Ustalanie dodatkowego wynagrodzenia za pracę w porze nocnej

Jednym z obowiązków pracodawcy jest określenie pory nocnej obowiązującej w zakładzie pracy. Porę nocną określa się w aktach wewnątrzzakładowych, np. w układzie zbiorowym, regulaminie pracy. Pracodawca, który zatrudnia mniej niż 20 pracowników i nie ma obowiązku tworzenia regulaminu pracy, porę nocą określa w informacji o dodatkowych warunkach zatrudnienia, nie później niż w ciągu siedmiu dni od daty zawarcia umowy o pracę. Pora nocna obejmuje osiem godzin pomiędzy godzinami 21.00 a 7.00. Pracodawca ma dowolność w wyborze, które osiem godzin z tego przedziału czasowego będzie stanowiło u niego porę nocną. Mogą to być np. godziny 21.00–5.00, 21.30–5.30, 22.00–6.00.

Za pracownika pracującego w porze nocnej uważa się osobę, której rozkład czasu pracy obejmuje w każdej dobie co najmniej trzy godziny pracy w porze nocnej lub u której co najmniej 1/4 czasu pracy w okresie rozliczeniowym przypada na porę nocną. Osoby traktowane jako pracownik pracujący w porze nocnej mogą wystąpić z pisemnym wnioskiem do pracodawcy o zgłoszenie okręgowemu inspektorowi pracy, że zatrudnia pracowników w porze nocnej.

Pracownicy traktowani wyjątkowo

Pracownik, który wykonuje prace szczególnie niebezpieczne albo związane z dużym wysiłkiem fizycznym lub umysłowym, może wykonywać pracę w porze nocnej nie dłużej niż osiem godzin na dobę. Nie dotyczy to pracowników zarządzających zakładem pracy w imieniu pracodawcy oraz przypadków prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii. Wykaz tych prac pracodawca powinien określić w porozumieniu z zakładową organizacją związkową, a jeżeli u pracodawcy taka organizacja nie działa – z przedstawicielami pracowników wybranymi w trybie przyjętym u danego pracodawcy oraz po zasięgnięciu opinii lekarza sprawującego profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownikami, uwzględniając konieczność zapewnienia bezpieczeństwa pracy i ochrony zdrowia pracowników.

W porze nocnej nie można zatrudniać pracownic w ciąży i pracowników młodocianych. Natomiast tylko za zgodą pracownika można zatrudniać pracowników opiekujących się dziećmi w wieku do czterech lat. Pracodawca, który zatrudnia osoby niepełnosprawne, może zaangażować je do pracy w nocy tylko wówczas, gdy zatrudnieni są przy pilnowaniu lub gdy lekarz przeprowadzający badania profilaktyczne albo sprawujący nad nimi opiekę wyrazi na to zgodę. Zgoda na pracę w porze nocnej w przypadku osób niepełnosprawnych, jeżeli nie ma do niej przeciwskazań, jest wystawiana na wniosek zainteresowanego.

Tabela. Rok 2011 – wysokość stawek za pracę w porze nocnej
dla pracowników, dla których dzień wolny z tytułu pięciodniowego tygodnia pracy jest wyznaczony w sobotę

Wypłata należnego dodatku

Za pracę w nocy pracodawca musi dodatkowo wynagrodzić. Kodeks pracy reguluje minimalną wysokość dodatku należnego z tego tytułu. Przysługuje on za każdą godzinę pracy w porze nocnej, a wynosi 20% stawki godzinowej wynikającej z minimalnego wynagrodzenia za pracę obowiązującego w danym roku kalendarzowym (w 2011 r. jest to 1386 zł). Przy ustalaniu dodatkowego wynagrodzenia przysługującego za pracę w porze nocnej, za godzinę pracy w porze nocnej minimalne wynagrodzenie za pracę dzieli się przez liczbę godzin pracy przypadających do przepracowania w danym miesiącu.

Dodatek należy wypłacać wszystkim pracownikom, którzy pracują w nocy, a nie tylko tym, którzy są traktowani jako pracownik wykonujący pracę w porze nocnej. Oznacza to, że dodatek trzeba wypłacić każdemu, kto pracę świadczy w nocy, nawet jeśli jest to praca wykonywana sporadycznie. Ponadto dodatek ten musi być wypłacony niezależnie od innych świadczeń, np. za pracę w godzinach nadliczbowych.

W stosunku do pracowników wykonujących pracę w porze nocnej stale poza zakładem pracy dopuszcza się możliwość zastąpienia dodatku za pracę w porze nocnej ryczałtem. Wysokość ryczałtu powinna być tak ustalona, aby odpowiadała przewidywanemu wymiarowi pracy w porze nocnej.

Ustalenie tygodnia pracy

Od 1 stycznia 2011 r. w związku ze zmianą przepisów dotyczących czasu pracy dodatek za pracę w porze nocnej wymaga indywidualnego wyliczenia, w przypadku gdy pracodawca wyznaczył inny dzień wolny z tytułu pięciodniowego tygodnia pracy niż sobota. W praktyce liczba godzin do przepracowania w danym miesiącu może być różna w różnych zakładach pracy i w konsekwencji oznaczać także różnice w wysokości stawki dodatku nocnego.

Ponadto pracodawca może ustalić wysokość takiego dodatku zarówno w wyższej wysokości, jak i uzależnić jego wysokość od innej podstawy niż minimalne wynagrodzenie, jeżeli nie spowoduje to obniżenia wysokości dodatku za pracę w porze nocnej, wynikającego z prawa pracy. Jeśli jednak przyjmie różne zasady dla części pracowników, wówczas może się okazać, że będą oni otrzymywali inne świadczenia za taką samą liczbę godzin przepracowanych w porze nocnej.

Obliczenie dodatku za pracę w porze nocnej krok po kroku

Krok 1

Ustalenie stawki za jedną godzinę pracy wynikającą z minimalnego wynagrodzenia: minimalne wynagrodzenie obowiązujące w danym roku kalendarzowym dzieli się przez liczbę ustawowych godzin do przepracowania w danym miesiącu.

Krok 2

Ustalenie wysokości dodatku za jedną godzinę pracy w nocy: stawkę za jedną godzinę wynikającą z minimalnego wynagrodzenia mnoży się przez 20%.

Krok 3

Ustalenie wysokości dodatku za pracę w porze nocnej: stawkę za jedną godzinę pracy w porze nocnej mnoży się przez liczbę faktycznie przepracowanych godzin w porze nocnej.

PRZYKŁAD 1: Udzielenie czasu wolnego za nadgodziny

Pracownik w maju 2011 r. przepracuje cztery godziny w godzinach nadliczbowych, które przypadły na porę nocną. Pracodawca udzielił pracownikowi czasu wolnego bez wniosku pracownika w wymiarze sześciu godzin (półtorej godziny za jedną godzinę). Niezależnie jednak od tego musi zapłacić pracownikowi za pracę w nocy. Udzielenie czasu wolnego za pracę w godzinach nadliczbowych nie zwalnia pracodawcę z obowiązku wypłacenia dodatku za pracę w porze nocnej. Prawo do dodatku za pracę w porze nocnej przysługuje nie tylko za pracę wynikającą z harmonogramu pracownika, ale także za każdą godzinę pracy ponadwymiarowej.

PRZYKŁAD 2: Tydzień pracy od wtorku do soboty

W firmie Oligopol pracodawca wyznaczył dzień wolny z tytułu pięciodniowego tygodnia pracy w poniedziałek. Pracownicy wykonują pracę od wtorku do soboty w systemie czterozmianowym. Marian M. w styczniu 2011 r. przepracował 64 godziny w porze nocnej. Aby obliczyć wysokość dodatku za pracę w porze nocnej, należało ustalić wysokość stawki za jedną godzinę pracy w porze nocnej.

1386 zł (minimalne wynagrodzenie w 2011 r.) : 152 godziny (nominalny czas pracy w styczniu 2011 r. dla pracowników wykonujących pracę od wtorku do soboty) = 9,12 zł,

9,12 zł x 20% = 1,82 zł – stawka za jedną godzinę pracy w porze nocnej,

1,82 zł x 64 godziny = 116,48 zł.

Stawka za jedną godzinę pracy w porze nocnej okazała się w tym przypadku inna niż dla pracowników wykonujących pracę od poniedziałku do piątku.

PRZYKŁAD 3: Zróżnicowanie podstawy wymiaru dodatku

Pracodawca w regulaminie wynagradzania określił, że wysokość dodatku za pracę w porze nocnej stanowi 20% stawki godzinowej wynikającej z osobistego zaszeregowania. W firmie część pracowników wynagradzana jest stawką godzinową, a część pracowników stałym miesięcznym wynagrodzeniem. Pracownicy wykonują pracę od poniedziałku do piątku.

W maju 2011 r. Jan Z. – pracownik magazynu – wynagradzany stawką godzinową 20 zł za godzinę przepracuje 32 godziny w porze nocnej. Natomiast Marek K. – pracownik linii produkcyjnej – wynagradzany stałym miesięcznym wynagrodzeniem w wysokości 3000 zł brutto przepracuje również 32 godziny w porze nocnej.

Ustalając wysokość dodatku za pracę w porze nocnej dla obydwu pracowników, należy oddzielnie dla każdego z nich ustalić wysokość stawki za jedną godzinę pracy w porze nocnej.

Dodatek za pracę w porze nocnej dla Jana Z.:

20 zł x 20% = 4 zł – stawka za jedną godzinę pracy w porze nocnej,

4 zł x 32 godziny = 128 zł – dodatek za pracę w porze nocnej.

Dodatek za pracę w porze nocnej dla Marka K.:

3000 zł : 168 godzin = 17,86 zł,

17,86 zł x 20% = 3,57 zł – stawka za jedną godzinę pracy w porze nocnej,

3,57 zł x 32 godziny = 114,24 zł – dodatek za pracę w porze nocnej.

Mimo że pracownicy przepracowali taką samą liczbę godzin w porze nocnej w tym samym miesiącu, każdy z nich otrzyma dodatek za pracę w porze nocnej w innej wysokości. Ustalenie przez pracodawcę, że stawka za pracę w godzinach nocnych jest uzależniona od stawki godzinowej wynikającej z osobistego zaszeregowania, powoduje konieczność osobnego wyliczenia stawki za jedną godzinę pracy w porze nocnej.

Podstawa prawna

● Art. 29 § 3, art. 151⁷ § 1, 2, 3, 4, 5, 6, art. 151⁸ § 1 i 2, art. 178 i 203 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy – t.j. Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94; ost. zm. Dz.U. z 2011 r. nr 63, poz. 322.

● Rozporządzenie ministra pracy i polityki socjalnej z 29 maja 1996 r. w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych należności przewidzianych w Kodeksie pracy – Dz.U. nr 62, poz. 289; ost. zm. Dz.U. z 2003 r. nr 230, poz. 2292.