Mama w pracy - prawa i przywileje

Jakie prawa przysługują kobiecie w ciąży i po urodzeniu dziecka, z jakiego wsparcia może korzystać świeżo upieczona mama, jaki urlop jej przysługuje? W naszym krótkim przewodniku odpowiadamy na najczęściej zadawane pytania.

Czy kobieta w ciąży, która jest zatrudniona na umowę o pracę, może zostać zwolniona?

Co do zasady, od momentu zajścia w ciążę do dnia porodu, a także później przez cały okres urlopu macierzyńskiego, rodzicielskiego i wychowawczego, kobieta zatrudniona na etat jest chroniona przez Kodeks pracy. W tym czasie, poza wyjątkowymi przypadkami, jak np. likwidacja pracodawcy, nie może zostać zwolniona. Co ważne, pracownica nie ma także obowiązku informować pracodawcy o swojej ciąży.

Czego pracodawca nie ma prawa oczekiwać od przyszłej mamy?

Kobiety w ciąży nie mogą wykonywać w pracy zadań, które są uciążliwe, niebezpieczne lub szkodliwe dla zdrowia. Chodzi o prace grożące ciężkimi urazami fizycznymi lub psychicznymi, prace w narażeniu na szkodliwe czynniki biologiczne, prace w narażeniu na działanie szkodliwych substancji chemicznych, prace w podwyższonym lub obniżonym ciśnieniu oraz szereg prac związanych z nadmiernym wysiłkiem fizycznym. Dla niektórych innych  prac ustalone zostały osobne normy dla kobiet w ciąży (m.in. dla pracy przy komputerze oraz prac wykonywanych w pozycji stojącej). Szczegółowy wykaz takich prac jest określony w przepisach.

Pracodawca nie może także polecać kobietom w ciąży pracy w godzinach nadliczbowych i w porze nocnej. Pracodawca nie może bez zgody pracownicy w ciąży delegować  jej poza stałe miejsce pracy, a także zatrudniać w przerywanym czasie pracy.

Jakie urlopy przysługują mamom?

• podstawowy urlop macierzyński – w wymiarze 20 tygodni (w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie) liczonych od dnia porodu. Przed przewidywaną datą porodu kobieta może wykorzystać nie więcej niż 6 tygodni urlopu macierzyńskiego, ale wówczas po narodzinach dziecka przysługuje jej część urlopu niewykorzystana przed porodem.
• urlop rodzicielski – w wymiarze do 32 tygodni (w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie). Z urlopu rodzicielskiego można skorzystać bezpośrednio po urlopie macierzyńskim, jednorazowo lub w maksymalnie 4 częściach. Do 16 tygodni tego urlopu może być wykorzystane w terminie późniejszym, nie przypadającym bezpośrednio po poprzedniej części urlopu rodzicielskiego, do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6 lat.

Razem daje to 52 tygodnie. W przypadku narodzin wieloraczków, długość urlopów wynosi odpowiednio od 31 do 37 tygodni urlopu macierzyńskiego oraz do 34 tygodni urlopu rodzicielskiego. Razem może to być od 65 do nawet 71 tygodni, w zależności od liczby dzieci.

• urlop wychowawczy – w wymiarze do 36 miesięcy (z tego każdemu z rodziców przysługuje wyłączne prawo do jednego miesiąca urlopu wychowawczego) udzielany na okres nie dłuższy niż do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6 lat. Jest on udzielany pod warunkiem posiadania co najmniej 6-miesięcznego okresu zatrudnienia (wlicza się do niego wszystkie poprzednie okresy zatrudnienia). Z urlopu można skorzystać w maksymalnie 5 częściach.

Polecamy: Kodeks pracy 2019 – Nowe Wydanie. Praktyczny komentarz z przykładami

Z jakich jeszcze uprawnień może skorzystać pracująca mama?

To m.in. przerwy na karmienie dziecka piersią, których liczba i wymiar zależy od liczby karmionych dzieci, a także od liczby godzin pracy w danym dniu. Mama może także korzystać z tzw. dni opieki nad dzieckiem (2 dni albo 16 godzin w każdym roku kalendarzowym,), aż do ukończenia przez dziecko 14 lat.

A co w sytuacji, gdy kobieta w ciąży nie ma ubezpieczenia?

Kobieta w okresie ciąży, porodu i połogu jest chroniona przez ustawę o świadczeniach opieki zdrowotnej. Ciężarne posiadające obywatelstwo polskie oraz zamieszkujące Rzeczpospolitą, mają prawo do bezpłatnej opieki lekarskiej. Warunkiem jest okazanie w placówce medycznej dokumentu potwierdzającego narodowość oraz miejsce zamieszkania pacjentki.

Jaka pomoc przysługuje mamie?

Świadczenie wychowawcze z programu „Rodzina 500 plus" to 500 zł miesięcznie na dziecko od jego urodzenia do ukończenia przez nie 18 lat. Dzisiaj na drugie i kolejne dziecko w rodzinie świadczenie wychowawcze przysługuje niezależnie od osiąganego przez rodzinę dochodu. Natomiast wsparcie na pierwsze dziecko (pierwsze dziecko, to jedyne lub najstarsze dziecko w rodzinie w wieku do ukończenia 18 r. życia) przysługuje, jeżeli przeciętny miesięczny dochód rodziny w przeliczeniu na osobę nie przekracza kwoty 800 zł (lub 1200 zł jeśli członkiem rodziny jest dziecko niepełnosprawne).

Od 1 lipca br. świadczenie „Rodzina 500+” przysługiwać będzie na każde, również pierwsze dziecko w rodzinie, niezależnie od dochodów. Rodzice będą mieli 3 miesiące na złożenie wniosku z gwarancją wypłaty świadczenia z wyrównaniem od miesiąca narodzin dziecka.

Świadczenie rodzicielskie to 1000 zł miesięcznie przez rok od urodzenia dziecka (lub odpowiednio dłużej w przypadku urodzenia podczas jednego porodu więcej niż jednego dziecka),  dla tych matek, które nie otrzymują zasiłku macierzyńskiego lub uposażenia macierzyńskiego (czyli  dla m.in. rodziców bezrobotnych, studentów, czy osób pracujących na umowach cywilno-prawnych). Świadczenie rodzicielskie przysługuje bez względu na dochód rodziny (nie ma kryterium dochodowego). Matka dziecka po świadczenie może się zgłosić w ciągu 3 miesięcy od dnia porodu i wówczas otrzyma świadczenie z wyrównaniem od dnia porodu. Jeżeli zrobi to w późniejszym terminie, świadczenie będzie mu przysługiwało od momentu złożenia wniosku.

W przypadku, gdy przeciętny miesięczny dochód rodziny w przeliczeniu na osobę nie przekracza kwoty 674 zł (lub 764 zł jeśli członkiem rodziny jest dziecko niepełnosprawne) przysługuje zasiłek rodzinny:

• 95,00 zł na dziecko w wieku do ukończenia 5. roku życia;
• 124,00 zł na dziecko w wieku powyżej 5 roku życia do ukończenia 18. roku życia;
• 135,00 zł na dziecko w wieku powyżej 18 roku życia do ukończenia 21. roku życia jeżeli dziecko kontynuuje naukę w szkole (w przypadku dziecka legitymującego się umiarkowanym lub znacznym stopniem niepełnosprawności zasiłek rodzinny przysługuje do 2 roku życia pod warunkiem kontynuowania nauki w szkole lub w szkole wyższej).

Do zasiłku rodzinnego przysługują odpowiednio różnego rodzaju dodatki z tytułu:

• urodzenia dziecka – jednorazowo 1000 zł,
• opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu wychowawczego – 400 zł/mies. (z dodatku można skorzystać wyłącznie w okresie trwania urlopu wychowawczego),
• samotnego wychowywania dziecka –193 zł/mies. (niepełnosprawnego – 265 zł/mies.)
• kształcenia i rehabilitacji dziecka niepełnosprawnego – do 5 roku życia – 90 zł/mies.

powyżej 5. roku życia – 100 zł/mies.

• rozpoczęcia roku szkolnego – 100 zł przyznawane jednorazowo raz do roku
• podjęcia przez dziecko nauki w szkole poza miejscem zamieszkania:

- 113 zł/mies. –  w związku  z zamieszkaniem w miejscowości, w której jest szkoła,

- na wydatki związane z dojazdem z miejsca zamieszkania do miejscowości, w której jest szkoła – 69 zł/mies.