sprawach z zakresu prawa pracy

Strony, zwierając umowę o pracę, często wskazują w niej sąd właściwy do rozstrzygania sporów wynikłych z tej umowy. Mogą określić jurysdykcję dla danej umowy, tzn. wskazać, którego państwa sąd będzie właściwy do rozstrzygania sporów powstałych w związku z nawiązaniem, realizacją czy rozwiązaniem umowy. Konstruując postanowienie umowne dotyczące jurysdykcji, warto zadać sobie pytanie, czy w konkretnym przypadku postanowienie to jest skuteczne. Zarówno przepisy prawa unijnego, jak i krajowego ograniczają swobodę stron w zakresie umownego określenia jurysdykcji dla stosunku pracy. Ograniczenia te podyktowane są potrzebą ochrony słabszej strony stosunku pracy – pracownika.

W jaki sposób w umowie zlecenia określić właściwość sądu >>

W prawie unijnym jurysdykcję dla umowy o pracę reguluje rozporządzenie 44/2001 (zwane dalej rozporządzeniem).

Pozwany ma miejsce zamieszkania w państwie członkowskim UE

Zasada ogólna wyrażona w art. 2 ust. 1 rozporządzenia brzmi, że osoba mająca miejsce zamieszkania w państwie członkowskim Unii (w przypadku rozporządzenia chodzi o państwa członkowskie UE z wyłączeniem Danii) może zostać pozwana, niezależnie od jej obywatelstwa, przed sąd państwa członkowskiego, w którym ma miejsce zamieszkania. Osoba ta może zostać pozwana przed sąd innego państwa członkowskiego UE niż państwo, w którym ma miejsce zamieszkania, tylko zgodnie z przepisami rozdziałów od drugiego do siódmego tego rozporządzenia (art. 3 ust. 1 rozporządzenia). Szczególne zasady określające jurysdykcję sądów w sprawach związanych z umową o pracę zawiera rozdział piąty rozporządzenia.

Pozwany nie ma miejsca zamieszkania w państwie członkowskim UE

W związku z powyższymi regulacjami powstaje pytanie, czy rozporządzenie stosuje się w przypadku, gdy dana osoba nie ma miejsca zamieszkania w państwie członkowskim Unii. Odpowiedź na to pytanie znajduje się w art. 4 ust. 1 rozporządzenia. Przepis ten stanowi, że w sytuacji gdy pozwany nie ma miejsca zamieszkania w państwie członkowskim UE, jurysdykcję sądu każdego państwa członkowskiego określa co do zasady prawo krajowe tego państwa (w przypadku Polski – odpowiednie przepisy Kodeksu postępowania cywilnego).

Właściwość sądu w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych >>

Przykład

Pracodawca z siedzibą w Polsce chce pozwać swojego pracownika, który ma miejsce zamieszkania na Ukrainie. W takiej sytuacji w celu ustalenia, czy pozew może skutecznie wnieść do sądu polskiego, pracodawca powinien sięgnąć do przepisów Kodeksu postępowania cywilnego dotyczących jurysdykcji (a nie do przepisów rozporządzenia), ponieważ pracownik nie ma miejsca zamieszkania w państwie członkowskim Unii.

Rozporządzenie przewiduje jednak wyjątki od art. 4 ust. 1. Stanowi m.in., że zasadę wyrażoną w tym przepisie stosuje się z zastrzeżeniem art. 23 rozporządzenia. Artykuł 23 ust. 1 rozporządzenia wskazuje natomiast, że jeżeli strony, z których przynajmniej jedna ma miejsce zamieszkania na terytorium państwa członkowskiego UE, uzgodniły, że sąd lub sądy danego państwa członkowskiego powinny rozstrzygać spór z określonego stosunku prawnego, to sąd lub sądy tego państwa członkowskiego mają jurysdykcję do rozstrzygania tych sporów.

Przykład

Przedsiębiorca mający siedzibę w Polsce zawarł umowę-zlecenie z przedsiębiorcą z USA. W umowie tej wskazano, że sądami właściwymi do rozstrzygania sporów wynikłych z zawartej umowy są sądy polskie. W związku z tym na podstawie art. 23 ust. 1 rozporządzenia sąd polski jest właściwy do rozstrzygnięcia tych sporów. A zatem polski przedsiębiorca może na podstawie zawartej umowy pozwać kontrahenta niemającego miejsca zamieszkania w Polsce przed sąd polski.

W podanym przykładzie wskazano na umowę-zlecenie między przedsiębiorcami. Zakres zastosowania art. 23 rozporządzenia ze względu na potrzebę ochrony pracownika został zmodyfikowany, jeśli chodzi o jurysdykcję dla umowy o pracę. Na mocy art. 23 ust. 5 rozporządzenia umowa jurysdykcyjna nie wywołuje skutku prawnego, jeżeli jest sprzeczna z art. 21 rozporządzenia.

Umowa o właściwość miejscową sądu pracy >>

Odstąpienie od stosowania przepisów rozporządzenia 44/2001

Strony umowy mogą odstąpić od stosowania przepisów rozporządzenia określających jurysdykcję dla umowy o pracę, pod warunkiem że:

• umowa taka została zawarta po wdaniu się w spór lub
• umowa taka przyznaje pracownikowi prawo do wytoczenia powództwa przed sąd innego państwa niż wskazane w rozdziale piątym rozporządzenia.

Poniższy przykład ilustruje w praktyce zastosowanie tej regulacji (art. 21 rozporządzenia).

Przykład

Pracodawca z siedzibą w Niemczech zatrudnia do pracy na terytorium Polski osobę, która ma miejsce zamieszkania w Polsce. W umowie o pracę wskazano, że wszelkie spory powstałe w związku z umową o pracę rozstrzygają wyłącznie sądy niemieckie. Pracownik chce pozwać pracodawcę o zaległe wynagrodzenie za godziny nadliczbowe przed sąd polski.

Powstaje pytanie, czy pracownik może to skutecznie zrobić, mimo że w umowie o pracę wskazano na jurysdykcję sądu niemieckiego.

Po pierwsze, należy ustalić, czy w opisanej sytuacji znajdzie zastosowanie rozporządzenie. Pozwany pracodawca ma siedzibę w jednym z państw członkowskich Unii, a więc stosuje się przepisy rozporządzenia.

Po drugie, trzeba określić, czy postanowienie umowy o jurysdykcji sądów niemieckich jest skuteczne. Na podstawie art. 23 ust. 1 rozporządzenia strony mogą w umowie ustalić sąd właściwy do rozstrzygania sporów wynikłych z danego stosunku prawnego. Biorąc jednak pod uwagę charakter stosunku prawnego, z którego wyniknął spór (spór z umowy o pracę), zastosowanie art. 23 ust. 1 zależy od zgodności umowy z art. 21 rozporządzenia. Jeżeli w umowie strony nie wskazałyby wyłącznej jurysdykcji sądu niemieckiego, pracownik mógłby wytoczyć powództwo przed sąd państwa członkowskiego, w którym pracodawca ma siedzibę (sąd niemiecki) albo przez sąd państwa członkowskiego, w którym zwykle pracownik wykonuje pracę (sąd polski) – art. 19 rozporządzenia. W związku z tym wskazanie w umowie wyłącznej jurysdykcji sądów niemieckich prowadzi do ograniczenia prawa pracownika do wytoczenia powództwa. W podanym przykładzie postanowienie umowne dotyczące jurysdykcji jest niezgodne z art. 21 rozporządzenia, a w konsekwencji nie wywołuje skutku prawnego. Pracownik może więc pozwać pracodawcę zarówno przed sąd polski, jak i niemiecki, mimo że w umowie o pracę wskazano na jurysdykcję wyłączną sądów niemieckich.

Podstawa prawna:

• rozporządzenie Rady 44/2001 z 22 grudnia 2000 r. w sprawie jurysdykcji oraz uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych (DzUrz WE L 21 z 16.01.2001 r., s. 1, DzUrz UE Polskie wydanie specjalne 2004, rozdz. 19, t. 4, s. 42).