Przychody zwolnione ze składek

Podstawą wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne jest przychód w rozumieniu przepisów ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych, jaki pracownicy osiągają u pracodawcy z tytułu zatrudnienia w ramach stosunku pracy.

W szczególności zaś podstawę wymiaru składek stanowią:

• wynagrodzenie zasadnicze,
• wynagrodzenia za godziny nadliczbowe,
• różnego rodzaju dodatki, nagrody,
• ekwiwalenty za niewykorzystany urlop,
• wszelkie inne kwoty, niezależnie od tego, czy ich wysokość została z góry ustalona, a ponadto
• świadczenia pieniężne ponoszone za pracownika, jak również
• wartość innych nieodpłatnych świadczeń lub świadczeń częściowo odpłatnych.

Ustawa z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych wyłączyła jednak z podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne:

• wynagrodzenie za czas niezdolności do pracy wskutek choroby lub odosobnienia w związku z chorobą zakaźną, do którego pracownik zachowuje prawo na podstawie art. 92 k.p. za pierwsze 33 dni niezdolności do pracy w roku kalendarzowym w wysokości 80% podstawy wymiaru,
• zasiłki wypłacane z ubezpieczenia chorobowego lub wypadkowego (art. 18 ust. 2 ustawy).

Należy pamiętać, że od wynagrodzenia chorobowego trzeba jednak opłacać składkę na ubezpieczenie zdrowotne, natomiast od kwot zasiłków nie ma obowiązku naliczania zarówno składek na ubezpieczenia społeczne, jak i składki na ubezpieczenie zdrowotne.

Rozporządzenie składkowe

Wyjątki od zasady, że podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne stanowi przychód w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych, określa jednak przede wszystkim rozporządzenie z 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe.

Przepisy tego rozporządzenia należy stosować do:

• pracowników,
• osób wykonujących pracę na podstawie umowy cywilnoprawnej zawartej z własnym pracodawcą,
• pracowników, którzy zawarli umowę cywilnoprawną z inną osobą niż pracodawca, ale na podstawie tej umowy pracują na rzecz swojego pracodawcy.

Jeśli pracodawca zawiera z własnym pracownikiem umowę cywilnoprawną, to do celów ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego osobę wykonującą pracę na podstawie takiej umowy traktuje się jak pracownika, a przychód osiągnięty z tej umowy uważa się za przychód z umowy o pracę. Taka sama zasada obowiązuje w sytuacji, w której pracownik na podstawie umowy cywilnoprawnej (która nie została zawarta między pracownikiem a pracodawcą) wykonuje pracę na rzecz swojego pracodawcy.

Wyłączenia

Rozporządzenie składkowe wymienia 32 pozycje przychodów zwolnionych z obowiązku odprowadzania składek na ubezpieczenia społeczne. Z uwagi na potrzeby niniejszego opracowania zostaną omówione i wskazane przychody pracowników zwolnione ze składek, które w praktyce mają największe znaczenie i są najpowszechniej stosowane.

Do przychodów zwolnionych ze składek na ubezpieczenia społeczne należą m.in.:

• Nagrody jubileuszowe

Wyłączeniu ze składek podlegają te nagrody jubileuszowe (gratyfikacje), które według zasad określających warunki ich przyznawania przysługują pracownikowi nie częściej niż co 5 lat.

Warto podkreślić, że nie ma w tym przypadku znaczenia data wypłacenia kolejnych nagród, tj. czy między wypłatą jednej a drugiej nagrody upłynęło 5 lat. O zwolnieniu ze składek decyduje to, że pracownik uzyskał prawo do nagrody jubileuszowej nie wcześniej niż po upływie 5 lat od nabycia prawa do poprzedniej nagrody.

Jeżeli przepisy lub regulacje wewnętrzne obowiązujące u pracodawcy przewidują, że pracownicy nabywają prawo do nagród jubileuszowych częściej niż co 5 lat, nagrody te nie będą podlegały zwolnieniu.

Należy podkreślić, że ze składek są również zwolnione nagrody jubileuszowe:

- wypłacone pracownikowi, który uzyskał prawo do nagrody jubileuszowej w okresie krótszym niż 5 lat od nabycia prawa do poprzedniej nagrody, ponieważ w czasie 5-letniego okresu oczekiwania na następną nagrodę przedstawił dokumenty potwierdzające zatrudnienie, które wcześniej nie było uwzględnione przy ustalaniu prawa do takiej nagrody,

- wypłacone pracownikowi, któremu do nabycia prawa do nagrody z tytułu upływu kolejnych 5 lat brakuje mniej niż 12 miesięcy, licząc od dnia rozwiązania stosunku pracy, jeżeli rozwiązanie umowy o pracę nastąpiło w związku z przejściem pracownika na emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności do pracy w związku z wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową albo na rentę z tytułu całkowitej niezdolności do pracy oraz niezdolności do samodzielnej egzystencji lub całkowitej niezdolności do pracy.

Zwolnieniem ze składek objęte są również odszkodowania (rekompensaty) wypłacone pracownikom z tytułu likwidacji nagród jubileuszowych, do których pracownicy mieli prawo nie częściej niż co 5 lat.

• Odprawy pieniężne przysługujące w związku z przejściem na emeryturę lub rentę

Świadczenie takie jest zwolnione zarówno ze składek na ubezpieczenia społeczne, jak i na ubezpieczenie zdrowotne, bez względu na nazwę tego świadczenia, datę wypłaty oraz jego wysokość - pod warunkiem że świadczenie takie ma związek z przejściem pracownika na emeryturę lub rentę.

• Odprawy, odszkodowania i rekompensaty wypłacone pracownikom z tytułu wygaśnięcia lub rozwiązania stosunku pracy, w tym z tytułu:

- rozwiązania stosunku pracy z przyczyn leżących po stronie pracodawcy,

- nieuzasadnionego lub niezgodnego z prawem wypowiedzenia umowy o pracę lub rozwiązania jej bez wypowiedzenia bądź skrócenia okresu jej wypowiedzenia,

- niewydania w terminie lub wydania niewłaściwego świadectwa pracy.

Zwolnienie to przysługuje niezależnie od tego, na jakiej podstawie zostało wypłacone (przepisy prawa pracy czy też porozumienie zawarte z pracodawcą), nazwy świadczenia oraz jego wysokości, pod warunkiem że doszło do rozwiązania stosunku pracy.

• Odszkodowania wypłacone byłym pracownikom po rozwiązaniu stosunku pracy na podstawie umowy o zakazie konkurencji, o której mowa w art. 101²k.p.

Trzeba pamiętać, że jeżeli w umowie o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy strony nie wskazały wynagrodzenia, jakie będzie przysługiwało byłemu pracownikowi z tego tytułu, pracownikowi i tak będzie się należało na podstawie Kodeksu pracy odszkodowanie w wysokości 25% wynagrodzenia, jakie pracownik otrzymał przed rozwiązaniem umowy o pracę za okres odpowiadający okresowi, na jaki zawarto zakaz konkurencji.

Podstawa prawna:

• ustawa z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (DzU z 2007 r. nr 11, poz. 74 ze zm.),
• rozporządzenie z 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (DzU nr 161, poz. 1106 ze zm.),
• ustawa z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (DzU z 2000 r. nr 14, poz. 176 ze zm.).