Odprawa czy odszkodowanie? Świadczenia dla pracownika w razie rozwiązania umowy o pracę

• Pracodawcy zobowiązani do wypłaty odprawy pieniężnej
• Kiedy zachodzi grupowe zwolnienie
• Zwolnienie indywidualne z przyczyn niedotyczących pracownika
• Wysokość odprawy pieniężnej w zależności od zakładowego stażu pracy
• Odszkodowanie z tytułu skrócenia okresu wypowiedzenia umowy o pracę
• Procedura związana ze skróceniem okresu wypowiedzenia

Pracodawcy zobowiązani do wypłaty odprawy pieniężnej

W razie rozwiązania umowy o pracę z tytułu:

• zwolnienia grupowego,
• zwolnienia indywidualnego 

pracownikom przysługuje odprawa pieniężna. Stanowi o tym ustawa o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (dalej zwana ustawą o zwolnieniach grupowych).

Odprawy wypłacają pracodawcy zatrudniający co najmniej 20 pracowników. Zwolnieni z tego obowiązku są tylko pracodawcy zatrudniający do 19 pracowników.

Kiedy zachodzi grupowe zwolnienie

Pracownikowi przysługuje odprawa pieniężna z tytułu zwolnienia grupowego, jeżeli rozwiązanie umowy o pracę następuje z przyczyn niedotyczących pracownika w trybie wypowiedzenia umowy przez pracodawcę lub za porozumieniem stron. 

Jeżeli w okresie nieprzekraczającym 30 dni zwolnienie grupowe obejmuje co najmniej:

• 10 pracowników, gdy pracodawca zatrudnia mniej niż 100 pracowników,
• 10% pracowników, gdy pracodawca zatrudnia co najmniej 100, jednakże mniej niż 300 pracowników,
• 30 pracowników, gdy pracodawca zatrudnia co najmniej 300 lub więcej pracowników

pracownikowi przysługuje odprawa pieniężna.

Powyższe liczby obejmują także pracowników, z którymi w ramach grupowego zwolnienia następuje rozwiązanie stosunków pracy z inicjatywy pracodawcy na mocy porozumienia stron, jeżeli dotyczy to co najmniej 5 pracowników.

Zwolnienie indywidualne z przyczyn niedotyczących pracownika

Odprawę pieniężną otrzyma także pracownik, którego stosunek pracy został rozwiązany w ramach zwolnienia indywidualnego. Odprawa będzie przysługiwać pracownikowi, jeżeli na podstawie ustawy o zwolnieniach grupowych pracodawca zatrudniający co najmniej 20 pracowników rozwiąże z nim umowę o pracę za wypowiedzeniem lub na mocy porozumienia stron. 

Należy pamiętać, że warunkiem uzyskania odprawy jest powód rozwiązania umowy o pracę wyłącznie z przyczyn niedotyczących pracownika (np. niekorzystna sytuacja finansowa pracodawcy lub ogłoszenie upadłości). Prawa do odprawy nie uzyska zatem pracownik, po którego stronie stoi przyczyna rozwiązania umowy o pracę (np. utrata zaufania do pracownika lub nieefektywność w pracy).

Wysokość odprawy pieniężnej w zależności od zakładowego stażu pracy

Wysokość należnej pracownikowi odprawy pieniężnej w przypadku rozwiązania umowy o pracę w ramach zwolnienia grupowego lub zwolnienia indywidualnego jest uzależniona od jego stażu pracy u danego pracodawcy. Do okresu zatrudnienia u danego pracodawcy należy wliczyć wszystkie okresy jego pracy, nawet jeśli wystąpiły między nimi przerwy. Do stażu pracy wlicza się także okres zatrudnienia w zakładzie pracy, który został przejęty przez obecnego pracodawcę na podstawie art. 23¹ Kodeksu pracy.

Zależność wysokości odprawy pieniężnej od zakładowego stażu pracy przedstawia tabela.

Wysokość odprawy pieniężnej

Wysokość  odprawy  pieniężnej	Zakładowy  staż  pracy
1-miesięczne  wynagrodzenie	krótszy niż 2 lata
2-miesięczne  wynagrodzenie	od 2 lat  do 8 lat
3-miesięczne  wynagrodzenie	Ponad  8 lat

Przepisy ustawy o zwolnieniach grupowych określają maksymalną wysokość odprawy pieniężnej. Jest ona ograniczona do kwoty 15-krotnego minimalnego wynagrodzenia za pracę, obowiązującego w dniu rozwiązania stosunku pracy. Od 1 lipca 2024 r. obowiązuje minimalne wynagrodzenie za pracę w wysokości 4300 zł. Oznacza to, że pracownik, którego umowa o pracę rozwiąże się w okresie lipiec – grudzień 2024 r. otrzyma odprawę w maksymalnej wysokości wynoszącej 64500 zł.

Odszkodowanie z tytułu skrócenia okresu wypowiedzenia umowy o pracę

Kodeks pracy przyznaje pracownikowi prawo do odszkodowania, jeżeli pracodawca wypowiedział mu umowę o pracę zawartą na czas nieokreślony lub na czas określony z powodu ogłoszenia upadłości, likwidacji lub z innych przyczyn niedotyczących pracowników. Jest to możliwe, gdy pracodawca w celu wcześniejszego rozwiązania umowy o pracę skróci okres 3-miesięcznego wypowiedzenia, najwyżej jednak do 1 miesiąca. 

W powyższej sytuacji pracownikowi przysługuje odszkodowaniew wysokości wynagrodzenia za pozostałą część okresu wypowiedzenia. Odszkodowanie należy wypłacić najpóźniej ostatniego dnia pracy.

Odszkodowanie za skrócenie okresu wypowiedzenia wylicza się na zasadach obowiązujących przy obliczaniu pieniężnego ekwiwalentu za niewykorzystany urlop wypoczynkowy. Oznacza to, że w odszkodowaniu należy uwzględnić:

• stałe miesięczne składniki wynagrodzenia - w wysokości należnej w miesiącu nabycia prawa do odszkodowania,
• składniki zmienne za okresy nie dłuższe niż 1 miesiąc – w przeciętnej wysokości wypłaconej pracownikowi w okresie 3 miesięcy poprzedzających miesiąc nabycia prawa do odszkodowania (bez względu na okres, za jaki składniki te przysługują),
• składniki wynagrodzenia za okresy dłuższe niż 1 miesiąc - w przeciętnej wysokości wypłaconej w okresie 12 miesięcy bezpośrednio poprzedzających miesiąc nabycia prawa do odszkodowania (bez względu na okres, za jaki składniki te przysługują).

Pracodawca może ustalić w regulacjach zakładowych rozwiązania korzystniejsze dla pracowników niż przewidują to postanowienia Kodeksu pracy oraz innych ustaw i aktów wykonawczych. Z tego względu dopuszczalne jest przyznawanie wyższego odszkodowania za skrócenie okresu wypowiedzenia niż nakazują to powszechnie obowiązujące przepisy prawa pracy.

Procedura związana ze skróceniem okresu wypowiedzenia

Pracodawca składa oświadczenie o skróceniu okresu wypowiedzenia wraz z wypowiedzeniem umowy o pracę. Oświadczenie to nie może zostać przekazane pracownikowi w późniejszym terminie.

Okres, za który przysługuje odszkodowanie, wlicza się pracownikowi pozostającemu w tym okresie bez pracy do okresu zatrudnienia.

Informację o skróceniu okresu wypowiedzenia pracodawca zamieszcza w świadectwie pracy. 

Podstawa prawna:

• art. 1, art. 8, art. 10 ustawy z 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (j.t. Dz.U. z 2024 r., poz. 61)
• art. 36¹ ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (j.t. Dz.U. z 2023 r. poz. 1465 ze zm.)
• § 2 ust. 1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 29 maja 1996 r. w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych należności przewidzianych w Kodeksie pracy (j.t. Dz.U. z 2017 r., poz. 927)
• § 14–17 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 8 stycznia 1997 r. w sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego, ustalania i wypłacania wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop (Dz.U. Nr 2, poz. 14 ze zm.)