Umowy cywilnoprawne – zasady zawierania i praktyczne rozliczenia

Wśród wielu umów cywilnoprawnych najszersze zastosowanie jako podstawa świadczenia pracy mają:

• umowy o dzieło (art. 627–646 Kodeksu cywilnego),
• umowy zlecenia (art. 734–751 Kodeksu cywilnego),
• kontrakty menedżerskie.

Umowa zlecenia

Umowę zlecenia zaliczamy do tzw. umów nazwanych. Podlega ona przepisom Kodeksu cywilnego. Przez umowę zlecenia przyjmujący zlecenie (zleceniobiorca) zobowiązuje się do dokonania określonej czynności prawnej dla dającego zlecenie (zleceniodawca). Czynnością prawną jest np. zawarcie umowy, złożenie innego oświadczenia woli bądź reprezentowanie zleceniodawcy przed organami sądowymi lub administracyjnymi. Mimo że ścisła definicja kodeksowa nie obejmuje zleceń dotyczących wykonywania faktycznych czynności, to w praktyce tę umowę często stosuje się także w odniesieniu do takich właśnie czynności, polegających np. na sprzątaniu pomieszczeń biurowych, roznoszeniu ulotek czy testowaniu określonego programu komputerowego. Przepisy dotyczące umów zlecenia stosujemy bowiem do umów o świadczenie usług, które nie są uregulowane innymi przepisami (art. 750 Kodeksu cywilnego).

Polecamy serwis: Umowy cywilnoprawne

Chcesz otrzymywać więcej aktualnych informacji? Zapisz się na nasz newsletter

Zawarcie umowy zlecenia następuje z chwilą złożenia zgodnego oświadczenia woli przez dającego i przyjmującego zlecenie. Umowa zlecenia, wskutek której dochodzi do nawiązania między jej stronami stosunku cywilnoprawnego, jest umową starannego działania.

Sformułowanie „umowa starannego działania” oznacza tu, że o wywiązaniu się z umowy nie decyduje jej efekt, ale odpowiednie wykonywanie czynności oraz dołożenie należytej staranności w realizowaniu określonych działań (np. adwokat zobowiązuje się do starannego prowadzenia sprawy swojego klienta, ale nie zobowiązuje się do jej wygrania).

Obowiązki stron umowy zlecenia

Stronami umowy zlecenia mogą być osoby fizyczne, osoby prawne oraz jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej.

Porównanie obowiązków zleceniodawcy i zleceniobiorcy

Obowiązki zleceniodawcy Autopromocja Zbiegi tytułów do ubezpieczeń społecznych Sprawdź	Obowiązki zleceniobiorcy
zapłata wynagrodzenia za wykonaną pracę (nie dotyczy to umów zlecenia, które są bezpłatne)	wykonanie z należytą starannością umówionych czynności na rzecz dającego zlecenie
zwrócenie wydatków zleceniobiorcy, które ten poniósł w celu należytego wykonania zlecenia	stosowanie się do wskazówek zleceniodawcy (zleceniobiorca może bez uprzedniej zgody dającego zlecenie odstąpić od wskazanego przez niego sposobu wykonania zlecenia, jeżeli nie ma możliwości uzyskania jego zgody, a zachodzi uzasadniony powód do przypuszczenia, że zleceniodawca zgodziłby się na zmianę, gdyby wiedział o istniejącym stanie rzeczy)
zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy w zakładzie pracy lub w innym wyznaczonym miejscu	udzielanie zleceniodawcy potrzebnych wiadomości o przebiegu procesu realizacji zlecenia (naruszenie tego obowiązku stanowi nienależyte wykonanie zobowiązania)
skierowanie na szkolenie bhp, jeśli przemawia za tym rodzaj wykonywanej pracy, a także warunki, w jakich ta praca jest świadczona	poinformowanie zleceniodawcy o powierzeniu wykonania zlecenia osobie trzeciej (gdy taką możliwość przewidują postanowienia umowy zlecenia – wynika to ze zwyczaju lub gdy zleceniobiorca jest do tego zmuszony okolicznościami) Autopromocja Zatrudnianie cudzoziemców. Procedury i rozliczenia Sprawdź
skierowanie na badania wstępne oraz na inne badania profilaktyczne, jeżeli wymaga tego charakter pracy	przestrzeganie zasad bhp
zgłoszenie przyjmującego zlecenie na formularzu ZUS ZUA w terminie 7 dni do ubezpieczeń społecznych i zdrowotnego lub na ZZA (tylko do ubezpieczenia zdrowotnego), jeśli umowa zlecenia stanowi dodatkowy tytuł do ubezpieczenia społecznego	wydanie wszystkiego, co przy wykonaniu zlecenia uzyskał dla zleceniodawcy (np. przekazanie rzeczy, dokumentów)
wyrejestrowanie z ubezpieczeń społecznych w terminie 7 dni
odprowadzanie do ZUS naliczonych składek oraz do urzędu skarbowego pobranych zaliczek na podatek dochodowy	 

Różnice między umową o pracę a umową zlecenia

Przedsiębiorca zatrudniając zleceniobiorcę musi zwrócić uwagę na to, czy charakter jego pracy nie spełnia warunków właściwych dla umowy o pracę. Nie jest bowiem dopuszczalne zawieranie umowy zlecenia, jeżeli praca spełnia warunki właściwe dla umowy o pracę (art. 22 § 11 Kodeksu pracy). Poniżej przedstawiamy najczęściej występujące różnice między umową o pracę a umową zlecenia.

Porozmawiaj o tym na naszym FORUM

---

Najważniejsze różnice występujące w umowach o pracę i zlecenia

Umowa o pracę	Umowa zlecenia
1	2
może być zawarta tylko z osobą fizyczną	stronami tej umowy mogą być osoby fizyczne, osoby prawne oraz jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej
duża zależność pracownika od pracodawcy	brak lub mały stopień zależności zleceniobiorcy od zleceniodawcy
stosunek podporządkowania łączący strony umowy	nie ma stosunku podporządkowania
jest zawsze odpłatna – minimalna wysokość wynagrodzenia, jego forma, częstotliwość wypłaty oraz zasady ochrony przed potrąceniami są określone przepisami prawa pracy; pracownik ma prawo do świadczeń gwarancyjnych w postaci wynagrodzenia za przestój, za urlop wypoczynkowy, za czas choroby.	może być odpłatna lub nieodpłatna; zleceniobiorca nie ma prawa do świadczeń gwarancyjnych
pracownik musi świadczyć pracę osobiście i wykonywać polecenia pracodawcy	umowę zlecenia mogą wykonywać inne osoby wskazane przez zleceniobiorcę, o ile nie zabrania tego umowa zlecenia
pracownik w trakcie wykonywania pracy podlega stałemu nadzorowi ze strony pracodawcy (lub osoby przez niego upoważnionej)	zleceniobiorca powinien jedynie stosować się do wskazówek dającego zlecenie
zakres obowiązków pracownika może być zmieniany w trakcie wykonywania pracy	zmiana zlecenia, a nawet wskazówek co do jego realizacji, może być podstawą do wypowiedzenia umowy zlecenia
umowa o pracę jest regulowana przez Kodeks pracy i inne akty z zakresu prawa pracy	umowa zlecenia jest regulowana przez Kodeks cywilny
umowa o pracę musi być zawarta w formie pisemnej	umowa zlecenia może zostać zawarta w dowolny sposób, w tym np. ustnie, a nawet w sposób dorozumiany (tzn. wola osoby dokonującej czynności prawnej może być wyrażona przez każde zachowanie tej osoby)
osoba wykonująca umowę o pracę zawsze podlega obowiązkowi ubezpieczeń społecznych	zleceniobiorca nie zawsze podlega ubezpieczeniom społecznym
pracodawca musi prowadzić dokumentację pracowniczą	zleceniodawca nie ma obowiązku prowadzenia dokumentacji pracowniczej, poza dokumentami wymaganymi do celów podatkowych i ubezpieczeniowych
okres pracy na podstawie umowy o pracę zawsze zalicza się do stażu pracy, od którego zależą np. uprawnienia urlopowe, wysokość odpraw itp.	okresu pracy na podstawie umowy zlecenia z zasady nie wlicza się do stażu pracy, chyba że regulacje wewnątrzzakładowe stanowią inaczej
zawarcie umowy o pracę zamiast umowy zlecenia nie powoduje żadnych negatywnych konsekwencji dla zlecającego	zawarcie umowy zlecenia zamiast umowy o pracę jest wykroczeniem przeciwko prawom pracownika
wynagrodzenie z tytułu umowy o pracę musi być wypłacane co najmniej raz w miesiącu, w stałym i uzgodnionym z góry terminie	wynagrodzenie za wykonanie zlecenia, co do zasady, jest wypłacane po wykonaniu zlecenia (albo w inny sposób określony w umowie między zleceniodawcą i wykonawcą zlecenia)
tryb i terminy wypowiedzenia umowy o pracę są ściśle określone w Kodeksie pracy	umowę zlecenia można wypowiedzieć w każdym momencie
roszczenia ze stosunku pracy są dochodzone przed sądem pracy	roszczenia ze stosunku cywilnoprawnego są dochodzone przed sądem cywilnym

Forma i treść umowy zlecenia

Umowa zlecenia nie wymaga szczególnej formy niezależnie od tego, co jest jej przedmiotem. Taka umowa może więc zostać zawarta w dowolny sposób, w tym np. na skutek zgodnych oświadczeń woli stron wyrażonych ustnie, a nawet w sposób dorozumiany.

W przypadku braku spisania ustalonych zasad współpracy w ramach umowy zlecenia, treść praw i obowiązków stron można wykazać, przykładowo, dowodem z przesłuchania stron czy zeznaniami świadków (np. w razie sporu ze zleceniodawcą).

UWAGA!

Umowa zlecenia nie musi dla swej ważności mieć formy pisemnej.

UWAGA!

W umowach cywilnoprawnych (np. zlecenia, o dzieło czy w kontrakcie menedżerskim) należy unikać zapisów charakterystycznych dla umowy o pracę.

---

W celu uniknięcia ewentualnych nieporozumień i wątpliwości, towarzyszących nieformalnym (niespisanym) porozumieniom, warto zadbać o pisemną formę umowy zlecenia.

Treść umowy zlecenia powinna określać m.in.:

• jej rodzaj i datę zawarcia,
• strony stosunku cywilnoprawnego (chodzi tu np. o imiona i nazwiska, numery dokumentów tożsamości, daty urodzenia, adresy zamieszkania, numery wpisu do ewidencji działalności gospodarczej czy numery w rejestrze przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego),
• datę rozpoczęcia i zakończenia czynności objętych umową,
• charakterystykę pracy i miejsce jej wykonywania,
• zakres współpracy między stronami,
• wynagrodzenie.

W celu lepszego zabezpieczenia swoich interesów zleceniodawca może w umowie zawrzeć dodatkowo zapisy o:

• karach umownych za nienależyte wykonanie zlecenia lub wypowiedzenie umowy bez ważnych powodów,
• zobowiązaniu zleceniobiorcy do zachowania w tajemnicy treści podpisanej umowy oraz podejmowanych działań związanych z wykonywaniem tej umowy,
• zakazie konkurencji obejmującym okres, na jaki została zawarta umowa, oraz określony czas po realizacji umowy (w zamian za niepodejmowanie działalności konkurencyjnej po ustaniu umowy zlecenia zleceniobiorcy należy zapewnić odszkodowanie, gdyż w przeciwnym razie takie postanowienie może nie wywołać żadnych skutków prawnych).

Wynagrodzenie z tytułu umowy zlecenia

Umowa zlecenia może być zarówno odpłatna, jak i nieodpłatna. Postanowienia w tym zakresie zależą od woli stron. Jeżeli strony postanowią, że zlecenie będzie nieodpłatne, to taki zapis powinien znaleźć się w umowie.

W razie braku w umowie ustaleń dotyczących wysokości wynagrodzenia lub/i obowiązującej taryfy zleceniobiorca ma prawo do wynagrodzenia odpowiadającego wykonanej pracy. Należy przyjąć, że podstawą do skalkulowania wysokości takiego wynagrodzenia powinno być wyliczenie czasu poświęconego na wykonanie zlecenia z uwzględnieniem kwalifikacji zleceniobiorcy i stopnia skomplikowania zleconych czynności.

Co do zasady, wynagrodzenie przysługuje zleceniobiorcy dopiero po wykonaniu zlecenia (np. na podstawie przedłożonego przez niego rachunku), chyba że z umowy wynikają inne postanowienia w tym zakresie. Strony mogą np. ustalić, że wynagrodzenie w umówionej wysokości będzie wypłacane w ratach, bezpośrednio po wykonaniu określonego etapu zlecenia.

Jeżeli umowa zlecenia jest odpłatna, strony powinny w jej treści precyzyjnie określić wysokość wynagrodzenia, termin i sposób zapłaty.

Z reguły koszty związane z wykonaniem zlecenia ponosi zleceniodawca. W niektórych przypadkach zleceniodawca powinien zwrócić przyjmującemu zlecenie wszelkie koszty, które ten poniósł w celu należytego wykonania usługi, wraz z odsetkami ustawowymi. Jeżeli wykonanie zlecenia wymaga nakładów finansowych, dający zlecenie powinien na żądanie przyjmującego udzielić mu również odpowiedniej zaliczki (art. 742 i 743 Kodeksu cywilnego).

W razie odpłatnego wypowiedzenia zlecenia przez zleceniodawcę, ma on obowiązek wypłacić przyjmującemu zlecenie część wynagrodzenia za dotychczas wykonane czynności.

Wynagrodzenie za zlecenie nie musi być określone przez strony wyłącznie w formie pieniężnej. Może mieć również inny charakter, np. barterowy (usługa za usługę).

Jeżeli zlecenie jest realizowane bezpłatnie, a w treści zawartej umowy nie ma jednoznacznych zapisów stwierdzających ten fakt, wówczas, w razie sporu, to zleceniodawca powinien udowodnić, że umówiono się na nieodpłatną pracę lub powinien wykazać takie okoliczności towarzyszące zawarciu umowy, które wskazują na jej nieodpłatność.

UWAGA!

Jeżeli ani z umowy, ani z okoliczności nie wynika, że przyjmujący zlecenie zobowiązał się wykonać je bez wynagrodzenia, za realizację zlecenia należy się wynagrodzenie.

Odpowiedzialność z tytułu umowy zlecenia

W odniesieniu do umowy zlecenia można mówić o odpowiedzialności odszkodowawczej za wyrządzenie szkody wskutek popełnienia czynu niedozwolonego lub niewykonania albo nienależytego wykonania zobowiązania przez zleceniobiorcę (tzw. odpowiedzialność kontraktowa). Przepisy prawa cywilnego jasno precyzują, że ten, kto ze swej winy wyrządził drugiemu szkodę, ma obowiązek ją naprawić. Jeśli zleceniobiorca dopuści się czynu niedozwolonego (np. posłuży się sfałszowanymi dokumentami), przez co zleceniodawca poniesie szkodę, wówczas ma prawo domagać się od zleceniobiorcy stosownej rekompensaty na drodze sądowej. W tym przypadku dający zlecenie musi udowodnić winę zleceniobiorcy.

Aby można było przesądzać o odpowiedzialności zleceniobiorcy, musi powstać szkoda oraz zaistnieć związek przyczynowy między niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem zobowiązania a szkodą. Zleceniodawca nie musi jednak w kontekście tej odpowiedzialności udowadniać winy przyjmującego zlecenie. W takim przypadku mamy do czynienia z domniemaniem winy, co przejawia się tym, że w razie wystąpienia szkody przyjmuje się, że doszło do niej wskutek zaniedbań i zaniechań zleceniobiorcy. To przyjmujący zlecenie musi wykazać, że szkoda jest następstwem okoliczności, za które on nie odpowiada.

Szkoda i obowiązek jej naprawienia mogą wystąpić np. wskutek wypowiedzenia umowy zlecenia bez ważnego powodu. Taka sytuacja może dotyczyć zarówno wypowiedzenia złożonego przez zleceniodawcę, jak i przez przyjmującego zlecenie.

Pojęcie szkody obejmuje zarówno stratę, jak i utracone korzyści. Przy ogólnych zasadach odpowiedzialności wysokość szkody musi wykazać zleceniodawca.

Naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zlecenia może nastąpić przez zapłatę określonej sumy (kary umownej) należnej bez względu na wysokość szkody. Takie rozwiązanie powinno być wyraźnie przewidziane w treści umowy zlecenia.

Zleceniobiorca może uwolnić się od odpowiedzialności, jeśli wykaże, że wykonał zobowiązanie albo że niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania nastąpiło nie z jego winy. Winą przyjmującego zlecenie jest zarówno zamiar niewywiązania się ze zobowiązania, jak również nieumyślne niedochowanie należytej staranności przy jego wykonywaniu.

UWAGA!

Zleceniobiorca ma obowiązek naprawienia w pełnej wysokości szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest następstwem okoliczności, za które zleceniobiorca nie ponosi odpowiedzialności.

---

Wypowiadanie umowy zlecenia

Umowa zlecenia może być wypowiedziana w każdym czasie zarówno przez zleceniodawcę, jak i zleceniobiorcę.

Strony mogą również określić w treści umowy okres wypowiedzenia (mają tu pełną dowolność) oraz sposób wypowiedzenia (np. na piśmie pod rygorem nieważności). Strony umowy zlecenia mogą więc określić w umowie terminy i sposoby wypowiedzenia i przez to zrzec się możliwości wypowiedzenia zlecenia w każdym czasie.

PRZYKŁAD:

Jakub C. podpisał z hipermarketem umowę zlecenia, w której zapisano możliwość jej wypowiedzenia przez każdą ze stron z zachowaniem 7-dniowego okresu wypowiedzenia. Jakub C. skorzystał z tego zapisu i 7 maja 2013 r. złożył pismo o wypowiedzeniu zlecenia. W takim przypadku umowa rozwiąże się 14 maja br.

Gdy wypowiedzenia dokonuje dający zlecenie, wówczas powinien zwrócić przyjmującemu zlecenie wydatki, które ten poczynił w celu należytego wykonania zlecenia. W razie odpłatnego zlecenia jest on ponadto zobowiązany wypłacić przyjmującemu zlecenie część wynagrodzenia odpowiadającą jego dotychczasowym czynnościom, a jeżeli wypowiedzenie nastąpiło bez ważnego powodu, powinien także naprawić szkodę wynikłą z tego faktu (art. 746 § 2 Kodeksu cywilnego).

Jeżeli umowę, która była odpłatna, wypowiada zleceniobiorca i czyni to bez ważnego powodu, wówczas jest on odpowiedzialny za szkodę.

UWAGA!

W treści umowy o dzieło musi być położony nacisk na konkretny wynik pracy, a nie na samo wykonywanie pracy.

Przedawnienie roszczeń

W przypadku umowy zlecenia z upływem 2 lat przedawniają się:

• roszczenia o wynagrodzenie za spełnione czynności i o zwrot poniesionych wydatków przysługujące osobom, które stale lub w zakresie działalności przedsiębiorstwa trudnią się czynnościami danego rodzaju; to samo dotyczy roszczeń z tytułu zaliczek udzielonych tym osobom;
• roszczenia z tytułu utrzymania, pielęgnowania, wychowania lub nauki, jeżeli przysługują osobom trudniącym się zawodowo takimi czynnościami albo osobom utrzymującym zakłady przeznaczone na ten cel.

Umowa o dzieło

Umowa o dzieło, podobnie jak zlecenia, jest umową nazwaną, uregulowaną w Kodeksie cywilnym (art. 627–646). Przez umowę o dzieło przyjmujący zamówienie (zwany dalej także wykonawcą) zobowiązuje się do wykonania oznaczonego dzieła, a zamawiający do zapłaty wynagrodzenia. Umowa o dzieło jest umową rezultatu i wymaga, by działanie przyjmującego określone zamówienie doprowadziło do konkretnego, indywidualnie oznaczonego efektu (dzieła).

UWAGA!

Kodeks cywilny zakazuje zrzeczenia się z góry uprawnienia do wypowiedzenia zlecenia z ważnych powodów.

Umowa o dzieło odznacza się m.in. tym, że wykonawca ma daleko posuniętą swobodę co do sposobu, w jaki będzie postępował w celu uzyskania ustalonego w umowie końcowego efektu.

Umowa o dzieło może być zawierana między osobami fizycznymi, prawnymi oraz jednostkami organizacyjnymi nieposiadającymi osobowości prawnej.

Przedmiotem omawianej umowy powinno być konkretne dzieło, uzgodnione przez strony, przy czym może być ono rozumiane szeroko: jako obejmujące zarówno przedmioty w postaci materialnej (np. zbudowanie budynku, wykonanie szafki kuchennej, wyrzeźbienie figurki), jak i w postaci niematerialnej (np. napisanie piosenki, zorganizowanie koncertu lub konferencji).

Obowiązki stron umowy o dzieło

Zarówno zamawiający dzieło, jak i jego wykonawca mają wzajemne obowiązki. Najważniejsze z nich przedstawia poniższa tabela.

---

Porównanie obowiązków zamawiającego i wykonawcy dzieła

Obowiązki zamawiającego dzieło	Obowiązki wykonawcy dzieła
zapłata wynagrodzenia za stworzone dzieło	wykonanie oznaczonego dzieła
współdziałanie z wykonawcą w zakresie wykonania dzieła	osobiste wykonanie dzieła, jeśli wywiązanie się z umowy zależy od osobistych przymiotów lub kwalifikacji wykonawcy
odebranie wykonanego dzieła	właściwe użycie do wykonania dzieła materiałów dostarczonych przez zamawiającego i zwrot ich części w przypadku niezużycia w całości
 	informowanie zamawiającego o okolicznościach mogących przeszkodzić prawidłowemu wykonaniu dzieła
 	niezwłoczne zawiadomienie zamawiającego o tym, że dostarczony przez niego materiał nie nadaje się do prawidłowego wykonania dzieła

Różnice między umową o dzieło a umową zlecenia

Między umową o dzieło a umową zlecenia występują pewne różnice. Nie zawsze można zatem stosować dowolnie daną umowę. Zależy to głównie od rodzaju i charakteru pracy.

Najważniejsze różnice między umową o dzieło a umową zlecenia

Umowa zlecenia	Umowa o dzieło
stronami umowy są zleceniodawca i zleceniobiorca	stronami umowy są zamawiający i przyjmujący zamówienie (wykonawca)
umowa zlecenia jest umową starannego działania	umowa o dzieło jest umową rezultatu, chodzi w niej o indywidualne wykonanie oznaczonego dzieła
zleceniodawca i zleceniobiorca są równorzędnymi podmiotami. Zleceniobiorca powinien kierować się wskazówkami zleceniodawcy co do sposobu świadczonej usługi	zamawiający i przyjmujący zamówienie są równorzędnymi podmiotami. Przyjmujący zamówienie ma dużą swobodę w wykonaniu dzieła
zleceniobiorca powinien wykonywać pracę osobiście. Może on jednak w określonych przypadkach powierzyć jej wykonanie innej osobie. Jest to możliwe, gdy wynika to z umowy bądź zwyczaju albo gdy zleceniobiorca jest do tego zmuszony przez okoliczności	przyjmujący zamówienie może, lecz nie musi wykonywać dzieła osobiście (chyba że co innego wynika z umowy). Jeśli przyjmujący zamówienie poleci wykonanie dzieła innym osobom, musi je osobiście nadzorować, gdyż osobiście odpowiada za rezultat pracy
umowę zlecenia można wypowiedzieć w każdym czasie	Kodeks cywilny nie przewiduje wypowiedzenia umowy o dzieło, lecz odstąpienie od niej
przyjmujący zlecenie zobowiązuje się do dokonania czynności dla dającego zlecenie, jednak nie ponosi odpowiedzialności bezpośrednio za rezultat swojej pracy, lecz za staranność w wykonaniu zlecenia	wykonawca ponosi bezpośrednią odpowiedzialność za rezultat swej pracy. Odpowiada za jakość dzieła, zatem ponosi odpowiedzialność za wady fizyczne wykonanego dzieła
umowa zlecenia może być odpłatna lub nieodpłatna	umowa o dzieło jest umową odpłatną
w przypadku umowy zlecenia z upływem 2 lat przedawniają się: ● roszczenia o wynagrodzenie za spełnione czynności i o zwrot poniesionych wydatków przysługujące osobom, które stale lub w zakresie działalności przedsiębiorstwa trudnią się czynnościami danego rodzaju; to samo dotyczy roszczeń z tytułu zaliczek udzielonych tym osobom; ● roszczenia z tytułu utrzymania, pielęgnowania, wychowania lub nauki, jeżeli przysługują osobom trudniącym się zawodowo takimi czynnościami albo osobom utrzymującym zakłady na ten cel przeznaczone. Roszczeń tych dochodzi się przed sądem cywilnym.	roszczenia wynikające z umowy o dzieło przedawniają się z upływem 2 lat od dnia oddania dzieła, a jeżeli dzieło nie zostało oddane – od dnia, w którym zgodnie z treścią umowy miało być oddane

Forma i treść umowy o dzieło

Tak samo jak w przypadku zlecenia, przepisy nie zastrzegają dla ważności umowy o dzieło żadnej konkretnej formy. Może ona być zawarta ustnie, pisemnie lub w sposób dorozumiany.

---

Treść charakteryzowanej umowy powinna określać m.in.:

• jej rodzaj i datę zawarcia,
• strony stosunku cywilnoprawnego,
• datę jej rozpoczęcia i zakończenia,
• przedmiot umowy i miejsce wykonywania dzieła (opis przedmiotu umowy powinien być sprecyzowany przez odwołanie się np. do wzoru, rysunku, szkicu sporządzonego z użyciem jednostek miar itp.),
• kto dostarcza materiały oraz narzędzia potrzebne do wykonania dzieła,
• wynagrodzenie.

W celu odpowiedniego zabezpieczenia swoich interesów strony mogą w umowie o dzieło zawrzeć dodatkowo zapisy o:

• karach umownych za nienależyte wykonanie dzieła lub wypowiedzenie umowy bez ważnych powodów,
• możliwości dochodzenia od wykonawcy, niezależnie od kar umownych, odszkodowania na ogólnych zasadach odpowiedzialności kontraktowej,
• rękojmi za ewentualne wady dzieła,
• tzw. umownym prawie odstąpienia, polegającym na przewidzeniu możliwości wycofania się uprawnionej strony z umowy, w razie gdy ze względu na określone okoliczności dalsze trwanie i realizacja umowy przestały odpowiadać interesom strony.

Jeśli przedmiot umowy o dzieło nosi cechy utworu w rozumieniu ustawy z 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych, wówczas umowa powinna regulować kwestię przeniesienia własności stworzonego przez przyjmującego zamówienie oraz kwestię przeniesienia autorskich praw majątkowych do takiego dzieła.

Wzór umowy o dzieło znajduje się na stronie www.mp.infor.pl w zakładce „Aktywne formularze”

Wynagrodzenie z tytułu umowy o dzieło

W umowie o dzieło strony mogą określić wynagrodzenie w sposób:

• kosztorysowy – na podstawie planowych prac i przewidywanych kosztów materiałów (z podaniem cen jednostkowych) lub
• ryczałtowy – w kwocie podanej z góry.

Wynagrodzenie kosztorysowe

Wynagrodzenie kosztorysowe obejmuje szacunkową wycenę materiałów niezbędnych do wykonania dzieła, a także jednostkowych prac, które zostaną przeprowadzone przez wykonawcę w ramach zawartej umowy o dzieło. Ten sposób ustalania wynagrodzenia stosuje się zazwyczaj w odniesieniu do dzieła charakteryzującego się dużym stopniem skomplikowania, gdy jego wykonanie jest wieloetapowe z udziałem różnego rodzaju prac.

Ostateczne obliczenie należnego wynagrodzenia jest dokonywane na podstawie końcowego kosztorysu dopiero po wykonaniu dzieła.

Przy wynagrodzeniu kosztorysowym obie strony umowy o dzieło muszą liczyć się z tym, że wysokość wyznaczonej zapłaty za dzieło może w końcowym rozrachunku odbiegać (czasem nawet znacznie) od kwoty ustalonej w chwili zawarcia umowy. Aby zapobiec sporom, jakie mogą wyniknąć w chwili rozliczenia dzieła, w umowie można wskazać (np. procentowo lub wartościowo), o ile może wzrosnąć ostateczna zapłata za wykonanie dzieła w stosunku do wynagrodzenia przewidywanego w pierwotnych ustaleniach.

UWAGA!

Przyjmujący zamówienie nie może żądać zwiększenia wynagrodzenia, jeżeli wykonał dodatkowe prace bez zgody zamawiającego.

Zamawiający ma możliwość odstąpić od umowy wyłącznie w czasie realizacji umowy, czyli do chwili, gdy zamówione dzieło nie zostało jeszcze wykonane.

PRZYKŁAD:

W trakcie realizowania umowy o dzieło Piotr D. uzyskał od zamawiającego zgodę na wykonywanie dodatkowych prac nieobjętych umową. Po stworzeniu umówionego dzieła okazało się, że ostateczna kwota wynagrodzenia należnego Piotrowi D. znacznie przewyższa planowaną pierwotnie zapłatę. Ponieważ w tej sytuacji dzieło zostało wykonane, zamawiający nie może skorzystać z możliwości odstąpienia od umowy i musi zapłacić wykonawcy dzieła wynagrodzenie w pełnej przysługującej mu wysokości.

Wynagrodzenie ryczałtowe

Wynagrodzenie ryczałtowe z góry określa wysokość zapłaty przysługującej za dzieło. Wykonawca ma do niej prawo niezależnie od rzeczywiście poniesionych kosztów stworzenia umówionego dzieła. Przy tak ustalonym wynagrodzeniu strony umowy o dzieło nie muszą przeprowadzać bardziej skomplikowanych rozliczeń.

Zagrożeniem przy tak ustanowionym wynagrodzeniu jest to, że ryczałt określony na zbyt niskim poziomie może negatywnie wpłynąć na opłacalność wykonywania dzieła. Z drugiej strony, zbyt wysoka kwota może narazić zamawiającego na dodatkowe wydatki.

Wskazanie w umowie wynagrodzenia ryczałtowego skutkuje zasadniczo brakiem możliwości domagania się zarówno jego podwyższenia, jak i obniżenia, nawet jeśli przy zawieraniu umowy nie dało się przewidzieć rozmiarów lub kosztów prac.

Wyjątkiem jest dopuszczalność podwyższenia ryczałtu lub rozwiązania umowy przez sąd w przypadku nadzwyczajnej zmiany stosunków, o której mowa w art. 3571 Kodeksu cywilnego. Chodzi tu o nieprzewidzianą w chwili zawierania umowy zmianę okoliczności, np. ekonomicznych lub prawnych, która mogłaby spowodować nadmierne trudności w związku ze spełnieniem świadczenia albo groziłaby jednej ze stron (w tej sytuacji wykonawcy dzieła) rażącą stratą (np. w razie podwyżki cen materiałów niezbędnych do stworzenia dzieła). W takim przypadku zamawiający nie może żądać obniżenia wynagrodzenia ryczałtowego.

Jeżeli strony nie ustaliły wysokości wynagrodzenia ani nie wskazały podstaw do jego ustalenia, wówczas należy odwołać się do:

• zwykłych stawek rynkowych za wykonanie dzieła takiego samego lub podobnego rodzaju albo
• wcześniejszych umów tego samego rodzaju zawieranych przez strony na wykonanie takiego samego lub podobnego dzieła.

Jeśli w szczególnych przypadkach nie da się ustalić wynagrodzenia w omawiany sposób, wynagrodzenie przysługuje w wysokości odpowiadającej uzasadnionemu nakładowi pracy wykonawcy dzieła. W sytuacji gdy dzieło ma być oddawane etapami i wynagrodzenie zostało skalkulowane za każdą część z osobna, wynagrodzenie należy się z chwilą spełnienia każdego ze świadczeń częściowych.

UWAGA!

Jeżeli umowa nie stanowi inaczej, wykonawcy należy się wynagrodzenie w chwili oddania dzieła zamawiającemu.

Zamawiający nie może odmówić zapłaty wynagrodzenia mimo niewykonania dzieła, jeżeli wykonawca był gotów je wykonać, lecz doznał przeszkód z przyczyn dotyczących zamawiającego. Za takie przyczyny należy uznać wszelkie przeszkody leżące po stronie zamawiającego, choćby niezawinione, które spowodowały niewykonanie dzieła.

Odpowiedzialność z tytułu umowy o dzieło

Oprócz rodzajów i aspektów odpowiedzialności, które zostały omówione przy umowie zlecenia, przy umowie o dzieło należy dodatkowo wskazać na odpowiedzialność przyjmującego zamówienie za wady dzieła (rękojmia). Podstawą takiej odpowiedzialności jest zasada ryzyka. Oznacza to, że wykonawca nie ma możliwości uwolnienia się od odpowiedzialności przez wykazanie, że wady powstały bez jego winy lub bez jego wiedzy.

---

Zamawiający może żądać usunięcia wad, wyznaczając w tym celu przyjmującemu zamówienie odpowiedni termin, z zastrzeżeniem, że po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu nie przyjmie naprawy. Przyjmujący może odmówić naprawy, gdyby wymagało to nadmiernych kosztów.

Gdy wady są niemożliwe do usunięcia albo gdy z okoliczności wynika, że wykonawca nie zdoła ich usunąć w odpowiednim czasie, zamawiający może odstąpić od umowy, jeżeli wady są poważne. Gdy wady są nieistotne dla dzieła, zamawiający może żądać obniżenia wynagrodzenia w odpowiedniej proporcji do umówionego wynagrodzenia. To samo dotyczy przypadku, gdy wykonawca nie usunął wad w terminie wyznaczonym przez zamawiającego.

Do rękojmi za wady dzieła można również zastosować przepisy o rękojmi przy sprzedaży.

Odstąpienie od umowy o dzieło

Przepisy dotyczące umowy o dzieło nie przewidują jej wypowiedzenia, natomiast regulują możliwość odstąpienia od tej umowy.

Dopóki dzieło nie zostało ukończone, zamawiający może w każdej chwili odstąpić od umowy, ale jest zobowiązany zapłacić umówione wynagrodzenie, odliczając od niego co najwyżej to, co wykonawca zaoszczędził z powodu niewykonania dzieła (art. 644 Kodeksu cywilnego).

Zamawiający może, bez wyznaczenia dodatkowego terminu, odstąpić od umowy jeszcze przed upływem terminu do wykonania dzieła, gdy przyjmujący zamówienie opóźnia się z rozpoczęciem lub wykończeniem dzieła tak bardzo, że nie jest prawdopodobne, żeby zdołał je ukończyć w ustalonym wcześniej terminie (art. 635 Kodeksu cywilnego).

Jeżeli już na etapie wykonywania dzieła przyjmujący zamówienie wykonuje je w sposób wadliwy albo sprzeczny z umową, zamawiający ma prawo wezwać go do zmiany sposobu wykonania dzieła i wyznaczyć mu w tym celu odpowiedni termin. W dalszej kolejności zamawiający ma prawo do odstąpienia od umowy lub powierzenia wykonania dzieła innej osobie na koszt i niebezpieczeństwo wykonawcy. W sytuacji gdy do wykonania umówionego dzieła potrzebne jest współdziałanie zamawiającego, a tego współdziałania brak, wykonawca może wyznaczyć zamawiającemu odpowiedni termin z zastrzeżeniem, że po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu będzie uprawniony do odstąpienia od umowy (art. 640 Kodeksu cywilnego).

Przedawnienie roszczeń

Roszczenia wynikające z umowy o dzieło przedawniają się z upływem 2 lat od dnia oddania dzieła. Jeżeli dzieło nie zostało oddane, przedawnienie należy liczyć od dnia, w którym zgodnie z treścią umowy miało być oddane.

PRZYKŁAD:

Strony w umowie o dzieło ustaliły, że wykonawca przekaże zamawiającemu (wydawnictwo) rękopis zamówionej książki do 31 stycznia 2013 r. Wykonawca oddał dzieło 30 maja 2013 r. Wydawnictwo zażądało uzupełnienia książki o rozdziały, które zgodnie z zamówieniem miały zostać opracowane przez autora. Roszczenia zamawiającego przedawnią się 31 stycznia 2015 r. licząc od dnia, w którym dzieło miało być oddane, tj. od 31 stycznia 2013 r.

---

Kontrakt menedżerski

Kontrakt menedżerski jest umową nienazwaną, czyli taką, której definicja nie została zawarta w powszechnie obowiązujących przepisach prawnych. Najczęściej do tej umowy stosuje się odpowiednio regulacje dotyczące umowy zlecenia, na podstawie art. 750 Kodeksu cywilnego.

Istota kontraktu sprowadza się do zarządzania przedsiębiorstwem przez wykwalifikowanego menedżera (zarządcę) w imieniu oraz na rzecz i ryzyko podmiotu zatrudniającego.

Kontrakt menedżerski (zwany często umową o zarządzanie podmiotem gospodarczym) zaliczamy zasadniczo do umów starannego działania. Oznacza to, że menedżer nie zobowiązuje się do uzyskania konkretnego efektu swojej działalności, lecz do dołożenia wszelkich starań przy wykonywaniu powierzonych mu czynności. Menedżer prowadzi sprawy podmiotu, w którym pracuje i reprezentuje go na zewnątrz.

Kontrakt menedżerski może być zawarty przez przedsiębiorstwo zarówno z osobami fizycznymi, jak i z przedsiębiorcami prowadzącymi działalność na własny rachunek, a także z osobami prawnymi.

Obowiązki stron kontraktu menedżerskiego

Obowiązki stron kontraktu menedżerskiego zależą zazwyczaj od charakteru pracy. Najważniejsze z nich przedstawia poniższa tabela.

Porównanie obowiązków stron kontraktu menedżerskiego

Obowiązki zatrudniającego na podstawie kontraktu menedżerskiego	Obowiązki menedżera
1	2
wypłata wynagrodzenia należnego menedżerowi	reprezentowanie przedsiębiorstwa i prowadzenie jego spraw z należytą starannością i dbałością
stworzenie zarządcy odpowiednich warunków zatrudnienia, aby jego praca mogła być w pełni wykorzystywana i skuteczna	przygotowywanie i wdrażanie strategii rozwoju firmy lub jej restrukturyzacji
(chodzi tu np. o zapewnienie dostępu do wszystkich niezbędnych dokumentów, środków rzeczowych i urządzeń)	 
zapewnienie współdziałania organów firmy z menedżerem	kierowanie i nadzorowanie procesów zachodzących w firmie
umożliwienie brania udziału w posiedzeniach zarządu	bieżące analizowanie działalności przedsiębiorstwa
 	prowadzenie negocjacji handlowych
 	dążenie do systematycznego obniżania kosztów działalności zarządzanej firmy
 	wprowadzanie nowych rozwiązań produkcyjnych i ulepszeń technologicznych
 	działanie na rzecz public relations
 	zachowanie tajemnicy przedsiębiorstwa

Różnice między umową zlecenia, o dzieło a kontraktem menedżerskim

Charakter pracy na podstawie kontraktu menedżerskiego jest najczęściej zbliżony do umowy zlecenia. Jakie są różnice między kontraktem menedżerskim a umową zlecenia i umową o dzieło przedstawia poniższa tabela.

---

Różnice między najczęściej występującymi umowami cywilnoprawnymi

Umowa zlecenia	Umowa o dzieło	Kontrakt menedżerski
1	2	3
stronami umowy są zleceniodawca i zleceniobiorca	stronami umowy są zamawiający i przyjmujący zamówienie (wykonawca)	stronami umowy są menedżer oraz podmiot uprawniony do zawarcia umowy, np. zarząd, rada nadzorcza, wspólnicy
umowa nazwana, uregulowana w przepisach Kodeksu cywilnego	umowa nazwana, uregulowana w przepisach Kodeksu cywilnego	umowa nienazwana (nieuregulowana wprost w Kodeksie cywilnym), do której stosuje się przepisy o zleceniu
umowa starannego działania	typowa umowa rezultatu, której celem jest wykonanie indywidualnie oznaczonego dzieła	umowa starannego działania, w której mogą pojawiać się elementy charakterystyczne dla umowy
 	 	rezultatu (np. zobowiązanie do wprowadzenia przedsiębiorstwa na giełdę)
możliwość wypowiedzenia umowy w każdym czasie	możliwość odstąpienia od umowy	możliwość wypowiedzenia umowy, np. na mocy postanowień zawartych w treści kontraktu
co do zasady, stanowi tytuł do ubezpieczeń społecznych	co do zasady, nie podlega składkom na ubezpieczenia społeczne	co do zasady, stanowi tytuł do ubezpieczeń społecznych

Forma i treść kontraktu menedżerskiego

Treść kontraktu menedżerskiego, który może być zawarty w każdej formie (np. ustnej bądź pisemnej), z jednej strony wynika z potrzeb podmiotu zatrudniającego menedżera, a z drugiej z oczekiwań i wymagań samego zatrudnianego, który wnosi do przedsiębiorstwa takie wartości, jak wiedzę handlową i organizacyjną, kontakty handlowe oraz własną reputację, która może wzmocnić wizerunek przedsiębiorstwa.

Wobec braku w przepisach Kodeksu cywilnego uregulowań odnoszących się do kontraktu menedżerskiego, przy jego zawieraniu należy zadbać o możliwie precyzyjne sformułowanie wszystkich jego postanowień. W kontrakcie powinny się znaleźć zapisy dotyczące m.in.:

• daty zawarcia i stron kontraktu,
• zakresu czynności, do wykonania których zobowiązuje się menedżer w ramach zarządzania przedsiębiorstwem,
• wynagrodzenia należnego menedżerowi oraz ewentualnie dodatkowych świadczeń przysługujących mu na mocy kontraktu (np. samochód służbowy, telefon komórkowy, laptop),
• czasu trwania kontraktu i zasad jego rozwiązania/wypowiedzenia przez każdą ze stron,
• kryteriów oceny wyników zarządzania,
• zakresu tajemnicy obowiązującej zarządcę,
• reżimu prawnego, czyli sprecyzowania, jakie ustawy będą miały zastosowanie do zawartego kontraktu,
• właściwości sądów w razie sporu.

Lepszej ochronie interesów stron kontraktu mogą służyć zapisy o:

• obowiązkach menedżera związanych z zakazem konkurencji i ochroną tajemnicy przedsiębiorstwa,
• konieczności wypłacenia określonego świadczenia mającego zrekompensować fakt rozwiązania kontraktu z menedżerem,
• dodatkowych formach zabezpieczeń, które mogą ułatwić podmiotowi zatrudniającemu dochodzenie swych roszczeń, takich jak np. weksel in blanco wraz z deklaracją wekslową, która określa podstawy jego wypełnienia, czy kary umowne na wypadek nienależytego wykonywania przez menedżera swych obowiązków,
• granicy kwotowej, do której menedżerowi wolno zaciągać zobowiązania lub rozporządzać składnikami majątkowymi przedsiębiorstwa.

Formułując postanowienia kontraktu menedżerskiego można wykorzystać także niektóre rozwiązania przewidziane przy umowach zlecenia lub o dzieło.

W treści kontraktu strony mogą, przykładowo, przewidzieć elementy charakterystyczne dla umowy rezultatu, nakładając na menedżera np. obowiązek wprowadzenia spółki na giełdę, osiągnięcia danego poziomu zysków czy uzyskania pewnej pozycji na rynku.

UWAGA!

Umowa o zarządzanie podmiotem gospodarczym powinna dokładnie stwierdzać, w jakich działaniach menedżer jest niezależny od władz przedsiębiorstwa, a kiedy powinien uzyskać zgodę jej przedstawicieli.

Wzór kontraktu menedżerskiego (umowy o zarządzanie podmiotem gospodarczym) znajduje się na stronie www.mp.infor.pl w zakładce „Aktywne formularze”.

Wynagrodzenie z tytułu kontraktu menedżerskiego

Umowa o zarządzanie jest najczęściej umową odpłatną. Nic nie stoi jednak na przeszkodzie, aby menedżer wykonywał wyznaczone mu zadanie nieodpłatnie. Wynagrodzenie z kontraktu często jest uzależnione od efektów pracy menedżera i stanowi cenę, jaką przedsiębiorstwo decyduje się zapłacić za usługi specjalisty, mającego zarządzać firmą w celu osiągnięcia optymalnych wyników gospodarczych.

---

Wynagrodzenie osoby zarządzającej może zostać określone w różny sposób. Najczęściej w umowie wskazuje się stałą kwotę wynagrodzenia z określonym terminem płatności. Coraz częściej pojawiają się jednak dodatkowe, często zmienne elementy wynagrodzenia, np. udziały w zysku firmy czy akcje zarządzanej spółki. Bardzo częstą praktyką jest zapewnianie menedżerowi firmowego samochodu, przenośnego komputera czy telefonu. Takie świadczenia również stanowią element wynagrodzeniowy.

Odpowiedzialność z tytułu umowy o zarządzanie

Podstawą odpowiedzialności wynikającą z kontraktu menedżerskiego są przepisy Kodeksu cywilnego. W tym przypadku, podobnie jak przy zleceniu i umowie o dzieło, można zatem mówić przede wszystkim o odpowiedzialności odszkodowawczej za wyrządzenie szkody wskutek popełnienia czynu niedozwolonego lub niewykonania albo nienależytego wykonania zobowiązania.

Menedżer odpowiada całym swoim majątkiem za faktycznie poniesione straty oraz utracone przez przedsiębiorstwo zyski, które zostałyby osiągnięte przy zachowaniu należytej staranności przy zarządzaniu firmą.

W umowie o zarządzanie strony mogą dowolnie korygować zakres odpowiedzialności zarządcy, np. przewidując odpowiedzialność za brak określonego rezultatu bądź wyłączając odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną nieumyślnie.

Ze względu na zazwyczaj szeroką odpowiedzialność menedżera, zawierający taką umowę stosuje różnego rodzaju dodatkowe formy zabezpieczeń. Może to być przykładowo blokada części wypłacanego wynagrodzenia i jego przekazanie na osobny rachunek bankowy wraz z upoważnieniem właściciela firmy do dysponowania środkami na tym rachunku w oznaczonych sytuacjach czy wypłata części wynagrodzenia w akcjach (udziałach) zarządzanego podmiotu, na których jest ustanawiany zastaw.

Rozwiązanie kontraktu menedżerskiego

Kontrakt menedżerski daje stronom dużą swobodę w zakresie rozwiązania stosunku cywilnoprawnego. Strony mogą wprowadzić w kontrakcie postanowienia przewidujące możliwość wcześniejszego rozwiązania umowy za wypowiedzeniem, a w określonych sytuacjach w trybie natychmiastowym (np. w razie nierealizowania postanowień umowy, podejmowania działalności konkurencyjnej).

Zapisy, których należy unikać w umowach cywilnoprawnych

Zawierając umowę cywilnoprawną należy pamiętać, aby nie zamieszczać w niej postanowień charakterystycznych dla stosunku pracy. Przede wszystkim należy unikać:

• wszelkich postanowień wskazujących na podleganie osoby, zobowiązanej na mocy umowy do wykonania określonych czynności, nadzorowi podmiotu zatrudniającego,
• zapisów, z których wynikałby obowiązek wykonywania (np. na bieżąco) poleceń podmiotu zatrudniającego,
• precyzyjnego wyznaczania godzin pracy,
• określania wymiaru czasu pracy,
• zapisów przewidujących pracę w godzinach nadliczbowych,
• postanowień gwarantujących prawo do urlopu wypoczynkowego, wynagrodzenia za czas choroby,
• zapisów nadających uprawnienia do odprawy w przypadku rozwiązania umowy.

Sankcje za zastępowanie umowy o pracę umową cywilnoprawną

Umowy cywilnoprawne, których przedmiotem jest świadczenie pracy, nie mogą być zawierane dla pozoru w celu obejścia przepisów prawa pracy. Działania polegające na dążeniu do ukrycia istnienia stosunku pracy są wykroczeniem przeciwko prawom pracownika.

Negatywne konsekwencje zastąpienia umowy o pracę umową cywilnoprawną mogą powodować odpowiedzialność karną. Osoby, które wykonując czynności w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych złośliwie lub uporczywie naruszają prawa pracownika wynikające ze stosunku pracy lub ubezpieczenia społecznego, podlegają grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2 (art. 218 § 1 Kodeksu karnego).

UWAGA!

Podmiot zatrudniający, który w miejsce umowy o pracę zawiera umowy cywilnoprawne, popełnia wykroczenie przeciwko prawom pracownika i podlega karze grzywny (art. 281 pkt 1 Kodeksu pracy) od 1000 zł nawet do 30 000 zł.

Długotrwałe zatrudnienie w warunkach charakterystycznych dla stosunku pracy, bez względu na nazwę zawartej przez strony umowy, przez okres co najmniej kilku miesięcy, może prowadzić do odpowiedzialności karnej pracodawcy. W opisanych okolicznościach pracodawca może ponosić również odpowiedzialność na podstawie art. 219 Kodeksu karnego. Zgodnie z tym przepisem, kto narusza przepisy prawa o ubezpieczeniach społecznych, nie zgłaszając, nawet za zgodą zainteresowanego, wymaganych danych, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do 2 lat.

Współpraca i zastępstwo przy wykonywaniu umów cywilnoprawnych

Przy umowach cywilnoprawnych zasadą jest osobista praca osoby zobowiązującej się do wykonania określonych czynności. W pewnych okolicznościach możliwa jest jednak współpraca lub zastępstwo.

O współpracy w ramach stosunku cywilnoprawnego możemy mówić, gdy osoba zobowiązana do wykonania określonej pracy korzysta z pomocy innych w realizacji przypisanych jej zadań. Zastępstwo zaś polega na wyznaczeniu osoby trzeciej, która wykona zobowiązanie wynikające z danej umowy zamiast osoby, która pierwotnie miała je wykonać.

Kwestie dotyczące zarówno zastępstwa, jak i współpracy powinny być unormowane w treści umowy cywilnoprawnej.

UWAGA!

Powierzenie prac w ramach stosunku cywilnoprawnego innej osobie jest możliwe pod warunkiem, że treść umowy tego nie wyklucza.

O ile współpraca jest zjawiskiem mogącym występować praktycznie przy realizacji każdej z umów cywilnoprawnych, o tyle z zastępstwem mamy najczęściej do czynienia przy umowie o dzieło lub umowie zlecenia.

Wykonawca nie ma obowiązku wykonywania dzieła samodzielnie. Dzieło może wykonać w zastępstwie inna osoba, chyba że wyklucza to umowa. Przyjmujący zamówienie powinien jednak osobiście kierować osobami, którym polecił wykonywanie dzieła i odpowiadać za te osoby.

Także zleceniobiorca nie musi zawsze realizować umowy osobiście. Jeśli umowa nie zawiera szczególnych obwarowań, możliwe jest powierzenie wykonania zlecenia osobie trzeciej. Powierzenie pracy może mieć miejsce wyłącznie wówczas, gdy wynika to z umowy bądź zwyczaju albo gdy zleceniobiorca jest do tego zmuszony przez okoliczności.

W przypadku powierzenia wykonania zlecenia osobie trzeciej zleceniobiorca jest zobowiązany do niezwłocznego zawiadomienia dającego zlecenie o osobie i miejscu zamieszkania swego zastępcy. Gdy to zrobi, jest jedynie odpowiedzialny za brak należytej staranności w wyborze zastępcy. Zawiadomienie o osobie zastępcy ma umożliwić dającemu zlecenie ocenę trafności dokonanego wyboru i ewentualne podjęcie działań koniecznych, w jego opinii, w nowych okolicznościach, np. udzielenie nowych wskazówek.

Zastępca jest odpowiedzialny za realizację umówionych zadań zarówno wobec powierzającego mu zastępczo wykonanie zlecenia, jak i wobec zleceniodawcy. Jeśli przyjmujący zlecenie ponosi odpowiedzialność za czynności swego zastępcy jak za swoje czynności, ich odpowiedzialność jest solidarna. Dający zlecenie może wówczas dochodzić całości odszkodowania od któregokolwiek z nich, niezależnie od stopnia winy i przyczynienia się do powstania szkody.

W razie powierzenia przez zleceniobiorcę wykonania umowy (lub nawet jej części) innej osobie, choć umowa to wyraźnie wykluczała, a rzecz należąca do zleceniodawcy uległa przy wykonywaniu zlecenia utracie lub uszkodzeniu, przyjmujący zlecenie jest odpowiedzialny także za utratę lub uszkodzenie przypadkowe, chyba że jedno lub drugie nastąpiłoby również wtedy, gdyby sam wykonywał zlecenie.

Z tytułu współpracy lub zastępstwa może być należne wynagrodzenie, choć nie musi. Kwestie te powinny zostać uregulowane w treści umowy cywilnoprawnej.

Zaliczka na podatek i składki ZUS od umów cywilnoprawnych

Ustalenie obowiązku podatkowego, ubezpieczeń, prawidłowego zgłoszenia do ZUS oraz rozliczenia podatku i składek ciąży na podmiocie zatrudniającym, który pełni rolę płatnika. Zakres ubezpieczeń i sposób opodatkowania zależy od rodzaju zawartej umowy cywilnej.

---

Opodatkowanie umów cywilnoprawnych

Przychody z tytułu wykonywania usług na podstawie umowy zlecenia lub umowy o dzieło, uzyskiwane wyłącznie od osoby fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą, osoby prawnej i jej jednostki organizacyjnej oraz jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, zaliczamy do przychodów z działalności wykonywanej osobiście (art. 13 updof).

Do tej grupy przychodów należą także: wynagrodzenie uzyskane na podstawie umów o zarządzanie przedsiębiorstwem, na podstawie kontraktów menedżerskich lub umów o podobnym charakterze, w tym przychody z tego rodzaju umów zawieranych w ramach prowadzonej przez podatnika pozarolniczej działalności gospodarczej.

Podmiot, który zatrudnia na podstawie umów cywilnoprawnych i dokonuje wypłat osobom podlegającym nieograniczonemu obowiązkowi podatkowemu z tytułu działalności wykonywanej osobiście, ma obowiązek jako płatnik pobierać zaliczkę na podatek dochodowy (art. 41 ust. 1 updof).

Płatnik nie ma obowiązku naliczania i pobierania zaliczek podatkowych, jeśli podatnik (np. zleceniobiorca lub menedżer) złoży mu oświadczenie, że wykonywane usługi wchodzą w zakres prowadzonej przez niego pozarolniczej działalności gospodarczej (art. 41 ust. 2 updof). Przychody z tytułu umów cywilnoprawnych, w ramach których świadczone usługi pokrywają się z zakresem prowadzonej przez podatnika działalności gospodarczej, są przychodami z tej działalności i podatnik musi rozliczyć się z nich we własnym zakresie.

Ustalanie podstawy opodatkowania

W celu obliczenia podstawy opodatkowania, przychód z działalności wykonywanej osobiście należy pomniejszyć o:

• składki na ubezpieczenia emerytalne, rentowe oraz na ubezpieczenie chorobowe potrącone ze środków podatnika w danym miesiącu,
• koszty uzyskania przychodu, które wynoszą:
  • 50% uzyskanego przychodu, ale nie więcej niż 42 764 zł w roku podatkowym – w przypadku korzystania przez twórców z praw autorskich i artystów wykonawców z praw pokrewnych, w rozumieniu odrębnych przepisów lub rozporządzania przez nich tymi prawami,
  • 20% uzyskanego przychodu – w przypadku wykonywania umowy zlecenia lub umowy o dzieło, do których nie mają zastosowania przepisy o prawach autorskich,
  • miesięcznie 111,25 zł – w przypadku wykonywania umów o zarządzanie przedsiębiorstwem, kontraktów menedżerskich lub umów o podobnym charakterze (za rok podatkowy nie więcej niż 1335 zł lub nie więcej niż 2002,05 zł – jeżeli podatnik uzyskuje przychody z tego samego rodzaju działalności wykonywanej osobiście od więcej niż jednego płatnika).

Podstawę do obliczenia kosztów określonych procentowo stanowi przychód pomniejszony o potrącone ze środków podatnika w danym miesiącu składki na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i chorobowe.

Obliczenie zaliczki podatkowej

Od przychodów z tytułu działalności wykonywanej osobiście, w tym z umów zlecenia i o dzieło, płatnik pobiera zaliczkę na podatek w wysokości 18%, bez względu na wysokość przychodów osiąganych przez podatnika.

Wyjątkowo płatnik może pobierać od przychodów z działalności wykonywanej osobiście zaliczkę w wysokości 32% na wniosek podatnika (np. menedżera lub zleceniobiorcy).

Ta zasada ma zastosowanie także wtedy, gdy zleceniobiorca lub wykonawca jest jednocześnie pracownikiem tego samego płatnika. Wówczas z każdego z tych źródeł przychodów zaliczkę na podatek należy ustalać odrębnie.

Podatek zryczałtowany

Od niektórych przychodów z działalności wykonywanej osobiście (m.in. z umowy zlecenia, umowy o dzieło) osiąganych przez osobę niebędącą pracownikiem płatnika pobiera się zryczałtowany podatek dochodowy, jeżeli kwota należności określona w umowie nie przekroczy 200 zł.

---

Zryczałtowany podatek dochodowy należy pobierać w wysokości 18% przychodu niepomniejszonego o koszty jego uzyskania ani o potrącone ze środków podatnika składki na ubezpieczenia społeczne. Ponadto od kwoty podatku nie można odliczać składki zdrowotnej.

PRZYKŁAD:

Magda C. w czerwcu 2013 r. zawarła 2 umowy zlecenia z firmą, która nie jest jej pracodawcą. Wartość tych umów wyniosła odpowiednio 190 zł i 120 zł. Od obu umów firma ma obowiązek odprowadzić 18% zryczałtowany podatek, który wynosi:

• 34 zł przy umowie o wartości 190 zł;
• 22 zł przy umowie o wartości 120 zł.

Istotne jest to, że ryczałt można stosować wówczas, gdy wynagrodzenie w umowie zlecenia zostało określone kwotowo. Gdy umowa lub umowy, zawarte z osobą niebędącą pracownikiem płatnika, nie określają wprost kwoty należności, a wyłącznie sposób jej wyliczenia (np. jako iloczyn stawki godzinowej i czasu pracy), nie ma zastosowania zryczałtowana forma opodatkowania. Od należności z takich umów (bez względu na ich wysokość) należy pobierać zaliczkę na podatek. O konieczności naliczenia podatku zryczałtowanego przesądza zatem sama treść umowy.

PRZYKŁAD:

Firma zawarła z malarzem umowę zlecenia na pomalowanie 3 pomieszczeń w jej siedzibie. Strony określiły w umowie wynagrodzenie w wysokości 20 zł za godzinę pracy. Malarz pomalował w ciągu miesiąca tylko jedno pomieszczenie i otrzymał od zleceniodawcy 190 zł. W tej sytuacji od wskazanej kwoty powinna być obliczona i pobrana zaliczka na podatek dochodowy, a nie ryczałt.

PIT-11 i PIT-4R

Kwoty potrąconych zaliczek na podatek i podatek ryczałtowy, podmiot zatrudniający ma obowiązek przekazać w terminie do 20. dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym zostały pobrane, na rachunek urzędu skarbowego, którym kieruje naczelnik urzędu skarbowego właściwy według miejsca zamieszkania płatnika. Jeżeli płatnik nie jest osobą fizyczną – kwoty te powinien przekazywać na rachunek urzędu skarbowego właściwego według siedziby bądź miejsca prowadzenia działalności, gdy płatnik nie posiada siedziby.

Podmiot zatrudniający w ramach stosunku cywilnoprawnego ma ponadto obowiązek:

• wykazywać pobrane zaliczki na podatek dochodowy w zbiorczej deklaracji PIT-4R, przekazywanej do końca stycznia roku następującego po roku podatkowym (art. 42 ust. 1 i 1a updof),
• sporządzić do końca lutego roku następującego po roku podatkowym imienne informacje PIT-11 (art. 42 ust. 2 pkt 1 updof).

UWAGA!

Należności opodatkowanych ryczałtem nie należy wykazywać w PIT-11 ani w PIT-4R.

Umowy cywilnoprawne zawarte między osobami fizycznymi

Przychody uzyskane z tytułu realizacji umowy cywilnoprawnej zawartej między osobami fizycznymi nieprowadzącymi działalności gospodarczej stanowią przychody z innych źródeł, o których mowa w art. 10 ust. 1 pkt 9 w zw. z art. 20 ust. 1 updof.

W konsekwencji, w takim przypadku na zleceniodawcy nie ciąży obowiązek obliczenia i zapłaty zaliczek na podatek dochodowy oraz składania deklaracji podatkowych. Obowiązek ten spoczywa na zleceniobiorcy lub wykonawcy dzieła i to dopiero w momencie dokonywania rozliczenia rocznego z urzędem skarbowym, a nie w trakcie roku. Wówczas zleceniobiorca ma obowiązek wykazać w rocznym zeznaniu podatkowym dochód z tytułu zawartej umowy łącznie z innymi dochodami podlegającymi opodatkowaniu według skali podatkowej i od ich sumy obliczyć należny podatek dochodowy. Potwierdza to m.in. postanowienie naczelnika Pierwszego Urzędu Skarbowego w Białymstoku z 18 stycznia 2007 r., sygn. RO-XV/443/PDOF-516/572/AM/07.

Ogólne zasady podlegania ubezpieczeniom

Do celów ubezpieczeń społecznych osoby pracujące na podstawie umowy zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym mają zastosowanie regulacje dotyczące zlecenia (m.in. kontraktu menedżerskiego), uznawane są za zleceniobiorców.

---

Co do zasady, zleceniobiorcy podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, wypadkowemu oraz zdrowotnemu. Dodatkowo mogą dobrowolnie przystąpić do ubezpieczenia chorobowego.

Jednak w sytuacji, gdy zleceniobiorca uzyskuje przychód z więcej niż jednego tytułu stanowiącego podstawę do objęcia obowiązkiem ubezpieczeń społecznych, dochodzi do zbiegu tytułów do ubezpieczeń. Wówczas ubezpieczenia społeczne z umowy zlecenia mogą mieć charakter dobrowolny (zleceniobiorca może do nich przystąpić, ale nie musi).

Inaczej jest z ubezpieczeniem zdrowotnym. Składka na to ubezpieczenie jest opłacana z każdego tytułu odrębnie (art. 82 ust. 1 ustawy zdrowotnej). Jeżeli ta sama osoba wykonuje pracę np. na podstawie umowy zlecenia i umowy o pracę, składkę zdrowotną opłaca z każdego z tych tytułów. Tak samo jest w przypadku, gdy w ramach jednego z tytułów do objęcia obowiązkiem ubezpieczenia zdrowotnego zleceniobiorca uzyskuje więcej niż jeden przychód. Wtedy składka zdrowotna jest opłacana również od każdego z uzyskanych przychodów odrębnie (art. 82 ust. 2 ustawy zdrowotnej). Na przykład, jeżeli ktoś wykonuje określone czynności w ramach dwóch umów zlecenia, wówczas składkę zdrowotną opłaca się z każdej umowy.

UWAGA!

Obowiązek ubezpieczeń społecznych i zdrowotnego nie dotyczy zleceniobiorców w wieku do ukończenia 26 lat, którzy mają status ucznia lub studenta.

Na takich samych zasadach podlegają ubezpieczeniom społecznym i ubezpieczeniu zdrowotnemu osoby, które współpracują ze zleceniobiorcami i menedżerami.

Umowa o dzieło

Umowa o dzieło, co do zasady, nie stanowi tytułu do ubezpieczeń społecznych ani zdrowotnego. Wykonawca dzieła nie podlega ubezpieczeniom pod warunkiem, że nie jest to umowa zawarta z własnym pracodawcą, a jeśli umowa została zawarta z obcym podmiotem – że nie jest wykonywana na rzecz własnego pracodawcy.

Jeśli wykonawca podpisał umowę ze swoim pracodawcą lub wykonuje ją na rzecz swojego pracodawcy, podlega ubezpieczeniom społecznym i zdrowotnemu na zasadach dotyczących pracowników.

Od 1 stycznia 2013 r. każda osoba nieposiadająca tytułu do ubezpieczeń emerytalnego i rentowych może przystąpić do tych ubezpieczeń dobrowolnie. Dotyczy to także wykonawców dzieła nieposiadających innego obowiązkowego tytułu do ubezpieczenia.

PRZYKŁAD:

Robert S. od 2 lat wykonuje umowę o dzieło, która jest jego jedynym źródłem utrzymania. Do końca 2012 r. zasadniczo nie miał on możliwości przystąpienia do dobrowolnych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych. Natomiast od 1 stycznia 2013 r. może w wybranym przez siebie terminie zgłosić wniosek o objęcie tymi ubezpieczeniami i opłacać dobrowolne składki powiększające jego kapitał na przyszłą emeryturę.

Umowy cywilnoprawne zawarte z własnym pracodawcą

Pracodawca ma prawo zawrzeć ze swoim pracownikiem dodatkowo umowę cywilnoprawną na wykonywanie czynności w stopniu znacząco różniącym się od obowiązków wynikających ze stosunku pracy (nie dochodzi wtedy do obejścia przepisów Kodeksu pracy).

Za pracownika – na potrzeby ubezpieczeń społecznych – uważa się nie tylko osobę zatrudnioną na podstawie umowy o pracę. Pracownikiem jest również osoba świadcząca pracę na podstawie stosunku pracy, która jednocześnie realizuje umowę cywilnoprawną, jeżeli:

• taką umowę zawarła z pracodawcą, z którym pozostaje w stosunku pracy,
• w ramach takiej umowy wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy (mimo że zawarła ją z innym podmiotem niż pracodawca).

Od przychodu z umowy cywilnej trzeba wówczas pobrać składki na zasadach obowiązujących pracowników, tj. na obowiązkowe ubezpieczenia społeczne (wszystkie), ubezpieczenie zdrowotne, a także ewentualnie na Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych oraz Fundusz Emerytur Pomostowych. Nie ma w tym przypadku wyjątków. Obowiązek ubezpieczeń i opłacania składek dotyczy wówczas także umów o dzieło oraz umów cywilnych wykonywanych przez uczniów i studentów, którzy nie ukończyli 26 lat.

Należy jednak pamiętać, że statusu „własnego pracownika” w rozumieniu przepisów o ubezpieczeniach społecznych nie ma osoba przebywająca na urlopie wychowawczym, macierzyńskim lub bezpłatnym. W tych okresach pracowniczy tytuł do ubezpieczeń jest zawieszony. Jeżeli więc umowa cywilnoprawna zostanie zawarta z pracownikiem przebywającym na ww. urlopie, pracodawca powinien rozstrzygać obowiązek ubezpieczeń na zasadach dotyczących osób, które nie są związane z firmą stosunkiem pracy. W takich okolicznościach nie ma znaczenia fakt, iż dana osoba jest w istocie pracownikiem podmiotu zatrudniającego.

Jeżeli w okresie urlopu bezpłatnego lub wychowawczego pracownik będzie wykonywał pracę na zlecenie lub na podstawie innej umowy o świadczenie usług, będzie podlegał ubezpieczeniom jako zleceniobiorca. Jeśli jednak taką umowę podpisze w okresie urlopu macierzyńskiego, od przychodów ze zlecenia obowiązkowa będzie jedynie składka na ubezpieczenie zdrowotne. Nadal jedynym tytułem do ubezpieczeń będzie pobieranie zasiłku macierzyńskiego.

UWAGA!

Obowiązek opłacania składek za pracownika, który w okresie urlopu bezpłatnego, wychowawczego lub macierzyńskiego podpisał umowę cywilnoprawną ze swoim pracodawcą, należy rozpatrywać na ogólnych zasadach.

Natomiast przychód z umowy o dzieło – wykonywanej zarówno w okresie urlopu wychowawczego, bezpłatnego, jak i macierzyńskiego – w ogóle nie stanowi podstawy wymiaru składek.

Umowa zlecenia z pracownikiem innej firmy

Składek na ubezpieczenia społeczne nie trzeba opłacać od wynagrodzenia wypłacanego zleceniobiorcy lub menedżerowi, który jednocześnie pracuje w innej firmie na podstawie umowy o pracę i osiąga z tego tytułu w przeliczeniu na okres miesiąca co najmniej:

• minimalne wynagrodzenie (w 2013 r. 1600 zł),
• 80% minimalnego wynagrodzenia – w przypadku pracowników w pierwszym roku pracy zawodowej (w 2013 r. 1280 zł).

Jeżeli jednak zleceniobiorca jest pracownikiem innej firmy i jednocześnie ma prawo do emerytury lub renty, nie podlega obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym bez względu na wysokość podstawy wymiaru składek ze stosunku pracy.

---

Powyższe zwolnienia nie dotyczą jednak składki zdrowotnej, która w przedstawionych okolicznościach zawsze jest obowiązkowa.

UWAGA!

Umowa cywilnoprawna nigdy nie jest objęta obowiązkiem ubezpieczeń społecznych, jeśli została podpisana z pracownikiem innej firmy, który ma prawo do emerytury lub renty.

PRZYKŁAD:

Czesław D. – emeryt zatrudniony na umowę o pracę w wymiarze 1/4 etatu, otrzymuje z tego tytułu co miesiąc stałe wynagrodzenie w kwocie 800 zł. Od czerwca 2013 r. zawarł dodatkowo umowę zlecenia z innym podmiotem niż własny pracodawca. Ponieważ nie wykonuje jej na rzecz własnego pracodawcy, z tytułu wykonywania umowy zlecenia podlega obowiązkowo wyłącznie ubezpieczeniu zdrowotnemu, mimo że podstawą wymiaru składek na jego ubezpieczenia pracownicze jest kwota niższa od minimalnego wynagrodzenia.

Umowa zlecenia przy zbiegu tytułów do ubezpieczeń

Jeśli zleceniobiorca ma więcej niż jeden tytuł do ubezpieczeń społecznych, dochodzi do zbiegu tytułów. Wówczas może się okazać, że umowa zlecenia nie jest objęta obowiązkiem ubezpieczeń społecznych. Nie dotyczy to jednak ubezpieczenia zdrowotnego, które jest obowiązkowe z każdego tytułu.

Do zbiegu tytułów do ubezpieczeń często dochodzi wtedy, gdy jest wykonywana umowa zlecenia i pozarolnicza działalność gospodarcza. Przy czym zbieg występuje, gdy umowa cywilna nie jest realizowana w ramach prowadzonej działalności (jej przedmiot różni się od przedmiotu prowadzonej działalności). Z zasady obowiązkiem ubezpieczeń społecznych jest objęta wykonywana działalność. Zleceniobiorca ma możliwość wybrania umowy zlecenia jako tytułu do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych (zamiast działalności) tylko wówczas, gdy podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe ze zlecenia jest przynajmniej równa najniższej podstawie wymiaru składek z działalności, tj. kwocie równej:

• 60% prognozowanego na dany rok przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego – dla przedsiębiorców opłacających składki na zasadach ogólnych (w 2013 r. jest to miesięcznie kwota 2227,80 zł) lub
• 30% minimalnego wynagrodzenia – dla przedsiębiorców korzystających z ulgi w opłacaniu składek (w 2013 r. jest to miesięcznie kwota 480 zł).

Aby w opisanych okolicznościach można było dokonać wyboru obowiązkowych ubezpieczeń społecznych, oskładkowany przychód z umowy cywilnoprawnej musi w każdym miesiącu wynosić co najmniej tyle, ile najniższa podstawa wymiaru składek z działalności.

Do zbiegu tytułów do ubezpieczeń dochodzi także w przypadku realizowania równocześnie kilku umów cywilnoprawnych. Zleceniobiorca lub menedżer jest wówczas objęty obowiązkowo ubezpieczeniami z umowy, która została zawarta najwcześniej (art. 9 ust. 2 ustawy systemowej). Jednak w czasie trwania tych umów istnieje możliwość zmiany tytułu do obowiązkowych ubezpieczeń. Nie ma przy tym znaczenia, w jakiej wysokości jest wypłacane wynagrodzenie z poszczególnych umów.

Wybór tytułu do ubezpieczeń społecznych (bez względu na podstawę wymiaru składek) ma miejsce przy zbiegu tytułów – umowy zlecenia i pozarolniczej działalności innej niż działalność gospodarcza (np. prowadzonej przez wspólników jednoosobowych spółek z o.o., spółek jawnych lub spółek partnerskich).

Umowa cywilnoprawna ze studentem bądź uczniem

Zatrudnieni na podstawie umów cywilnoprawnych uczniowie gimnazjów, szkół ponadgimnazjalnych, szkół ponadpodstawowych i studenci, którzy nie ukończyli 26 lat, nie podlegają ubezpieczeniom społecznym ani ubezpieczeniu zdrowotnemu. Wyjątkiem są sytuacje, kiedy umowa została zawarta przez ucznia lub studenta z jego pracodawcą lub jest wykonywana na rzecz tego pracodawcy (mimo że została zawarta z podmiotem, z którym uczeń lub student nie jest związany stosunkiem pracy). Wówczas uczeń lub student podlega ubezpieczeniom ze stosunku pracy i z tytułu wykonywanej umowy cywilnej, a składki od przychodów z tych umów są rozliczane według zasad dotyczących pracowników.

---

Do celów rozstrzygania obowiązku ubezpieczeń społecznych, status ucznia zachowuje do 31 sierpnia każdego roku osoba, która:

• kontynuuje naukę w tej samej szkole,
• ukończyła szkołę i rozpoczyna w tym samym roku naukę w szkole, w której rok szkolny rozpoczyna się 1 września,
• ukończyła szkołę i nie kontynuuje nauki.

Oznacza to, że również przychody uzyskiwane przez ucznia z umów cywilnoprawnych wykonywanych w czasie wakacji nie podlegają składkom. Składek tych nie opłaca się do 31 sierpnia również za absolwentów, którzy nie kontynuują nauki.

PRZYKŁAD:

Wiktor T. w okresie od 21 czerwca do 30 września 2012 r. pracował na umowę zlecenia w firmie zajmującej się hurtową sprzedażą odzieży dziecięcej. Technikum odzieżowe ukończył 11 czerwca 2012 r. i postanowił dalej już się nie kształcić. W tych okolicznościach Wiktor T. do celów ubezpieczeniowych był uważany za ucznia do 31 sierpnia 2012 r. i do tego dnia od jego przychodu z umowy zlecenia nie były naliczane żadne składki ZUS. Natomiast wynagrodzenie z tytułu ww. umowy osiągnięte od 1 do 30 września 2012 r. musiało być już oskładkowane. W tej sytuacji zleceniodawca był zobligowany do zgłoszenia go do właściwych ubezpieczeń od 1 września 2012 r. z kodem tytułu ubezpieczenia 04 11 xx na druku ZUS ZUA.

Osoba, która przedłoży zaświadczenie o przyjęciu na studia wyższe, jest uznawana za ucznia do 30 września. Znalazło to potwierdzenie w piśmie ZUS z 7 sierpnia 2000 r. (znak: FUn 077–147/2000) po uzgodnieniu stanowiska z Ministerstwem Pracy i Polityki Społecznej (pismo z 3 sierpnia 2000 r., znak: U.520–287/2000).

Studentem jest natomiast – w myśl przepisów o szkolnictwie wyższym – osoba kształcąca się na studiach pierwszego lub drugiego stopnia albo na jednolitych studiach magisterskich (art. 2 ust. 1 pkt 5 i pkt 18k ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym). Status studenta dana osoba posiada począwszy od daty immatrykulacji, tj. aktu przyjęcia w poczet studentów uczelni i złożenia ślubowania, do daty ukończenia studiów lub skreślenia z listy studentów (art. 170 ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym).

Jeżeli immatrykulacja następuje po 1 października danego roku kalendarzowego, student jest zwolniony z obowiązku ubezpieczeń także w okresie między 1 października a dniem przyjęcia w poczet studentów.

Datą ukończenia studiów jest data:

• złożenia egzaminu dyplomowego albo
• złożenia ostatniego egzaminu wymaganego planem studiów (dotyczy kierunków lekarskich, lekarsko-dentystycznych, weterynarii), albo
• zaliczenia ostatniej, przewidzianej w planie studiów praktyki (dotyczy kierunku farmacja).

Osoby, które kończą naukę np. na studiach licencjackich, a później od października kontynuują edukację na studiach magisterskich – od następnego dnia po dniu obrony pracy licencjackiej do dnia poprzedzającego dzień przyjęcia na studia magisterskie nie zachowują statusu studenta. W konsekwencji zleceniobiorca lub menedżer, którego dotyczy wyżej opisana sytuacja, w przerwie występującej między pobieraniem nauki podlega z tytułu zawartej umowy cywilnoprawnej obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym i ubezpieczeniu zdrowotnemu. W takim przypadku składki ZUS należy ustalić od przychodu wypłaconego za okres, w którym zleceniobiorca lub menedżer podlegał ubezpieczeniom.

UWAGA!

Zatrudnienie studenta do ukończenia 26. roku życia nie wiąże się z żadnymi obciążeniami składkowymi niezależnie od tego, jakie obywatelstwo posiada zleceniobiorca i w którym kraju studiuje.

Zgłoszenie do ubezpieczeń i podstawa wymiaru składek

Obowiązkowe ubezpieczenia społeczne i zdrowotne z tytułu wykonywania umów cywilnoprawnych trwają:

• od dnia wskazanego w umowie jako dzień rozpoczęcia jej wykonywania do dnia rozwiązania lub wygaśnięcia umowy,
• w odniesieniu do osób współpracujących – od dnia rozpoczęcia współpracy przy wykonywaniu danej umowy do dnia jej zakończenia.

Zgłoszenia do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego dokonuje podmiot zatrudniający, w terminie 7 dni od daty powstania obowiązku ubezpieczeń, na druku ZUS ZUA lub ZUS ZZA z kodem tytułu ubezpieczenia rozpoczynającym się cyframi: „04”.

Podstawą wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne zleceniobiorców są:

• przychód osiągnięty z umowy zlecenia – jeśli w umowie określono przychód w wysokości kwotowej, w kwotowej stawce godzinowej, akordowej lub prowizyjnie; ze składek są wówczas zwolnione zasiłki z ubezpieczenia społecznego oraz niektóre składniki przychodu wymienione w § 2 ust. 1 rozporządzenia MPiPS z 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe,
• kwota minimalnego wynagrodzenia (zmniejszana proporcjonalnie do liczby dni podlegania ubezpieczeniom) – jeśli przychód określono w inny sposób lub w ogóle go nie określono.

Podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne zleceniobiorcy należy ustalać tak samo, jak podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne. Należy ją jednak pomniejszyć o składki na ubezpieczenia społeczne w części finansowanej przez zleceniobiorcę.

Za każdy miesiąc, w którym zleceniobiorca podlegał ubezpieczeniom społecznym i/lub ubezpieczeniu zdrowotnemu, należy przekazać za niego do ZUS raport imienny składkowy (ZUS RCA lub ZUS RZA). Jeśli podstawą wymiaru składek na ubezpieczenia zleceniobiorcy jest przychód, a w danym miesiącu zleceniobiorca nie osiągnął żadnego przychodu, w raporcie należy wykazać zerową podstawę wymiaru składek i zerowe kwoty składek. Jeśli zleceniobiorca miał przerwy w ubezpieczeniach (np. z powodu pobierania zasiłku chorobowego), należy za niego złożyć raport świadczeniowy ZUS RSA.

Po ustaniu tytułu ubezpieczenia płatnik ma obowiązek wyrejestrować zleceniobiorcę, składając formularz ZUS ZWUA w terminie 7 dni od ustania tytułu do ubezpieczeń.

Zadaj pytanie na: Forum Kadry

Podstawa prawna:

• art. 112, art. 189, art. 3571, art. 429, art. 471, art. 481, art. 627–646, art. 734–751 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny – Dz.U. Nr 16, poz. 93; ost.zm. Dz.U. z 2011 r. Nr 230, poz. 1370,
• art. 22, art. 281 § 1 pkt 1 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy, – j.t. Dz.U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94, Dz.U. z 2013 r., poz. 2,
• art. 218–219 ustawy z 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny – Dz.U. Nr 88, poz. 553, ost.zm. Dz.U. z 2012 r., poz. 611,
• art. 6 ust. 1 pkt 4, art. 6 ust. 4, art. 8 ust. 2a, art. 9 ust. 2, art. 18 ust. 1–3 i ust. 7 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych – j.t. Dz.U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585; ost.zm. Dz.U. z 2012 r., poz. 1548
• art. 81–82 ustawy z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych – j.t. Dz.U. z 2008 r. Nr 164, poz. 1027; ost.zm. Dz.U. z 2013 r., poz. 154
• art. 13 pkt 8, art. 22 ust. 9, art. 41 ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych – j.t. Dz.U. z 2012 r., poz. 361; ost.zm. Dz.U. z 2013 r., poz. 21
• § 2 ust. 1, § 3 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe – Dz.U. Nr 161, poz. 1106; ost.zm. Dz.U. z 2010 r. Nr 127, poz. 860
• art. 2 ust. 1 pkt 7–9 i pkt 20, art. 167 ust. 2–2a, art. 170 ustawy z 27 lipca 2005 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym – j.t. Dz.U. z 2012 r., poz. 572; ost.zm. Dz.U. z 2012 r., poz. 1544