Ocena okresowa pracownika - zalety i wady

Na wstępie należy zaznaczyć brak przepisów, które regulowałyby kompleksowo procedurę okresowych ocen pracowników. Nie ma również przepisów o charakterze powszechnie obowiązującym, które określałyby częstotliwość takich ocen ani też sposobu ich prowadzenia. Należy jednak podkreślić, że takie przepisy występują w pragmatykach zawodowych, takich jak: ustawa o pracownikach samorządowych, ustawa o urzędnikach państwowych, Karta Nauczyciela, ustawa o szkolnictwie wyższym itp.

W związku z tym pracodawcy oceniają pracowników w sytuacjach, gdy jest to konieczne. Oceny dokonuje się zazwyczaj w trakcie zatrudnienia, np. przy awansowaniu, premiowaniu czy karaniu pracownika, ale także w związku ze zmianą treści stosunku pracy lub jego rozwiązaniem. Z powyższego wynika również, że pracownik może być oceniany dość często, np. co kwartał, co rok, co 2 lata.

Kryteria oceny

Ocena bardzo często ma wpływ na trwałość zatrudnienia lub na wynagrodzenie pracownika. Z uwagi na to Kodeks pracy odnosi się do niej, ale jedynie przez nałożenie na pracodawcę obowiązku stosowania obiektywnych i sprawiedliwych kryteriów oceny samych pracowników oraz wyników ich pracy. Nierzadko obowiązek ten jest trudny w realizacji, ponieważ oceniający mogą być za bardzo subiektywni albo za bardzo obiektywni. Pracodawca na podstawie przepisów zobowiązany jest zatem, aby w procesie oceniania kierować się obiektywnymi kryteriami, a nie jakimikolwiek osobistymi sympatiami bądź antypatiami. Co więcej kryteria te powinny być mierzalne, transparentne i znane pracownikowi.

Oceniając pracowników, pracodawca powinien uwzględnić m.in.:

• stosunek do pracy,
• wywiązywanie się z powierzonych obowiązków służbowych,
• wykonywanie poleceń przełożonych,
• sposób zachowania wobec współpracowników i przełożonych,
• posiadane kwalifikacje i umiejętności.

Pracownik powinien być oceniany jedynie z punktu widzenia postawionych przed nim wymagań i obowiązków. Przedmiotem oceniania nie mogą być natomiast np. nieznane oczekiwania pracodawcy, o których pracownik nie wie, zawierając umowę o pracę, i o których pracodawca nie informuje go w czasie trwania stosunku pracy.

Czy pracodawca musi wręczyć pracownikowi informację o równym traktowaniu w zatrudnieniu >>

Prawidłowo i rzetelnie przeprowadzona okresowa ocena pracownika umożliwia zweryfikowanie, czy praca poszczególnych pracowników posiada jednakową wartość, czy też znacząco różni się od siebie. Stąd też wyniki oceny mogą mieć duży wpływ na różnicowanie poszczególnych pracowników m.in. w zakresie wynagradzania, awansowania czy typowania pracowników do zwolnień grupowych. Warto podkreślić, że w przypadku braku takiej oceny trudno będzie pracodawcy wykazać, że kierując się jedynie własnym subiektywnym zdaniem, podjął trafną decyzję i nie dyskryminuje konkretnych pracowników.

Zdaniem Sądu Najwyższego ocenianie pracownika nie zależy od jego zgody. Jeżeli ocena jest dokonywana z zachowaniem zasad wyrażonych w Kodeksie pracy, pracodawca nie powinien obawiać się zarzutu stosowania szykan względem pracownika (wyrok z 26 stycznia 2005 r., II PK 198/04).

Zasady przeprowadzania oceny

Aby prawidłowo przeprowadzić ocenę pracowniczą, należy zacząć od wyznaczenia celu oceny, który umożliwi dobranie odpowiednich technik oraz kryteriów. Najlepiej jest, gdy opiera się ona na elementach ilościowych bądź jakościowych lub też osobowościowych.

Następnie należy zapewnić pracownikom udział przy ustalaniu szczegółowych kryteriów (np. w formie regulaminu okresowej oceny pracowników) i uzyskać ich pełną akceptację. Po ustaleniu celu oceny, jak również metodologii jej dokonywania trzeba odpowiednio przeszkolić osoby dokonujące oceny, tak aby w prosty i jednoznaczny sposób dokonywały obiektywnej oceny.

Kolejnym elementem powinno być zapewnienie dostępu do informacji o wynikach oceny dla ocenianych, z jednoczesnym zachowaniem poufności tych wyników. Niezbędne jest również zapewnienie możliwości odwołania się od oceny.

Kto ocenia pracowników

Najczęściej spotykaną w praktyce sytuacją jest ocena pracownika przez bezpośredniego przełożonego. Oceny może również dokonywać współpracownik lub np. klient przedsiębiorcy. Ważne jest to, aby każda z tych ocen była obiektywna i sprawiedliwa. W przypadku gdy dojdzie na tym tle do sporu, to na pracodawcy będzie ciążył obowiązek wykazania, że zastosował prawidłowe kryteria przy dokonaniu oceny.

Przykład

Pracownik wykonuje pracę na sali obsługi klienta. Klienci, których obsługuje pracownik, mogą dobrowolnie, w formie anonimowej ankiety, ocenić pracownika (w skali od 1–10). Średnia z tych ocen brana będzie pod uwagę w przypadku przyznania podwyżki czy awansowania. Jednak w tym przypadku ocena pracownika dokonana jest często na podstawie subiektywnych ocen klientów. Nie wiadomo więc tak do końca, czy ocena została wystawiona z uwagi na zachowanie się pracownika czy usługi firmy. Bazowanie tylko na takiej ocenie może być dla pracownika niesprawiedliwe i krzywdzące.

Podobna sytuacja może mieć miejsce wtedy, gdy oceniającym będzie pracownik skonfliktowany z pracownikiem ocenianym.

Jakie są obowiązki pracodawcy użytkownika w zakresie bhp wobec pracowników tymczasowych >>

Błędy w ocenianiu

Proces oceniania dokonywany z udziałem czynnika ludzkiego nierzadko dotknięty jest błędami. Podstawowym i zarazem najczęściej występującym błędem jest brak obiektywizmu przy dokonywaniu oceny. Po stronie bezpośrednich przełożonych często zdarza się również dokonywanie oceny przez pryzmat własnych doświadczeń, przekonań i oczekiwań. Często również dokonują oni „szufladkowania” ocenianego pracownika na podstawie jakiegoś pojedynczego zdarzenia, czy też własnego poglądu, nie zważając na obiektywne kryteria oceny.

W przypadku niedoświadczonych w ocenianiu pracodawców występują także błędy związane z niedopracowaniem celów, zasad i metod oceniania. Błędy wynikają również z nieprzestrzegania przez oceniających ustalonych procedur.

Odwołanie

Ocenianie pracowników nie pozostaje jedynie w sferze swobodnego uznania pracodawcy i podlega kontroli sądów pracy, nie tylko pod względem procedury danego oceniania, ale przede wszystkim pod względem jego merytorycznej treści, także w przypadku, gdy ocenianie miało charakter pośredni (np. przy okazji premiowania).

Dokonanie oceny sprzecznej z dyspozycją art. 94 pkt 9 k.p. może w indywidualnych przypadkach naruszać także godność lub inne dobra osobiste. Dlatego też możliwe jest dochodzenie roszczeń przez pracowników poszkodowanych oceną na drodze cywilnoprawnej, zgodnie z dyspozycją zawartą w art. 300 k.p.

Podstawa prawna:

• art. 18^3c, art. 94 pkt 9, art. 300 Kodeksu pracy.

Orzecznictwo Sądu Najwyższego:

• wyrok z 26 stycznia 2005 r. (II PK 198/04, niepubl.).