Handel ludźmi do pracy przymusowej

• Strategia UE na lata 2021-2025 – zwalczanie handlu ludźmi
• Czym jest handel ludźmi?
• Co grozi w Polsce za handel ludźmi?
• Krajowy Plan Działań przeciwko Handlowi Ludźmi na lata 2022-2024
• Czym jest praca przymusowa?
• Handel ludźmi do pracy przymusowej
• Gdzie szukać pomocy?

Strategia UE na lata 2021-2025 – zwalczanie handlu ludźmi

Według szacunków UNODC (The United Nations Office on Drugs and Crime) handel ludźmi jest trzecim pod względem wielkości dochodów nielegalnym biznesem, tuż po handlu bronią i narkotykami.

Handel ludźmi generuje roczny dochód w wysokości 32 mld dolarów.

Komisja Europejska przedstawiła strategię zwalczania handlu ludźmi, na lata 2021–2025, która skupia się na zapobieganiu przestępstwom, ściganiu ich sprawców oraz ochronie ofiar. W samej UE w latach 2017–2018 zarejestrowano ponad 14 tys. ofiar handlu ludźmi. Jest to jednak czarny rynek, który trudno wykryć - więc dane nigdy nie odzwierciedlają prawdziwego stanu.

Ważna jest świadomość społeczna i uzmysłowienie, że jest się ofiarą handlu i wyzysku, np. do pracy przymusowej. Często ofiary cierpią  na tzw. "syndrom sztokholmski", niejako przywiązują się do sprawcy. Takie procedery zdarzają się również w Polsce – jako miejsce tranzytu ale i bezpośredniego przestępstwa. 

Czym jest handel ludźmi?

Na gruncie prawa polskiego handlem ludźmi jest werbowanie, transport, dostarczanie, przekazywanie, przechowywanie lub przyjmowanie osoby z zastosowaniem:

• przemocy lub groźby bezprawnej

• uprowadzenia

• podstępu

• wprowadzenia w błąd albo wyzyskania błędu lub niezdolności do należytego pojmowania przedsiębranego działania

• nadużycia stosunku zależności, wykorzystania krytycznego położenia lub stanu bezradności

• udzielenia albo przyjęcia korzyści majątkowej lub osobistej albo jej obietnicy osobie sprawującej opiekę lub nadzór nad inną osobą

- w celu jej wykorzystania, nawet za jej zgodą, w szczególności w prostytucji, pornografii lub innych formach seksualnego wykorzystania, w pracy lub usługach o charakterze przymusowym, w żebractwie, w niewolnictwie lub innych formach wykorzystania poniżających godność człowieka albo w celu pozyskania komórek, tkanek lub narządów wbrew przepisom ustawy.

Jeżeli zachowanie sprawcy dotyczy małoletniego, stanowi ono handel ludźmi, nawet gdy nie zostały użyte metody lub środki wymienione w sześciu punktach powyżej.

Co grozi w Polsce za handel ludźmi?

Przepis art. 189a Kodeksu Karnego z dnia 6 czerwca 1997 r. (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1138) wskazuje, że kto dopuszcza się handlu ludźmi, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3.

Z kolei, kto czyni przygotowania do popełnienia tego przestępstwa podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. Czy te kary są wystarczająco surowe i proporcjonalne za pozbawienie drugiego człowieka jego godności osobistej? Nie.

Krajowy Plan Działań przeciwko Handlowi Ludźmi na lata 2022-2024

Rada Ministrów przyjęła Krajowy Plan Działań Przeciwko Handlowi Ludźmi na lata 2022-2024.

Zgodnie z informacją rządową celem głównym Krajowego Planu Działań Przeciwko Handlowi Ludźmi jest zapewnienie warunków koniecznych dla skutecznego przeciwdziałania handlowi ludźmi w Polsce i wspierania ofiar tego przestępstwa.

Cele szczegółowe KPD są następujące:

• podnoszenie społecznej świadomości nt. zjawiska handlu ludźmi;

• podniesienie standardu wsparcia udzielanego ofiarom handlu ludźmi (w tym małoletnim ofiarom handlu ludźmi);

• poprawa skuteczności działań instytucji odpowiedzialnych za ściganie przestępstwa handlu ludźmi poprzez doskonalenie narzędzi prawnych, struktur oraz wdrażanie najlepszych praktyk;

• podniesienie kwalifikacji przedstawicieli instytucji i organizacji zaangażowanych w przeciwdziałanie handlowi ludźmi i wsparcie ofiar tego przestępstwa;

• pogłębienie wiedzy nt. zjawiska handlu ludźmi i efektywności podejmowanych działań zwłaszcza w kontekście pracy przymusowej;

• wzmocnienie współpracy międzynarodowej.

Czym jest praca przymusowa?

Konwencja nr 29 dotycząca pracy przymusowej lub obowiązkowej przyjęta w Genewie dnia 28 czerwca 1930 r., ale nadal obowiązująca, ogólnie wskazuje, że „praca przymusowa lub obowiązkowa” oznacza wszelką pracę lub usługi wymagane od jakiejś osoby pod groźbą jakiejkolwiek kary i do których dana osoba nie zgłosiła się dobrowolnie. Polskie prawo pracy jak i ustawa zasadnicza regulują zasadę wolności pracy, a co za tym idzie brak pracy przymusowej czy obowiązkowej (z wyłączeniem np, zasądzony przez sąd prac społecznie użytecznych).

Handel ludźmi do pracy przymusowej

Co może sprawić, że osoba która stała się ofiarą handlu i przemytników, albo nawet, która samowolnie podjęła daną pracę, wykonuje ją pod przymusem?

- praca jest świadczona bez umowy

- nie jest wypłacane wynagrodzenie

- pracownik nie ma zapewnionych podstawowych warunków bytowych i socjalnych

- pracodawca czy jego współpracownicy stosują przymus, mobbing, wywołują presję, grożą

- stosowane jest molestowanie, czy molestowanie seksualne, przemoc fizyczna lub psychiczna

- pozbawianie wolności, kontrola lub ograniczanie możliwości przemieszczania się pracowników

- praca za długi,

- zmuszanie do pracy w nadgodzinach, bez dni wolnych i przerw w pracy

- odebranie pracownikom dokumentów (np. paszportu)

Z uwagi na dużą liczbę osób pochodzących z Ukrainy czy Białorusi przybywających do Polski m.in. w celach zarobowych, ważne jest to aby cudzoziemcy znali swoje prawa. Jeśli np. cudzoziemiec został zatrudniony w Polsce, bez dokładnej informacji o warunkach wykonywania pracy albo jeśli warunki te były inne od tych, które przestawiono mu w trakcie rekrutacji i w następstwie był on wykorzystywany przez swojego pracodawcę, istnieje prawdopodobieństwo, że mógł on paść ofiarą handlu ludźmi do pracy przymusowej.

Gdzie szukać pomocy?

Osoba, która mogła paść ofiarą handlu ludźmi może uzyskać pomoc w Krajowym Centrm Interwencyjno-Konsultacyjnym dla Ofiar Handlu Ludźmi (KCIK). Jego działalność jest finansowana z budżetu państwa.

KCIK zarządzane jest obecnie przez dwie organizacje pozarządowe (Fundacje La Strada oraz Stowarzyszenie Po-Moc: www.strada.org.pl oraz www.po-moc.pl).

Podstawa prawna:

Kodeks Karny z dnia 6 czerwca 1997 r. (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1138)