Czy Niemcy chcą uniknąć napływu obywateli innych państw nie wypłacając świadczeń rodzinnych?

• Czy prawo do świadczeń rodzinnych jest uzależnione od miejsca pobytu i narodowości?
• Jak uzyskać zasiłek za pierwsze trzy miesiące?
• Czym są świadczenia rodzinne?
• Nierówne traktowanie a brak prawa do zasiłku rodzinnego
• Czy prawo do świadczeń rodzinnych jest uzależnione od miejsca zamieszkania i uzyskiwania dochodów?
• Prawo UE i wyrok TSUE

Czy prawo do świadczeń rodzinnych jest uzależnione od miejsca pobytu i narodowości?

W dniu 1 sierpnia 2022 r., w sprawie C-411/20 Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) wydał wyrok co do prawa do świadczenia rodzinnego. TSUE badał czy obywatel UE, niepochodzący z Niemiec, ma prawo do ubiegania się o świadczenia rodzinne (przez pierwsze trzy miesiące) pomimo niezamieszkiwania i nieposiadania miejsca stałego pobytu w Niemczech, jak i niezarobkowania i nieposiadania źródła utrzymania? TSUE porównywał sytuację z obywatelami Niemiec, którzy w takiej sytuacji otrzymują świadczenie rodzinne.

Jak uzyskać zasiłek za pierwsze trzy miesiące?

Sprawa dotyczyła sporu o świadczenie rodzinne za okres trzech pierwszych miesięcy pobytu w Niemczech. Spór istniał pomiędzy matką trojga dzieci a kasą świadczeń rodzinnych federalnej agencji ds. zatrudnienia w Niemczech. Kasa pierwotnie wypłacała matce świadczenie, jednak później nakazała je zwrócić i wydała decyzję o zaprzestaniu wypłacania świadczenia pieniężnego. Powodem było to, że wskazane miejsce zamieszkania w Niemczech było puste. Kasa uznała, że matka nie miała miejsca zamieszkania ani zwykłego pobytu w Niemczech. Ponadto kasa uznała, że matka nie wykonywała pracy zarobkowej, więc nie spełnia przesłanek krajowych przepisów do ubiegania się o świadczenia rodzinne. Matka odwołała się od decyzji a sprawa ostatecznie trafiła do sądu.

Czym są świadczenia rodzinne?

W sprawie istotne było ustalenie tego, że świadczenia rodzinne w Niemczech wchodzą w zakres pojęcia „świadczeń rodzinnych” w rozumieniu art. 3 ust. 1 lit. j) rozporządzenia nr 883/2004 w związku z art. 1 lit. z) tego rozporządzenia. Nie są finansowane ze składek beneficjentów, lecz z podatku. Są one przyznawane niezależnie od jakichkolwiek warunków dotyczących dochodów i bez jakiejkolwiek indywidualnej i uznaniowej oceny osobistych potrzeb beneficjentów. Świadczenia te mają na celu wyrównanie kosztów utrzymania rodziny. Czy świadczenia rodzinne rozpatrywane w postępowaniu głównym stanowią świadczenia z zakresu „pomocy społecznej” w rozumieniu art. 24 ust. 2 dyrektywy 2004/38? Nie, świadczenia rodzinne przyznaje się niezależnie od indywidualnych potrzeb beneficjenta i nie mają one na celu zapewnienia mu środków utrzymania.

Nierówne traktowanie a brak prawa do zasiłku rodzinnego

Pomimo powyższego, prawo niemieckie odmiennie traktuje obywatela państwa członkowskiego innego niż Niemcy niż obywatela niemieckiego, w zakresie uzyskiwania prawa do świadczenia rodzinnego. Ten pierwszy musi udowodnić wykonywanie pracy w Niemczech, aby uzyskać świadczenie rodzinne w ciągu pierwszych trzech miesięcy jego pobytu. Z kolei ten drugi, obywatel niemiecki korzysta z tego świadczenia już w tych trzech pierwszych miesiącach nawet wtedy, gdy nie wykonuje takiej działalności zarobkowej. Dlaczego tak się dzieje? Ustawodawca niemiecki uznał, że pozwoli to uniknąć napływu obywateli innych państw członkowskich, co mogłoby powodować nieracjonalne obciążenie dla niemieckiego systemu ubezpieczeń społecznych. Czy powyższe jest dyskryminacją i nierównym traktowaniem? Tak.

Czy prawo do świadczeń rodzinnych jest uzależnione od miejsca zamieszkania i uzyskiwania dochodów?

Sąd w Niemczech wystąpił do TSUE z pytaniem prejudycjalnym:

„Czy art. 24 [dyrektywy 2004/38] i art. 4 [rozporządzenia nr 883/2004] należy interpretować w ten sposób, że sprzeciwiają się one uregulowaniu państwa członkowskiego, na mocy którego obywatel innego państwa członkowskiego, który ustanawia miejsce zamieszkania lub miejsce zwykłego pobytu na terytorium krajowym i nie przedstawia dowodu, że uzyskuje krajowe dochody z tytułu rolnictwa i leśnictwa, z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej, z tytułu pracy na własny rachunek lub z tytułu pracy najemnej w ciągu pierwszych trzech miesięcy od ustanowienia miejsca zamieszkania lub miejsca zwykłego pobytu, nie ma prawa do świadczeń rodzinnych, o których mowa w art. 3 ust. 1 lit. j) w związku z art. 1 lit. z) rozporządzenia [nr 883/2004], gdy tymczasem obywatel odnośnego państwa członkowskiego znajdujący się w tej samej sytuacji ma prawo do świadczeń rodzinnych, o których mowa w art. 3 ust. 1 lit. j) w związku z art. 1 lit. z) rozporządzenia [nr 883/2004], bez wykazania uzyskiwania dochodów z tytułu rolnictwa i leśnictwa, z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej, z tytułu pracy na własny rachunek lub z tytułu pracy najemnej?”.

Prawo UE i wyrok TSUE

Obywatele UE powinni być równo traktowani, niezależnie od swojej przynależności państwowej. Obowiązuje swoboda przemieszczania się po UE, prawo pobytu w poszczególnych krajach, a co za tym idzie prawo uzyskiwania świadczeń. Obywatel UE korzysta z zasady równego traktowania z obywatelami przyjmującego państwa członkowskiego również wtedy, gdy jest bierny zawodowo w trakcie trzech pierwszych miesięcy swojego legalnego pobytu we wspomnianym państwie członkowskim (w tym przypadku Niemcy), powinien on więc tak samo mieć prawo do świadczeń rodzinnych, jak obywatel danego państwa. Inne uregulowanie krajowe, które pozbawia takiego obywatela prawa do świadczenia, jest sprzeczne z prawem UE i stanowi dyskryminację. Wewnętrzne prawo niemieckie nie powinno więc wprowadzać takich dyskryminujących przepisów.

TSUE uznał więc, że artykuł 4 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie na przeszkodzie uregulowaniu państwa członkowskiego, zgodnie z którym obywatelowi Unii będącemu obywatelem innego państwa członkowskiego, który ustanowił miejsce zwykłego pobytu na terytorium pierwszego państwa członkowskiego i jest bierny zawodowo, ponieważ nie wykonuje tam działalności zarobkowej, odmawia się korzystania ze „świadczeń rodzinnych” w ciągu pierwszych trzech miesięcy pobytu na terytorium tego państwa członkowskiego, podczas gdy bierny zawodowo obywatel omawianego państwa członkowskiego korzysta z takich świadczeń również w ciągu pierwszych trzech miesięcy od chwili powrotu do tego państwa członkowskiego po skorzystaniu z prawa do przemieszczania się i pobytu w innym państwie członkowskim na podstawie prawa Unii.

Podstawa prawna:

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz.U. 2004, L 166, s. 1)

Dyrektywa 2004/38/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie prawa obywateli Unii i członków ich rodzin do swobodnego przemieszczania się i pobytu na terytorium państw członkowskich, zmieniającej rozporządzenie (EWG) nr 1612/68 i uchylającej dyrektywy 64/221/EWG, 68/360/EWG, 72/194/EWG, 73/148/EWG, 75/34/EWG, 75/35/EWG, 90/364/EWG, 90/365/EWG i 93/96/EWG (Dz.U. 2004, L 158, s. 77; sprostowania: Dz.U. 2005, L 158, s. 35; Dz.U. 2005, L 197, s. 34).