Nowe urlopy wychowawcze pracowników i uprawnienia rodzicielskie przedsiębiorców

Od 1 września 2013 r. prawo do sfinansowania składek w okresach odpowiadających przysługującemu pracownikom okresowi urlopu wychowawczego mają również osoby, które nie są pracownikami i zaniechały aktywności zawodowej w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem.

Prawo do urlopu wychowawczego

Prawo do urlopu wychowawczego ma pracownik, czyli osoba pozostająca w stosunku pracy. Pracownikiem jest osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę (art. 2 Kodeksu pracy). Prawa do tego urlopu nie mają natomiast osoby niebędące pracownikami, ale wykonujące pracę na innych podstawach prawnych, np. zleceniobiorcy, osoby wykonujące pracę na podstawie umowy o dzieło oraz osoby prowadzące własną działalność gospodarczą.

Polecamy serwis: Uprawnienia rodzicielskie

Prawo do urlopu wychowawczego ma pracownik zatrudniony co najmniej 6 miesięcy, tj. taki, który wcześniej pozostawał w stosunku pracy co najmniej przez taki okres. Nie chodzi tu o staż pracy u pracodawcy, który ma udzielić tego urlopu. Do 6-miesięcznego okresu zatrudnienia wlicza się bowiem wszystkie poprzednie okresy zatrudnienia (art. 186 § 1 Kodeksu pracy). Nie ma przy tym znaczenia, w jakim wymiarze czasu pracy pracownik świadczył pracę, a także w jaki sposób i kiedy ustał stosunek pracy.

UWAGA!

Do 6-miesięcznego okresu zatrudnienia, który uprawnia pracownika do urlopu wychowawczego, wlicza się wszystkie okresy zatrudnienia na podstawie stosunku pracy.

Ponadto do okresu zatrudnienia pracowniczego, od którego zależy nabycie prawa do urlopu wychowawczego, wlicza się okres pobierania zasiłku dla bezrobotnych (wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 18 czerwca 1998 r., III AUa 296/98, OSA 1999/5/28).

Pracownica podjęła zatrudnienie 1 października 2013 r., wcześniej była zatrudniona u innego pracodawcy przez 8 miesięcy. 16 grudnia 2013 r. złożyła wniosek o udzielenie jej urlopu wychowawczego od 2 stycznia 2014 r. w celu sprawowania opieki nad 2-letnią córką. Pracownica ma prawo do tego urlopu, mimo że u obecnego pracodawcy jest zatrudniona tylko ok. 2,5 miesiąca, ponieważ jej łączny okres zatrudnienia wynosi ponad 6 miesięcy.

Pracownica podjęła pracę na podstawie umowy o pracę 1 lipca 2013 r. (jest to jej pierwsza praca w ramach stosunku pracy). Przyjmijmy, że w październiku i listopadzie 2013 r. będzie korzystała ze zwolnienia lekarskiego. Natomiast 2 stycznia 2014 r. złoży wniosek o urlop wychowawczy w celu sprawowania opieki nad 2,5-letnim synem. Pracodawca jest zobowiązany udzielić jej tego urlopu, ponieważ posiada ona już 6-miesięczny okres zatrudnienia. Nie ma znaczenia, że przez 2 z 6 miesięcy nie pracowała z powodu choroby. Chodzi bowiem nie o okres faktycznego świadczenia pracy, ale o okres pozostawania w stosunku pracy.

Kto jest uprawniony do urlopu wychowawczego?

Urlop wychowawczy jest udzielany w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem przez rodzica lub opiekuna. Pojęcie rodzica nie budzi wątpliwości. Natomiast kłopoty sprawia określenie „opiekun”. W tym zakresie dominują poglądy, że pojęcie to należy interpretować bardzo szeroko: za opiekuna należy (...) uważać każdą osobę, która sprawuje stałą opiekę nad dzieckiem i zajmuje się jego wychowywaniem. Sprawowanie opieki nad dzieckiem i zajmowanie się jego wychowywaniem nie musi wynikać z ustanowienia danej osoby prawnym opiekunem dziecka przez sąd opiekuńczy na podstawie przepisów kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Opiekunem uprawnionym do urlopu wychowawczego może być więc np. małżonek rodzica dziecka niebędący matką lub ojcem dziecka. (Kodeks pracy. Komentarz pod red. L. Florka, Wyd. 6, Warszawa 2011). Sprawowanie opieki nad dzieckiem odnosi się nie tylko do dziecka własnego osoby uprawnionej, lecz także do dziecka, które zostało przyjęte na wychowanie albo które zostało powierzone opiece przez sąd, a także do dziecka współmałżonka lub dziecka przyjętego na wychowanie w ramach rodziny zastępczej, z wyjątkiem rodziny zastępczej pełniącej zadania pogotowia rodzinnego. (Kodeks pracy. Komentarz. M. Gersdorf, K. Rączka, M. Raczkowski, Wyd. 1, Warszawa 2010).

Prawo do urlopu wychowawczego ma zarówno pracownica-matka (opiekunka) dziecka, jak i pracownik-ojciec (opiekun) dziecka. Jeżeli jednak oboje rodzice lub opiekunowie dziecka są zatrudnieni, z tego uprawnienia może korzystać jedno z nich (art. 1891 Kodeksu pracy) – w tym samym czasie (nie dotyczy to okresu 4 miesięcy, w czasie którego oboje rodzice mogą jednocześnie korzystać z tego urlopu).

Na przeszkodzie skorzystania z urlopu wychowawczego nie stoi to, że drugi z rodziców (opiekunów) sprawuje lub może sprawować osobistą opiekę nad dzieckiem, ponieważ np. korzysta z urlopu macierzyńskiego, dodatkowego urlopu macierzyńskiego lub urlopu rodzicielskiego albo jest bezrobotny. Mimo to, drugi rodzic (opiekun) może skorzystać z urlopu wychowawczego, jeżeli jest do niego uprawniony.

Wymiar urlopu wychowawczego

Wymiar urlopu wychowawczego wynosi do 36 miesięcy, z tym że urlop jest udzielany na okres nie dłuższy niż do ukończenia przez dziecko 5. roku życia (art. 186 § 2 Kodeksu pracy).

Niezależnie od tego urlopu, jeżeli z powodu stanu zdrowia (potwierdzonego orzeczeniem o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności) dziecko wymaga osobistej opieki pracownika, to może być udzielony dodatkowy urlop wychowawczy w wymiarze do 36 miesięcy – na okres nie dłuższy niż do ukończenia przez dziecko 18. roku życia (art. 186 § 3 Kodeksu pracy). Zatem w przypadku takiego dziecka pracownicy mogą skorzystać nawet z 72 miesięcy urlopu wychowawczego.

Przepisy Kodeksu pracy nie określają sposobu obliczania wieku osoby fizycznej, dlatego na podstawie art. 300 Kodeksu pracy stosuje się w tym zakresie przepisy Kodeksu cywilnego. Zgodnie z art. 112 Kodeksu cywilnego, termin oznaczony w tygodniach, miesiącach lub latach kończy się z upływem dnia, który nazwą lub datą odpowiada początkowemu dniowi terminu, a gdyby takiego dnia w ostatnim miesiącu nie było – w ostatnim dniu tego miesiąca. Jednak przy obliczaniu wieku osoby fizycznej termin upływa z początkiem ostatniego dnia.

Pracownica urodziła dziecko 15 czerwca 1998 r. W latach 1999–2002 wykorzystała 3 lata urlopu wychowawczego. W sierpniu 2013 r. dziecko otrzymało orzeczenie o niepełnosprawności. W związku z tym pracownica w październiku 2013 r. złożyła wniosek o udzielenie jej 12-miesięcznego urlopu wychowawczego. Pracodawca ma obowiązek go udzielić. Prawo do kolejnych 36 miesięcy tego urlopu powstaje od momentu uzyskania przez dziecko orzeczenia o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności – jednak nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko 18. roku życia. Jeżeli dziecko urodziło się 15 czerwca 1998 r., to urlop ten może być wykorzystany do 14 czerwca 2016 r. (włącznie).

Pracownica zatrudniona od 1 września 2011 r. złożyła w październiku 2013 r. wniosek o udzielenie jej urlopu wychowawczego w wymiarze 24 miesięcy w celu sprawowania opieki nad córką urodzoną w 2002 r., załączając orzeczenie o niepełnosprawności. Jest to pierwsza praca tej pracownicy w ramach stosunku pracy, zatem nie korzystała ona z 3-letniego urlopu wychowawczego po urodzeniu córki. Mimo to może skorzystać z urlopu wychowawczego przysługującego w związku z niepełnosprawnością córki.

Sąd Najwyższy w wyroku z 28 listopada 2002 r. (II UK 94/02, OSNP 2004/6/106) orzekł, że:

(...) w związku z urodzeniem podczas porodu więcej niż jednego dziecka urlop wychowawczy przysługuje w wymiarze nieprzekraczającym 3 lat [obecnie 36 miesięcy – przyp. red.], nie dłużej niż do ukończenia 4. roku życia [obecnie 5. roku życia – przyp. red.] przez dziecko urodzone jako pierwsze.

Zatem także w przypadku urodzenia bliźniąt urlop wychowawczy przysługuje w wymiarze do 36 miesięcy. Dotyczy to również przypadków urodzenia większej niż dwoje liczby dzieci podczas jednego porodu.

Wyłączne prawo do 1 miesiąca urlopu

Do 30 września 2013 r. z pełnego wymiaru urlopu wychowawczego (przysługującego zarówno na zdrowe dziecko, jak i niepełnosprawne) mógł skorzystać tylko jeden z rodziców (opiekunów) dziecka, jeżeli tak zdecydowali, tj. gdy drugi z nich nie zamierzał korzystać z tego urlopu. Od 1 października 2013 r. to się zmieniło. Obecnie każdemu z rodziców lub opiekunów dziecka przysługuje wyłączne prawo do 1 miesiąca urlopu wychowawczego. Prawa tego nie można przenieść na drugiego z rodziców lub opiekunów dziecka. Skorzystanie z urlopu wychowawczego w wymiarze co najmniej 1 miesiąca oznacza wykorzystanie przez rodzica lub opiekuna dziecka tej części urlopu (art. 186 § 4 i 5 Kodeksu pracy).

UWAGA!

Wymiar urlopu wychowawczego nie zależy od liczby dzieci urodzonych podczas jednego porodu.

---

Tym samym od 1 października 2013 r. jedno z rodziców – pracownica albo pracownik może skorzystać co najwyżej z 35 miesięcy urlopu wychowawczego. Pozostały miesiąc przysługuje bowiem na zasadzie wyłączności drugiemu z nich (to samo dotyczy urlopu wychowawczego przysługującego na niepełnosprawne dziecko).

Pracownica 8 października 2013 r. złożyła wniosek o udzielenie jej 36 miesięcy urlopu wychowawczego. Jej mąż jest zatrudniony u innego pracodawcy. Pracodawca nie może udzielić jej urlopu we wnioskowanym wymiarze, a tylko w wymiarze 35 miesięcy, ponieważ 1 miesiąc z 36 miesięcy przysługuje tylko pracownikowi-ojcu dziecka. Jeżeli ojciec go nie wykorzysta, to miesiąc urlopu przepadnie. Gdyby po pewnym czasie okazało się, że dziecko jest niepełnosprawne, to również jedno z rodziców będzie mogło wykorzystać maksymalnie 35 miesięcy urlopu wychowawczego. Pozostały miesiąc będzie przysługiwał tylko drugiemu z rodziców.

Urlop w wymiarze 36 miesięcy dla jednego rodzica (opiekuna)

Rodzic dziecka ma prawo do urlopu wychowawczego w wymiarze do 36 miesięcy, jeżeli:

• drugi rodzic dziecka nie żyje,
• drugiemu rodzicowi dziecka nie przysługuje władza rodzicielska,
• drugi rodzic dziecka został pozbawiony władzy rodzicielskiej albo taka władza uległa ograniczeniu lub zawieszeniu (art. 186 § 9 Kodeksu pracy).

W tych przypadkach nie ma bowiem możliwości, aby drugi rodzic skorzystał z nieprzenoszalnej części urlopu.

Urlop wychowawczy w wymiarze do 36 miesięcy przysługuje również wtedy, gdy dziecko pozostaje pod opieką tylko jednego opiekuna (art. 186 § 10 Kodeksu pracy).

UWAGA!

Po zmianie przepisów od 1 października 2013 r. rodzice dziecka mają prawo do 36 miesięcy urlopu wychowawczego tylko wówczas, gdy: drugi rodzic dziecka nie żyje, nie przysługuje mu władza rodzicielska, został pozbawiony władzy rodzicielskiej (także gdy została ona ograniczona lub zawieszona) lub dziecko pozostaje pod opieką jednego opiekuna.

Wykorzystywanie urlopu wychowawczego w częściach

Urlop wychowawczy może być wykorzystany jednorazowo albo w częściach – od 1 października 2013 r. najwyżej w 5 częściach (art. 186 § 8 Kodeksu pracy); do 30 września br. w 4 częściach. Umożliwia to m.in. podział urlopu między rodziców (opiekunów). Części tego urlopu nie muszą – tak jak w przypadku dodatkowego urlopu macierzyńskiego i urlopu rodzicielskiego – przypadać bezpośrednio jedna po drugiej.

Rodzice (opiekunowie) dziecka, którzy do 1 października 2013 r. korzystali z urlopu wychowawczego na dane dziecko w częściach, od 1 października 2013 r. mają prawo do wykorzystania takiego urlopu w liczbie części stanowiącej różnicę między 5 a liczbą części urlopu wychowawczego wykorzystaną na dane dziecko. Wynika to z art. 2 ust. 2 ustawy z 26 lipca o zmianie ustawy – Kodeks pracy.

UWAGA!

Od 1 października 2013 r. urlop wychowawczy może być wykorzystany maksymalnie w 5 częściach.

Pracownik do 30 kwietnia 2012 r. wykorzystał 2,5 roku urlopu wychowawczego w 4 częściach. W związku z wydłużeniem wieku dziecka, do którego można korzystać z tego urlopu (z 4. do 5. roku życia), 2 października br. złożył wniosek o udzielenie mu pozostałych 6 miesięcy tego urlopu. Pracodawca ma obowiązek udzielenia mu piątej części urlopu, ale tylko w wymiarze 5 miesięcy. Wniosek o tę część jest bowiem składany po wejściu w życie zmian, zatem prawo do jednego miesiąca tego urlopu jest już zarezerwowane dla drugiego rodzica. W związku z tym, że urlop został wcześniej wykorzystany w 4 częściach, do wykorzystania została tylko jedna część. Oznacza to, że albo ten sam rodzic, który wykorzystał 2,5 roku urlopu, skorzysta z 5 miesięcy tego urlopu, albo 6 miesięcy urlopu weźmie drugi rodzic.

Prawo do wykorzystania urlopu w 5 częściach dotyczy zarówno „zwykłego” urlopu wychowawczego, jak i urlopu wychowawczego wykorzystywanego na niepełnosprawne dziecko, tj. każdy z tych urlopów może być wykorzystany w 5 częściach.

Jednoczesne korzystanie z urlopu wychowawczego przez rodziców

Co do zasady, z urlopu wychowawczego może korzystać w tym samym czasie tylko jeden z rodziców (opiekunów) dziecka. Jednak wyjątkowo, tj. przez pewien okres, z urlopu wychowawczego mogą korzystać jednocześnie oboje rodzice (opiekunowie) dziecka. Dotyczy to okresu nieprzekraczającego obecnie 4 miesięcy (art. 186 § 6 Kodeksu pracy). Taka regulacja obowiązuje od 1 października br.; wcześniej możliwe było jednoczesne wykorzystanie urlopu wychowawczego tylko przez 3 miesiące.

UWAGA!

Od 1 października 2013 r. oboje rodzice mogą korzystać jednocześnie maksymalnie przez 4 miesiące z urlopu wychowawczego.

Nowe przepisy dotyczą także pracowników, którzy do 1 października 2013 r. jednocześnie korzystali z urlopu wychowawczego na dane dziecko. Ci rodzice (opiekunowie) od tego dnia mają prawo do jednoczesnego korzystania z urlopu wychowawczego w wymiarze stanowiącym różnicę między 4 miesiącami a wymiarem urlopu wychowawczego wykorzystanym jednocześnie na dane dziecko. Wynika to z art. 2 ust. 1 ustawy z 26 lipca o zmianie ustawy – Kodeks pracy.

Pracownica korzysta z urlopu wychowawczego od 1 lutego 2012 r., a pracownik – jej mąż w okresie od 1 czerwca do 31 sierpnia 2013 r. Zatem przez 3 miesiące korzystali z tego urlopu wspólnie. Od 1 października 2013 r. mogą oni skorzystać jeszcze z 1 miesiąca tego urlopu w tym samym czasie.

W razie stwierdzenia przez pracodawcę, że w tym samym czasie z urlopu wychowawczego korzystają oboje rodzice (opiekunowie) dziecka przez okres przekraczający 4 miesiące – pracodawca wzywa pracownika do stawienia się do pracy w terminie przez siebie wskazanym, nie później jednak niż w ciągu 30 dni od dnia powzięcia takiej wiadomości i nie wcześniej niż po upływie 3 dni od dnia wezwania (art. 1862 § 3 Kodeksu pracy).

Wnioskowanie o urlop wychowawczy

Urlopu wychowawczego udziela się tylko na wniosek pracownika (art. 186 § 7 Kodeksu pracy). Pracodawca nie może go udzielić z własnej inicjatywy, czyli „wysłać” pracownika na ten urlop. Jest to bowiem urlop bezpłatny, tj. w jego okresie nie przysługuje ani wynagrodzenie za pracę, ani zasiłek z ubezpieczenia społecznego.

Wniosek o udzielenie urlopu wychowawczego składa się pracodawcy w formie pisemnej na 2 tygodnie przed rozpoczęciem okresu, w którym zamierza się korzystać z tego urlopu (§ 1 rozporządzenia w sprawie szczegółowych warunków udzielania urlopu wychowawczego). Jeżeli wniosek o udzielenie urlopu wychowawczego został złożony bez zachowania tego terminu, urlopu udziela się nie później niż z dniem upływu 2 tygodni od dnia złożenia tego wniosku (§ 4 ust. 2 rozporządzenia w sprawie szczegółowych warunków udzielania urlopu wychowawczego).

Do zachowania pisemnej formy czynności prawnej wystarcza złożenie własnoręcznego podpisu na dokumencie obejmującym treść oświadczenia woli (art. 78 Kodeksu cywilnego w zw. z art. 300 Kodeksu pracy). Formie pisemnej jest też równoważne oświadczenie woli złożone w postaci elektronicznej, opatrzone bezpiecznym podpisem elektronicznym weryfikowanym za pomocą ważnego kwalifikowanego certyfikatu.

Zatem wniosek może być sporządzony przez pracownika odręcznie albo może być napisany na komputerze, ale pracownik musi go własnoręcznie podpisać. Natomiast formą pisemną nie jest ani faks, ani „zwykły” mail (tj. bez certyfikowanego podpisu elektronicznego).

Wniosek o udzielenie urlopu wychowawczego musi zawierać:

• wskazanie daty rozpoczęcia i zakończenia urlopu wychowawczego,
• wskazanie okresu urlopu wychowawczego, który dotychczas został wykorzystany na dane dziecko;
• określenie liczby części urlopu wychowawczego, z których dotychczas skorzystano na dane dziecko.

Wzór wniosku o udzielenie urlopu wychowawczego

Do wniosku o udzielenie urlopu wychowawczego pracownik załącza dodatkowo oświadczenia/dokumenty, o których mowa niżej.

---

Oświadczenie drugiego rodzica (opiekuna)

Do wniosku o urlop wychowawczy dołącza się pisemne oświadczenie drugiego rodzica (opiekuna) dziecka o braku zamiaru korzystania z urlopu wychowawczego przez okres wskazany we wniosku albo o okresie, w którym zamierza on korzystać z urlopu wychowawczego (to drugie oświadczenie składa się, jeżeli zamiarem rodziców lub opiekunów dziecka jest jednoczesne korzystanie z tego urlopu). Oboje rodzice (opiekunowie) mogą bowiem korzystać z tego urlopu wspólnie tylko przez okres maksymalnie 4 miesięcy.

Wzór oświadczenia drugiego rodzica (opiekuna) dotyczący korzystania z urlopu wychowawczego

Takie oświadczenie nie jest wymagane tylko w razie:

• ograniczenia drugiemu rodzicowi albo pozbawienia drugiego rodzica władzy rodzicielskiej;
• ograniczenia albo zwolnienia z opieki drugiego opiekuna dziecka;
• gdy zachodzą niedające się usunąć przeszkody do uzyskania takiego oświadczenia.

W razie zaistnienia takich okoliczności do wniosku o urlop dołącza się odpowiednio:

• prawomocne orzeczenie sądu o ograniczeniu drugiemu rodzicowi władzy rodzicielskiej albo o pozbawieniu drugiego rodzica władzy rodzicielskiej,
• prawomocne orzeczenie sądu o ograniczeniu albo zwolnieniu z opieki drugiego opiekuna dziecka,
• dokumenty lub pisemne oświadczenie, potwierdzające, że zachodzą niedające się usunąć przeszkody do uzyskania pisemnego oświadczenia drugiego rodzica lub opiekuna dziecka o braku zamiaru korzystania z urlopu wychowawczego przez okres wskazany we wniosku.

Dokumenty poświadczające prawo do urlopu w wymiarze 36 miesięcy

Rodzic (opiekun) dziecka składający:

• wniosek o urlop wychowawczy w wymiarze 36 miesięcy albo
• wniosek o kolejną część urlopu wychowawczego w sytuacji, gdy korzystał z poprzednich części tego urlopu, a wymiar urlopu wychowawczego określony we wnioskowanej części oraz okres urlopu dotychczas wykorzystany na dane dziecko obejmuje łącznie 36 miesięcy,

zawiera w nim dodatkowo oświadczenie dotyczące okoliczności, które uprawniają go do korzystania z pełnego wymiaru urlopu.

W takim przypadku do wniosku o udzielenie urlopu wychowawczego dołącza się:

• akt zgonu drugiego rodzica dziecka – w przypadku gdy drugi rodzic dziecka nie żyje,
• prawomocne orzeczenie sądu o ubezwłasnowolnieniu drugiego rodzica, dokument potwierdzający niepełnoletność drugiego rodzica, gdy rodzice dziecka nie są małżeństwem, albo prawomocne orzeczenie sądu o ustaleniu ojcostwa, w którym sąd nie przyznał ojcu władzy rodzicielskiej – w przypadku gdy drugiemu rodzicowi dziecka nie przysługuje władza rodzicielska,
• prawomocne orzeczenie sądu o pozbawieniu drugiego rodzica władzy rodzicielskiej albo o jej ograniczeniu lub zawieszeniu – w przypadku gdy drugi rodzic dziecka został pozbawiony władzy rodzicielskiej albo taka władza uległa ograniczeniu lub zawieszeniu,
• prawomocne orzeczenie sądu o przyznaniu opieki nad dzieckiem jednemu opiekunowi albo o zwolnieniu drugiego opiekuna z opieki – w przypadku gdy dziecko pozostaje pod opieką jednego opiekuna.

Wzór wniosku o udzielenie urlopu wychowawczego w wymiarze 36 miesięcy

---

Dokumenty poświadczające niepełnosprawność dziecka

W przypadku gdy pracownik zamierza korzystać z urlopu wychowawczego z tytułu niepełnosprawności dziecka, do wniosku o udzielenie urlopu wychowawczego dołącza także orzeczenie o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności dziecka. Takie orzeczenia wydają powiatowe i wojewódzkie zespoły do spraw orzekania o niepełnosprawności, działające na podstawie ustawy z 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. Zespoły te wydają orzeczenia o:

• niepełnosprawności osób, które nie ukończyły 16. roku życia;
• stopniu niepełnosprawności osób, które ukończyły 16. rok życia (§ 2 pkt 1 i 2 rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z 15 lipca 2003 r. w sprawie orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności).

Udzielanie urlopu wychowawczego

Pracodawca jest zobowiązany udzielić pracownikowi urlopu wychowawczego na okres wskazany we wniosku. Jednak w przypadku złożenia wniosku o udzielenie urlopu wychowawczego po dokonaniu wypowiedzenia umowy o pracę, urlopu udziela się na okres nie dłuższy niż do dnia rozwiązania umowy o pracę. Urlop wychowawczy jest bowiem uprawnieniem pracowniczym, zatem można z niego korzystać tylko w okresie pozostawania w stosunku pracy.

Pracodawca 25 września 2013 r. wypowiedział pracownicy umowę o pracę z zachowaniem 3-miesięcznego okresu wypowiedzenia. Następnego dnia pracownica złożyła wniosek o udzielenie jej 30-miesięcznego urlopu wychowawczego. W związku z tym, że wniosek został złożony już po wypowiedzeniu umowy o pracę, okres wypowiedzenia biegnie i 31 grudnia 2013 r. umowa się rozwiąże. Z tego powodu pracodawca powinien udzielić pracownicy tego urlopu – nie później niż z dniem upływu 2 tygodni od dnia złożenia tego wniosku, tj. od 10 października 2013 r., ale tylko do 31 grudnia 2013 r., a nie na pełny wnioskowany przez nią okres.

Dotyczy to także udzielania urlopu pracownikom zatrudnionym na podstawie terminowych umów o pracę. Udzielenie pracownikowi zatrudnionemu na podstawie umowy na czas określony urlopu wychowawczego na czas dłuższy niż do końca okresu, na który została zawarta umowa, może być – w zależności od okoliczności konkretnego przypadku – uznane za zawarcie w sposób dorozumiany umowy o pracę na czas nieokreślony, jeżeli istnieją podstawy do wniosku, że taki był zgodny zamiar stron i cel umowy (uchwała Sądu Najwyższego z 21 listopada 1978 r., I PZP 28/78, OSNC 1979/5/92).

Wycofanie wniosku o urlop wychowawczy

Pracownik może wycofać wniosek o udzielenie urlopu wychowawczego nie później niż na 7 dni przed rozpoczęciem tego urlopu, składając pracodawcy pisemne oświadczenie w tej sprawie (§ 5 rozporządzenia w sprawie szczegółowych warunków udzielania urlopu wychowawczego). Pracodawca nie może w takim przypadku nie zgodzić się na wycofanie wniosku o urlop wychowawczy.

Ochrona stosunku pracy w czasie urlopu wychowawczego

W związku ze złożeniem wniosku o urlop wychowawczy stosunek pracy pracownika podlega szczególnej ochronie przed wypowiedzeniem i rozwiązaniem. Z art. 1861 Kodeksu pracy wynika, że pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę w okresie od dnia złożenia przez pracownika wniosku o udzielenie urlopu wychowawczego do dnia zakończenia tego urlopu.

---

Pracownik 30 września 2013 r. złożył wniosek o udzielenie mu urlopu wychowawczego na okres od 14 października 2013 r. do 13 października 2014 r. Począwszy od 30 września pracodawca nie może już wręczyć temu pracownikowi wypowiedzenia umowy o pracę.

Rozwiązanie przez pracodawcę umowy w czasie urlopu wychowawczego jest jednak dopuszczalne:

• w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy,
• gdy zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika (inaczej niż w przypadku urlopu macierzyńskiego – nie jest na to wymagana zgoda zakładowej organizacji związkowej reprezentującej pracownika), pracodawca musi tylko skonsultować z organizacją związkową zamiar zwolnienia pracownika bez wypowiedzenia,
• w razie zwolnień grupowych i indywidualnych dokonywanych na podstawie ustawy z 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników; tę ustawę stosuje się jednak tylko do pracodawców zatrudniających 20 i więcej pracowników.

W przypadku zwolnień grupowych szczególna ochrona pracowników w okresie od dnia złożenia wniosku o urlop wychowawczy do dnia zakończenia tego urlopu jest uchylona (art. 5 ust. 1 ustawy o zwolnieniach grupowych). W sytuacji zwolnień indywidualnych z przyczyn niedotyczących pracowników pracodawca może rozwiązać stosunki pracy z tymi pracownikami – w drodze wypowiedzenia – pod warunkiem niezgłoszenia sprzeciwu przez zakładową organizację związkową, w terminie 14 dni od otrzymania zawiadomienia o zamierzonym wypowiedzeniu (art. 10 ust. 2 ustawy o zwolnieniach grupowych). Potwierdził to Sąd Najwyższy w uchwale z 15 lutego 2006 r. (II PZP 13/05, OSNP 2006/21–22/315), w której stwierdził, że:

(...) przepisy art. 10 ust. 1 i 2 powołanej wyżej ustawy z 13 marca 2003 r. mogą stanowić podstawę rozwiązania stosunku pracy z pracownikiem w okresie urlopu wychowawczego także w sytuacjach, gdy nie zachodzą przesłanki przewidziane w art. 1861 § 1 zd. 2 k.p. (...).

Natomiast pracodawcy, którzy zatrudniają poniżej 20 pracowników, nie mogą zwolnić z pracy pracownika w czasie urlopu wychowawczego z przyczyn leżących po stronie pracodawcy. Nie dotyczy to jedynie likwidacji i upadłości pracodawcy.

Pracodawca zatrudniający 21 pracowników 30 września 2013 r. wypowiedział pracownicy umowę o pracę z zachowaniem 3-miesięcznego okresu wypowiedzenia. Pracownica przebywa na urlopie wychowawczym do 30 czerwca 2014 r. Jako przyczynę wypowiedzenia pracodawca podał likwidację stanowiska pracy. Ponieważ pracodawca podlega ustawie o zwolnieniach grupowych, mógł z takiej przyczyny wypowiedzieć pracownicy umowę o pracę na urlopie wychowawczym.

Nie ma żadnych przeszkód, aby w okresie od dnia złożenia wniosku o udzielenie urlopu do dnia zakończenia tego urlopu umowę o pracę wypowiedział pracownik, a także by umowa została rozwiązana na mocy porozumienia stron (nieistotne z czyjej inicjatywy zawartego).

Praca i nauka w czasie urlopu wychowawczego

W czasie urlopu wychowawczego pracownik ma prawo podjąć pracę zarobkową u dotychczasowego lub innego pracodawcy albo inną działalność, a także naukę lub szkolenie, jeżeli nie wyłącza to możliwości sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem (art. 1862 § 1 Kodeksu pracy). Podjęcie pracy lub innej działalności może oznaczać zarówno nawiązanie stosunku pracy, jak również zawarcie umowy cywilnoprawnej lub działalność na własny rachunek albo wolontariat (Kodeks pracy 2010. Komentarz pod red. prof. dr. hab. B. Wagnera, Gdańsk 2010).

---

W praktyce przyjmuje się, że w trakcie urlopu wychowawczego pracownik może wykonywać pracę na podstawie umowy zlecenia lub umowy o dzieło, a nawet prowadzić własną działalność gospodarczą. W tych przypadkach zwykle to sam pracownik decyduje o porze wykonywania pracy. Ma zatem możliwość jej godzenia ze sprawowaniem opieki nad dzieckiem. Przyjmuje się także, że dopuszczalna jest praca w ramach umowy o pracę na część etatu.

Jednak w wyroku z 25 marca 2011 r. (I OSK 2066/10) NSA orzekł, że:

(...) podjęcie zatrudnienia w okresie korzystania przez pracownika z urlopu wychowawczego jest dopuszczalne wyjątkowo wtedy, gdy nie doprowadzi do wyłączenia możliwości sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem (...). Ocena co do możliwości sprawowania przez pracownika osobistej opieki nad dzieckiem musi odnosić się przy tym do czasu podjętej pracy, a nie do całego okresu urlopu wychowawczego. (...)

W tej sprawie sąd uznał, że podjęcie przez pracownicę pracy na 1/2 etatu (świadczenie pracy w siedzibie pracodawcy w godz. od 8.00 do 12.00, bez kontaktu z dzieckiem w tym czasie) powodowało, że nie sprawuje ona osobistej opieki nad dzieckiem.

UWAGA!

Pracownik nie musi informować pracodawcy o podjęciu nauki w czasie urlopu wychowawczego.

Mimo że żaden przepis nie nakłada na pracownika obowiązku informowania pracodawcy o podjętej pracy lub innej aktywności w czasie urlopu wychowawczego, to ze względu na obowiązek ubezpieczeniowy osoby urlopowanej konieczne jest poinformowanie pracodawcy o posiadaniu innego tytułu do ubezpieczeń (np. umowy o pracę, umowy zlecenia, własnej działalności). Jeżeli jednak pracodawca dowie się o podjęciu zatrudnienia, to w razie ustalenia, że pracownik trwale zaprzestał sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem, wzywa pracownika do stawienia się do pracy w terminie przez siebie wskazanym, nie później jednak niż w ciągu 30 dni od dnia powzięcia takiej wiadomości i nie wcześniej niż po upływie 3 dni od dnia wezwania (art. 1862 § 2 Kodeksu pracy). To polecenie pracodawcy jest dla pracownika wiążące. Niestawienie się do pracy w terminie oznaczonym przez pracodawcę może zostać potraktowane jako nieusprawiedliwiona nieobecność w pracy. Z tego tytułu pracodawca może wyciągnąć wobec pracownika konsekwencje służbowe, np. nałożyć na niego karę porządkową, a nawet wręczyć mu wypowiedzenie umowy o pracę albo zwolnienie dyscyplinarne.

Rezygnacja pracownika z urlopu wychowawczego

Pracownik może zrezygnować z urlopu wychowawczego:

• w każdym czasie – za zgodą pracodawcy,
• po uprzednim zawiadomieniu pracodawcy – najpóźniej na 30 dni przed terminem zamierzonego podjęcia pracy (art. 1863 Kodeksu pracy).

Wzór oświadczenia pracownika o rezygnacji z urlopu wychowawczego