Jak ustalić prawo do zasiłku opiekuńczego

O wypłatę zasiłku opiekuńczego mogą się starać nie tylko pracownicy, ale również inne osoby podlegające ubezpieczeniu chorobowemu. Nie ma przy tym znaczenia charakter tego ubezpieczenia. Zasiłek opiekuńczy przysługuje zarówno osobom objętym obowiązkowo ubezpieczeniem chorobowym (np. pracownikowi, członkowi spółdzielni), jak i dobrowolnie (np. zleceniobiorcy, osobie prowadzącej pozarolniczą działalność czy chałupnikowi).

Podleganie ubezpieczeniu chorobowemu nie jest jednak jedynym warunkiem przyznania i wypłaty zasiłku opiekuńczego. Muszą zaistnieć inne okoliczności, od których zależą te uprawnienia, np. brak możliwości zapewnienia dziecku opieki. W niniejszym opracowaniu przedstawiamy niektóre przypadki dotyczące zasiłku opiekuńczego, które w praktyce budzą wątpliwości interpretacyjne.

Dokumentowanie prawa do zasiłku macierzyńskiego >>

Prawo do zasiłku opiekuńczego

Zasiłek opiekuńczy przysługuje ubezpieczonemu zwolnionemu od wykonywania pracy z powodu konieczności osobistego sprawowania opieki nad dzieckiem:

• zdrowym w wieku do ukończenia 8 lat w przypadku:
  – nieprzewidzianego zamknięcia żłobka, przedszkola lub szkoły, do których dziecko uczęszcza,
  – porodu lub choroby małżonka ubezpieczonego, stale opiekującego się dzieckiem, jeżeli poród lub choroba uniemożliwia temu małżonkowi sprawowanie opieki,
  – pobytu małżonka ubezpieczonego, stale opiekującego się dzieckiem, w stacjonarnym zakładzie opieki zdrowotnej,
• w wieku do ukończenia 14 lat – gdy dziecko jest chore.

Gdy dziecko ukończyło 14 lat, zasiłek opiekuńczy przysługuje wyłącznie wówczas, gdy wymaga ono opieki w czasie choroby. Jednak w tym przypadku ustawa zasiłkowa nie mówi już o uprawnieniach z tytułu opieki nad dzieckiem, lecz nad innym chorym członkiem rodziny. Wiąże się to bezpośrednio ze znacznie niższym wymiarem dni, za które można uzyskać zasiłek opiekuńczy w trakcie roku.

Wiek dziecka warunkuje okres wypłaty zasiłku

Zasiłek opiekuńczy przysługuje przez limitowany w roku kalendarzowym okres, wynoszący 60 dni na dzieci i 14 dni na członków rodziny. Jednak łączny okres wypłaty zasiłku z tytułu opieki nad dziećmi i chorymi członkami rodziny wynosi nie 74 dni w roku kalendarzowym, lecz 60 dni. Roczny wymiar dni, za które można otrzymać zasiłek opiekuńczy, wynosi zatem 60 dni – bez względu na liczbę osób uprawnionych do zasiłku i bez względu na liczbę dzieci i innych członków rodziny wymagających opieki.

WAŻNE!
Wymiar 14 dni prawa do zasiłku z tytułu opieki nad innym członkiem rodziny nie jest dodatkowy, ale wchodzi do rocznego 60-dniowego limitu.

Oznacza to, że gdy np. z tytułu opieki nad chorym mężem pracownica otrzyma zasiłek za okres 14 dni, to z tytułu opieki nad dziećmi może starać się o zasiłek za okres uzupełniający do 60 dni, tj. za 46 dni.

Ta zasada w praktyce nie budzi już wątpliwości płatników zasiłku. Wciąż jednak bywają problemy z ustaleniem okresu wypłaty zasiłku w przypadku choroby dziecka, które ukończyło 14 lat. Do ukończenia przez dziecko 14 lat życia, gdy dziecko jest chore, zasiłek opiekuńczy przysługuje bowiem w wymiarze 60 dni, a gdy ukończy ten wiek – tylko 14 dni w roku kalendarzowym. Po ukończeniu przez dziecko 14 lat, w zakresie ustalania okresu wypłaty zasiłku opiekuńczego stosuje się bowiem zasady dotyczące innych dorosłych członków rodziny.

---

Problem powstaje przy ustalaniu uprawnień do zasiłku opiekuńczego w roku, w którym dziecko kończy 14 lat. Zasadą jest wówczas to, że w razie choroby dziecka trwającej przed ukończeniem 14. roku życia zasiłek opiekuńczy przysługuje w wymiarze do 60 dni, a w przypadku choroby powstałej po dacie urodzin – w wymiarze 14 dni (ale tylko do wykorzystania w 2010 r. łącznie 60 dni).

PRZYKŁAD
Dziecko pracownicy urodziło się 2 czerwca 1996 r. W styczniu, marcu i kwietniu 2010 r. pracownica korzystała z opieki nad tym dzieckiem i otrzymała zasiłek opiekuńczy łącznie za 26 dni. Ponownie dziecko chorowało od 14 do 18 czerwca 2010 r. Pracownica otrzyma zasiłek opiekuńczy za cały ten okres (5 dni), ponieważ z tytułu opieki nad dzieckiem, które ukończyło 14 lat, zasiłek przysługuje przez okres 14 dni w roku kalendarzowym, a maksymalny okres wypłaty zasiłku wynoszący 60 dni nie został w 2010 r. jeszcze wykorzystany. Ponadto w 2010 r. pracownica może jeszcze wykorzystać w razie choroby dziecka 9 dni zasiłku opiekuńczego (bo nie zostanie przekroczony limit 14 ani 60 dni).

PRZYKŁAD
W okresie od 19 do 30 czerwca 2010 r. (12 dni) pracownica sprawowała opiekę nad chorym dzieckiem urodzonym 23 czerwca 1996 r. Wcześniej korzystała z zasiłku opiekuńczego na to dziecko w styczniu, lutym i maju 2010 r. przez okres 52 dni. Z tytułu opieki nad dzieckiem w czerwcu 2010 r. pracownica ma prawo do zasiłku za okres od 19 do 22 czerwca 2010 r. (4 dni), jak na dziecko do ukończenia 14 lat, i za okres od 23 do 26 czerwca 2010 r. (4 dni), jak na dziecko, które ukończyło 14 lat (tj. łącznie za okres 8 dni; do wykorzystania w 2010 r. w sumie 60 dni). Za okres od 27 do 30 czerwca 2010 r. zasiłek opiekuńczy nie przysługuje, ponieważ 26 czerwca 2010 r. został wyczerpany 60-dniowy limit jego wypłaty na 2010 r.

Zasada limitowanego okresu wypłaty zasiłku opiekuńczego w roku kalendarzowym z tytułu opieki nad dzieckiem, które ukończyło 14 lat, dotyczy także sytuacji, gdy z opieki nad tym dzieckiem korzystają oboje rodzice i gdy zasiłek był pobierany także na młodsze dzieci w rodzinie.

PRZYKŁAD
Pracownica ma dwoje dzieci w wieku 8 lat i 15 lat. W lutym, marcu i kwietniu 2010˙r. pracownica korzystała z opieki nad młodszym dzieckiem przez łączny okres 38 dni i otrzymała z tego tytułu zasiłek opiekuńczy. W maju 2010 r. przez 9 dni chorowało starsze dziecko i opiekę nad nim sprawował ojciec, któremu za ten okres pracodawca wypłacił zasiłek opiekuńczy. Ponownie starsze dziecko chorowało w czerwcu 2010 r. przez 8 dni – wówczas z wnioskiem o zasiłek opiekuńczy wystąpiła do swojego pracodawcy pracownica, która w czasie choroby tego dziecka sprawowała nad nim opiekę. Zasiłek opiekuńczy przysługuje jej w tym przypadku tylko za 5 dni, tj. do wykorzystania 14 dni, ponieważ z tytułu opieki nad dzieckiem, które ukończyło 14 lat, zasiłek przysługuje obojgu rodzicom łącznie przez okres nie dłuższy niż 14 dni.

Opieka nie tylko nad własnym dzieckiem

Zasiłek opiekuńczy przysługuje ubezpieczonemu z tytułu konieczności osobistego sprawowania opieki nad dzieckiem. Za dziecko uważa się nie tylko dziecko własne ubezpieczonego, lecz także:

• dziecko małżonka ubezpieczonego,
• dziecko przysposobione,
• dziecko obce przyjęte na wychowanie i utrzymanie.

Prawo do zasiłku opiekuńczego z tytułu opieki nad dzieckiem zdrowym w wieku do ukończenia 8 lat, jak i nad dzieckiem chorym w niektórych przypadkach mają zatem nie tylko rodzice biologiczni dziecka.

Zasiłek opiekuńczy przysługuje osobom objętym ubezpieczeniem chorobowym, zarówno obowiązkowo, jak i dobrowolnie – na równi matce lub ojcu dziecka >>

Na przykład, przy ustalaniu prawa do zasiłku opiekuńczego z tytułu sprawowania opieki nad zdrowym dzieckiem na takich samych zasadach należy traktować rodziców dziecka będących w związku małżeńskim, jak i w nieformalnym związku, ale pozostających we wspólnym gospodarstwie domowym.

PRZYKŁAD
Pracownik pozostaje we wspólnym gospodarstwie domowym z matką swojego dziecka, z którą nie zawarł związku małżeńskiego. Dziecko ma 4 lata i na co dzień pozostaje pod opieką niepracującej matki. W czerwcu 2010 r. matka przebywała przez 2 tygodnie w szpitalu z powodu choroby. W tym czasie dzieckiem opiekował się pracownik. Z tego tytułu ma prawo do zasiłku opiekuńczego.

Zasiłek opiekuńczy otrzyma również ubezpieczony, który nie jest biologicznym rodzicem dziecka, jeśli jest to dziecko jego małżonka.

PRZYKŁAD
Pracownica ma 10-letnią córkę. W styczniu 2009 r. wyszła za mąż za pracownika, który ma 8-letniego syna. W 2010 r. urodziło się ich wspólne dziecko. W tym przypadku pracownica i pracownik mogą starać się zasiłek opiekuńczy z tytułu opieki nad każdym z tych dzieci – dzieckiem własnym ze związku przed zawarciem ich małżeństwa, dzieckiem drugiego małżonka i nad dzieckiem, dla którego oboje są rodzicami.

Zasiłek opiekuńczy nie przysługuje jednak z tytułu opieki nad dzieckiem drugiego z rodziców, jeżeli z tym rodzicem ubezpieczony nie zawarł związku małżeńskiego.

PRZYKŁAD
Pracownik ma 6-letnią córkę, a jego partnerka, pracownica, z którą pozostaje w konkubinacie, 4-letniego syna. Mają także wspólne dziecko. W tym przypadku zasiłek opiekuńczy będzie przysługiwał każdemu z rodziców z tytułu opieki nad dzieckiem własnym i nad dzieckiem wspólnym. Zasiłku nie otrzymają w razie sprawowania opieki nad dzieckiem partnera/partnerki.

---

Opieka nad dzieckiem w przypadku pracy zmianowej rodziców

Wiele wątpliwości budzą zasady ustalania prawa do zasiłku opiekuńczego z tytułu opieki nad zdrowym dzieckiem w wieku do ukończenia 8 lat i nad starszym chorym dzieckiem wówczas, gdy rodzice są zatrudnieni w systemie pracy zmianowej.

Zdrowe dziecko do ukończenia 8 lat

Gdy oboje rodzice pracują w systemie pracy zmianowej, ale na tych samych zmianach, sami decydują, które z nich będzie opiekować się dzieckiem. Temu rodzicowi przysługuje zasiłek opiekuńczy.

Gdy oboje rodzice pracują w systemie pracy zmianowej na różnych zmianach, każdego z nich uważa się za osobę stale opiekującą się zdrowym dzieckiem, które nie ukończyło 8 lat. W konsekwencji w razie choroby, porodu lub pobytu jednego z rodziców w zamkniętym zakładzie opieki zdrowotnej, drugiemu z rodziców przysługuje zasiłek opiekuńczy z tytułu sprawowania opieki nad zdrowym dzieckiem.

PRZYKŁAD
Rodzice 4-letniego dziecka są zatrudnieni w systemie pracy zmianowej. Ponieważ nie ma innych członków rodziny, którzy mogliby zaopiekować się dzieckiem, pracują na różnych zmianach. W okresie od 17 do 21 czerwca 2010 r. matka dziecka przebywała w szpitalu, ponieważ urodziła kolejne dziecko. Za okres pobytu w szpitalu matki dziecka, ojciec dziecka ma prawo do zasiłku opiekuńczego w razie konieczności opieki nad zdrowym dzieckiem.

Jeżeli jeden z pracujących rodziców wykonuje pracę w systemie zmianowym, zasiłek opiekuńczy przysługuje wyłącznie za dni, w które dziecko w wieku do ukończenia 8 lat pozostawałoby bez opieki z powodu porodu, choroby lub pobytu drugiego z rodziców w zamkniętym zakładzie opieki zdrowotnej. Zasadę tę stosuje się także w razie nieprzewidzianego zamknięcia placówki, do której uczęszcza dziecko zdrowe do lat 8.

PRZYKŁAD
Dziecko w wieku 6 lat uczęszcza do przedszkola. Matka dziecka jest zatrudniona w godzinach od 8.00 do 16.00, a ojciec w systemie pracy zmianowej (na dwie zmiany). W okresie od 16 do 25 czerwca 2010 r. matka dziecka była chora i nie mogła opiekować się dzieckiem. Jego ojcu przysługuje zasiłek opiekuńczy tylko za te dni z okresu od 16 do 25 czerwca 2010 r., w których miał pracować na drugiej zmianie, ponieważ w tych dniach dziecko pozostawałoby bez opieki.

Chore dziecko do ukończenia 14 lat

W przypadku chorego dziecka (do ukończenia 14 lat), zasiłek opiekuńczy przysługuje rodzicom w przypadku, gdy pracują na tych samych zmianach.

Czy zasiłek opiekuńczy przysługuje młodocianej pracownicy >>

Jeżeli natomiast rodzice pracują w systemie pracy zmianowej, ale na różnych zmianach, bądź tylko jedno z nich pracuje na zmiany, to zasiłek opiekuńczy przysługuje za te dni sprawowania opieki, w których:

• oboje mieli pracować na tej samej zmianie,
• mieli pracować na różnych zmianach, ale chore dziecko pozostawałoby bez opieki w wyniku częściowego pokrywania się godzin pracy lub wskutek dojazdu (dojścia) do pracy i z pracy.

PRZYKŁAD
Dziecko w wieku 11 lat było chore od 8 do 16 czerwca 2010 r. Jego rodzice są zatrudnieni w systemie pracy zmianowej w godzinach od 6.00 do 14.00, od 14.00 do 22.00 i od 22.00 do 6.00. Rodzice dojeżdżają do pracy, a dojazd do pracy i z pracy zajmuje ponad godzinę dziennie. W okresie choroby dziecka zasiłek opiekuńczy będzie przysługiwał jednemu z rodziców za dni, w których pracuje na tej samej zmianie co współmałżonek, a także za dni, w których pracuje na innej zmianie, lecz w związku z czasem niezbędnym na dojazd chore dziecko pozostawałoby bez opieki.

Dziadkowie na emeryturze a opieka nad wnukiem

Zasiłek opiekuńczy przysługuje także w przypadku opieki nad chorymi wnukami. Jeżeli zatem wnukiem/wnuczką opiekują się dziadkowie, którzy podlegają ubezpieczeniu chorobowemu, mogą ubiegać się o wypłatę zasiłku opiekuńczego za okres, w którym nie mogli wykonywać pracy zarobkowej z powodu tej opieki.

W tym przypadku musi być spełniony warunek, że z wnukiem/wnuczką musi być prowadzone wspólne gospodarstwo domowe (przynajmniej w tym okresie, gdy była sprawowana opieka) oraz że nie ma innych członków rodziny pozostających we wspólnym gospodarstwie domowym, którzy wnukowi/wnuczce mogliby zapewnić opiekę.

Jeżeli jednak dziadkowie są już na emeryturze i nie podlegają ubezpieczeniu chorobowemu, to nie ma podstaw prawnych do przyznania i wypłaty zasiłku opiekuńczego z tytułu opieki nad wnukami.

Zasiłek opiekuńczy, gdy dziecko jest w szpitalu

Jeżeli dziecko przebywa w szpitalu, a lekarz leczący stwierdzi, że w procesie leczenia lub rehabilitacji dziecka wskazana jest obecność jednego z rodziców i wystawi z tego tytułu zwolnienie lekarskie od pracy (ZUS ZLA), wówczas ubezpieczonemu przysługuje zasiłek opiekuńczy na ogólnych zasadach. Fakt zapewnienia opieki nad dzieckiem w tym okresie przez personel szpitala nie ma znaczenia.

Podstawa prawna:

• art. 32, art. 33, art. 34 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (DzU z 2010 r. nr 77, poz. 512).

Orzecznictwo uzupełniające:

• Pracownicy, której mąż prowadzi działalność zarobkową na własny rachunek jako taksówkarz, nie przysługuje zasiłek opiekuńczy z tytułu opieki nad chorym dzieckiem w wieku powyżej 2 lat, chyba że szczególne okoliczności uniemożliwiają wykonywanie tej działalności wyłącznie poza godzinami pracy pracownicy. (Uchwała Sądu Najwyższego z 22 stycznia 1987 r., III UZP 59/86, OSNC 1988/2-3/29)