Nie do 5 000 zł a do 46 000 zł: nowe przepisy już w mocy. Poszła w górę wysokość grzywny za wykroczenia przeciwko przepisom ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych

• Nie do 5 000 zł a do 46 000 zł: nowe przepisy już w mocy. Poszła w górę wysokość grzywny za wykroczenia przeciwko przepisom ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych
• Jaka kara dla pracodawcy za naruszenie przepisów ubezpieczeniowych?
• Sprawy w sądach na gruncie wykroczeń ubezpieczeniowych

Nie do 5 000 zł a do 46 000 zł: nowe przepisy już w mocy. Poszła w górę wysokość grzywny za wykroczenia przeciwko przepisom ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych

Najistotniejszą ustawą w obszarze ubezpieczeń społecznych jest ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2025 r. poz. 350, dalej jako: ustawa). Ustawa ta, zresztą jak wiele innych ustaw w obszarze prawa pracy i ubezpieczeń społecznych) podlega wielu nowelizacjom. Część przepisów jest zmienianych, część uchylanych a jeszcze inna część dodawanych. W pewnym sensie taka dynamika nie dziwi, ponieważ rynek pracy, polityka państwa w obszarze zatrudnienia i funkcjonowanie instytucji rynku pracy - jak i Państwowej Inspekcji Pracy czy Zakładu Ubezpieczeń Społecznych - też zmieniają swój profil. Zmienia się też podejście pracowników do pracy, ale i pracodawców do swoich obowiązków, w tym związanych z zatrudnieniem i ubezpieczeniem pracowników. Pracownicy nie mieli wystarczające ochrony prawnej w zakresie ubezpieczeń społecznych: emerytalnych, rentowych, wypadkowych, chorobowych. Okazało się, że pracodawcy nie zgłaszają pracowników do ubezpieczeń, utrudniają kontrole ZUS, nie przekazują dokumentacji ubezpieczeniowej i dokonują wielu innych naruszeń. Powyższe spowodowało, że zaszła konieczność wdrożenia nowych przepisów. Stało się to na mocy: ustawy z dnia 20 marca 2025 r. o rynku pracy i służbach zatrudnienia (Dz.U. z 2025 poz. 620).

Autopromocja

Jak podkreśla jeden z przedstawicieli doktryny w obszarze ubezpieczeń społecznych: "Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych w art. 98 zawiera osiem typów wykroczeń, z których większość skierowana jest przeciwko prawu osób wykonujących pracę zarobkową do świadczeń z ubezpieczenia społecznego. W literaturze spotkać można twierdzenie, iż art. 98 u.s.u.s. to jedno wykroczenie wieloodmianowe (Ł. Prasołek [w:] Ustawa..., red. B. Gudowska, J. Strusińska-Żukowska, s. 1046). W konsekwencji jeśli sprawca naruszyłby dwa lub więcej punktów wymienionych w tym artykule, popełniałby tylko jedno wykroczenie, lecz w różnych odmianach. Podejście takie ma wpływ m.in. na określenie czasu popełnienia wykroczenia czy wymiar kary. Przeważającym poglądem jest jednak ten nakazujący traktować każdy z punktów art. 98 ust. 1 u.s.u.s. jako odrębne wykroczenie (S. Kowalski, Ustawa..., s. 199; D. Tokarczyk, Przestępstwa..., s. 280) (...)", zob. J. Unterschütz [w:] Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych. Komentarz, red. K. Antonów, Warszawa 2024, art. 98.

Jaka kara dla pracodawcy za naruszenie przepisów ubezpieczeniowych?

Na mocy nowych przepisów, zmieniono wysokość grzywny w szczególności w zakresie nieopłacania składek za pracownika. Jest to jeden z najważniejszych obowiązków pracodawcy względem pracownika, bowiem daje pracownikowi bezpieczeństwo socjalno-ubezpieczeniowe. Przepis art. 98 ustawy ust. 1 pkt 1a) stanowi, że: Kto, jako płatnik składek albo osoba obowiązana do działania w imieniu płatnika:

• nie dopełnia obowiązku opłacania składek na ubezpieczenia społeczne w przewidzianym przepisami terminie - podlega karze grzywny do 46 000 złotych;
• nie zgłasza wymaganych ustawą danych lub zgłasza nieprawdziwe dane albo udziela w tych sprawach nieprawdziwych wyjaśnień lub odmawia ich udzielenia - podlega karze grzywny do 46 000 złotych;
• udaremnia lub utrudnia przeprowadzenie kontroli - podlega karze grzywny do 46 000 złotych;
• nie dopełnia obowiązku wypłacania świadczeń z ubezpieczeń społecznych i zasiłków finansowanych z budżetu państwa albo wypłaca je nienależnie - podlega karze grzywny do 46 000 złotych;
• nie prowadzi dokumentacji związanej z obliczaniem składek oraz z wypłatą świadczeń z ubezpieczeń społecznych - podlega karze grzywny do 46 000 złotych;
• nie dopełnia obowiązku przesyłania deklaracji rozliczeniowych oraz imiennych raportów miesięcznych w przewidzianym terminie - podlega karze grzywny do 46 000 złotych;
• nie dopełnia obowiązku przekazywania dokumentów związanych z ubezpieczeniami społecznymi i ubezpieczeniem zdrowotnym w formie określonej w art. 47a ust. 1 i 2 - podlega karze grzywny do 46 000 złotych;
• ust. 3: kto dopuszcza się czynów określonych w ust. 1 przy opłacaniu składek lub dokonywaniu wpłat z innych tytułów, do których poboru jest obowiązany Zakład - podlega karze grzywny do 46 000 złotych.

Sprawy w sądach na gruncie wykroczeń ubezpieczeniowych

W praktyce przepisy te nie pozostają "martwe" możemy odnaleźć wiele wyroków, które są przykładem interwencji ZUSu czy pracowników - na skutek nieprzestrzegania przepisów przez pracodawców. Poniżej przykłady:

Autopromocja

Zbiegi tytułów do ubezpieczeń społecznych

Sprawdź

• II AKa 204/22, Odpowiedzialność karna za nieodprowadzanie składek na ZUS - Wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie, wyrok z dnia 6 października 2022 r. Zachowanie płatnika będącego osobą fizyczną, realizujące znamiona wykroczenia z art. 98 ust. 1 pkt 1a u.s.u.s., może też, w określonych okolicznościach, wypełnić znamiona przestępstwa z art. 218 § 1a k.k. w części dotyczącej złośliwego lub uporczywego naruszania praw pracownika wynikających ze stosunku ubezpieczenia społecznego.
• VII Ka 1213/18, Wymiar kary za niepłacenie składek do ZUS - Wyrok Sądu Okręgowego w Olsztynie, wyrok z dnia 17 stycznia 2019 r. Złożenie wniosku o rozłożenia na raty, czy też odroczenie płatności należności miałoby znaczenie tylko wówczas, gdyby obwiniony złożył takowy wniosek nim upłynął termin opłacenia składki. Nadto, gdyby taki wniosek został uwzględniony co do konkretnych składek.
• VII Ka 1060/18, Wymiar kary za niepłacenie składek do ZUS - Wyrok Sądu Okręgowego w Olsztynie, wyrok z dnia 29 listopada 2018 r. Jeżeli problemy z płatnościami należności są związane nierozerwalnie z kłopotami finansowymi obwinionego, wynikającymi z niewywiązania się z umowy przez jednego z kontrahentów, to stopień zawinienia obwinionego jest w takiej sytuacji zdecydowanie umniejszony. W obrocie gospodarczym należy dostrzec zdarzenia, które wpływają na pogorszenie sytuacji finansowej przedsiębiorcy.
• IV Ka 1247/17, Wymiar kary za niepłacenie składek do ZUS - Wyrok Sądu Okręgowego w Poznaniu, wyrok z dnia 15 stycznia 2018 r. Kształtując wymiar kary w tego rodzaju sprawach, nie można stawiać na jednej płaszczyźnie zachowań osób, które z premedytacją i wyrachowaniem oszczędzają na niepłaceniu składek na ZUS oraz obwinionego, jako przedsiębiorcy znajdującego się w złej sytuacji gospodarczej, starającego się nieporadnie spłacić zaległe zobowiązanie.
• VI Ka 285/17, Wykroczenie utrudniania kontroli ze strony ZUS - Wyrok Sądu Okręgowego w Jeleniej Górze, wyrok z dnia 7 września 2017 r. Obwiniona jako płatnik składek na ubezpieczenia społeczne, będąc zobowiązana do złożenia wyjaśnień, jak i przedłożenia dokumentów - nie przedstawiła dokumentów i nie złożyła wyjaśnień w terminie, czym utrudniła kontrolę. Prawidłowo zatem sąd przypisał jej wypełnienie znamion wykroczenia z art. 98 ust. 1 pkt 3 u.s.u.s.
• I KZP 4/10 - Postanowienie Sądu Najwyższego, OSNKW 2010/7/57 - postanowienie z dnia 25 maja 2010 r. Wykroczenia opisane w art. 98 ust. 1 pkt 1 i 6 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2007 r. Nr 11, poz. 74 ze zm.) nie są wykroczeniami trwałymi. Za czas popełnienia tych wykroczeń należy przyjąć moment początkowy sytuacji, w której płatnik składek nie może już wykonać nałożonego na niego obowiązku opłacania składek na ubezpieczenie społeczne lub przesłania deklaracji rozliczeniowych oraz imiennych raportów miesięcznych - w przewidzianym przepisami terminie.

Jak podaje ZUS w swoim komunikacie: jako płatnik składek pracodawca jest zobowiązany realizować określone obowiązki wynikające z przepisów prawa. Pracodawca ma zatem prawny obowiązek terminowo opłacać należne składki za każdy miesiąc kalendarzowy. Jeśli nie będzie wywiązywać się ze swoich obowiązków, to ZUS może zastosować wobec sankcje oraz środki dyscyplinujące, wynikające z ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, tj.: ukaranie karą grzywny, naliczenie odsetek za zwłokę, wymierzenie opłaty dodatkowej, wszczęcie postępowania egzekucyjnego, zabezpieczenie na majątku płatnika poprzez wystąpienie do sądu rejonowego z wnioskiem o założenie księgi wieczystej, wnioskiem o wpis hipoteki oraz złożenie wniosku do Urzędu Skarbowego o ustanowienie zastawu skarbowego, oraz z innych regulacji ustawowych: złożenie zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstwa z zakresu ubezpieczeń społecznych, określonych przepisami Kodeksu karnego, zgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości dłużnika do sądu upadłościowego, wystąpienie do sądu upadłościowego z wnioskiem o pozbawienie prawa prowadzenia działalności gospodarczej lub pełnienia określonej funkcji, wykluczenie wykonawcy z postępowania o uzyskanie zamówienia publicznego w związku z zaleganiem w opłacaniu składek na ubezpieczenia społeczne lub zdrowotne, złożenie wniosku o zmianę wpisu w Krajowym Rejestrze Sądowym.