Pracujesz na część etatu? TSUE: masz prawo do dodatku za godziny nadliczbowe bez względu na zapisy umowne

• Godziny nadliczbowe i wynagrodzenie za nie. Aktualny stan prawny
• Warunek uzyskania podwyższonego wynagrodzenia za przekroczenie określonej liczby godzin pracy nie może stawiać pracownika zatrudnionego w niepełnym wymiarze czasu pracy w mniej korzystnej sytuacji - wyrok TSUE
• Odpracowanie wyjścia prywatnego to nie jest praca w godzinach nadliczbowych

Godziny nadliczbowe i wynagrodzenie za nie. Aktualny stan prawny

Polski kodeks pracy w art. 151 § 1 stanowi, że praca wykonywana ponad obowiązujące pracownika normy czasu pracy, a także praca wykonywana ponad przedłużony dobowy wymiar czasu pracy, wynikający z obowiązującego pracownika systemu i rozkładu czasu pracy, stanowi pracę w godzinach nadliczbowych. Praca w godzinach nadliczbowych jest dopuszczalna w razie:
1) konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii;
2) szczególnych potrzeb pracodawcy.

Przepis art. 151 § 3 kodeksu pracy limituje liczbę godzin nadliczbowych z powodu szczególnych potrzeb pracodawcy maksymalnie do 150 godzin w roku kalendarzowym dla poszczególnego pracownika.

Przepis art. 151¹ § 1 kodeksu pracy określa zasadę, że za pracę w godzinach nadliczbowych, oprócz normalnego wynagrodzenia, przysługuje dodatek w wysokości:

1) 100% wynagrodzenia – za pracę w godzinach nadliczbowych przypadających:

a) w nocy,

b) w niedziele i święta niebędące dla pracownika dniami pracy, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy,

c) w dniu wolnym od pracy udzielonym pracownikowi w zamian za pracę w niedzielę lub w święto, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy;

2) 50% wynagrodzenia – za pracę w godzinach nadliczbowych przypadających w każdym innym dniu niż określony w pkt 1.

Dodatek w wysokości określonej w § 1 pkt 1 przysługuje także za każdą godzinę pracy nadliczbowej z tytułu przekroczenia przeciętnej tygodniowej normy czasu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym, chyba że przekroczenie tej normy nastąpiło w wyniku pracy w godzinach nadliczbowych, za które pracownikowi przysługuje prawo do dodatku w wysokości określonej w § 1.

Wynagrodzenie stanowiące podstawę obliczania dodatku, o którym mowa w § 1, obejmuje wynagrodzenie pracownika wynikające z jego osobistego zaszeregowania określonego stawką godzinową lub miesięczną, a jeżeli taki składnik wynagrodzenia nie został wyodrębniony przy określaniu warunków wynagradzania – 60% wynagrodzenia.

W stosunku do pracowników wykonujących stale pracę poza zakładem pracy wynagrodzenie wraz z dodatkiem, o którym mowa w § 1, może być zastąpione ryczałtem, którego wysokość powinna odpowiadać przewidywanemu wymiarowi pracy w godzinach nadliczbowych.

Te zasady obowiązują wszystkich pracowników, zarówno tych zatrudnionych na pełny etat, jak i zatrudnionych na część etatu.

Jednak w przypadku osób zatrudnionych na część etatu bardzo ważny jest przepis art. 151 § 5 kodeksu pracy, zgodnie z którym strony ustalają w umowie o pracę dopuszczalną liczbę godzin pracy ponad określony w umowie wymiar czasu pracy pracownika zatrudnionego w niepełnym wymiarze czasu pracy, których przekroczenie uprawnia pracownika, oprócz normalnego wynagrodzenia, do dodatku do wynagrodzenia, o którym mowa w art. 151¹ § 1.

Jeżeli zatem pracownik zatrudniony na pół etatu ustalił z pracodawcą, że dodatek za godziny nadliczbowe należy mu się dopiero (przykładowo) po przepracowaniu dziennie 5 godzin (czyli za szóstą i kolejne godziny w danym dniu), to za tą piątą godzinę nie należy mu się dodatek.

Potwierdza to orzecznictwo Sądu Najwyższego. W wyroku z 4 kwietnia 2014 r. (sygn. I PK 249/13) Sąd Najwyższy stwierdził, że "(…) art. 151 § 5 k.p. nie stanowi samoistnej podstawy prawa pracownika do dodatku. Świadczenie to przysługuje bowiem pod warunkiem porozumienia stron w przedmiocie określenia godzin, za które ma zostać wypłacony dodatek, a pracownikowi zatrudnionemu w niepełnym wymiarze czasu pracy nie przysługuje dodatek, o którym mowa w art. 151¹ § 1 k.p., jeżeli nie ustali na podstawie art. 151 § 5 k.p. dopuszczalnej liczby godzin pracy ponad określony w umowie wymiar czasu pracy."

Można więc uznać, że przepis art. 151 § 5 kodeksu pracy reguluje sytuację prawną pracowników zatrudnionych na część etatu mniej korzystnie od sytuacji pracowników zatrudnionych na cały etat. Ci ostatni mają bowiem prawo do dodatku za godziny nadliczbowe z mocy prawa - bez konieczności ustalania tego w umowie.

Warunek uzyskania podwyższonego wynagrodzenia za przekroczenie określonej liczby godzin pracy nie może stawiać pracownika zatrudnionego w niepełnym wymiarze czasu pracy w mniej korzystnej sytuacji - wyrok TSUE

Wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) z 19 października 2023 r. (w sprawie C-660/20  Lufthansa CityLine) nakazuje w takich przypadkach w odniesieniu do pracowników zatrudnionych na część etatu nie stosować przepisów mniej korzystnych niż przewidziane dla pracowników pełnoetatowych.

Stan faktyczny

Sprawa rozpatrywana przez TSUE dotyczyła niemieckiego pilota, który jest zatrudniony w niepełnym wymiarze czasu pracy w przedsiębiorstwie lotniczym. Jego umowa o pracę stanowi, że otrzymuje on wynagrodzenie podstawowe, zależne od czasu pełnienia czynności lotniczych. Ponadto może otrzymać dodatkowe wynagrodzenie, jeżeli wykona w ciągu miesiąca określoną liczbę godzin czynności lotniczych i przekroczy progi określone w tym względzie w jego umowie o pracę. Progi te są identyczne w przypadku pilotów pracujących w pełnym wymiarze czasu pracy i pilotów pracujących w niepełnym wymiarze czasu pracy. 
Pilot jest zdania, że progi te należy obniżyć, biorąc pod uwagę liczbę przepracowanych przez niego godzin, ponieważ jest zatrudniony w niepełnym wymiarze czasu pracy. Uważa, że powinno mu przysługiwać prawo do dodatkowego wynagrodzenia, jeżeli przekroczy progi wynagrodzenia obniżone proporcjonalnie do wymiaru jego czasu pracy. 

Niemiecki federalny sąd pracy, rozpatrujący spór między pilotem a spółką Lufthansa CityLine, zwrócił się z pytaniem prejudycjalnym do Trybunału Sprawiedliwości. 
Sąd ten chciał się dowiedzieć, czy przepisy krajowe, które wymagają, aby pracownik zatrudniony w niepełnym wymiarze czasu pracy przepracował taką samą liczbę godzin pracy jak pracownik zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy w celu uzyskania dodatkowego wynagrodzenia, skutkują dyskryminacją, która jest zakazana w świetle prawa Unii Europejskiej na podstawie dyrektywy Rady 97/81/WE z dnia 15 grudnia 1997 r. dotyczącej Porozumienia ramowego dotyczącego pracy w niepełnym wymiarze godzin zawartego przez UNICE, CEEP oraz ETUC . 

Stanowisko i argumentacja Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej

Trybunał udzielił odpowiedzi twierdzącej na ww. pytanie prejudycjalne. 

Zdaniem TSUE pracownicy zatrudnieni w niepełnym wymiarze czasu pracy wykonują te same obowiązki co pracownicy zatrudnieni w pełnym wymiarze czasu pracy lub zajmują to samo stanowisko co pracownicy zatrudnieni w pełnym wymiarze czasu pracy. Jest on zatem zdania, że sytuacje tych dwóch kategorii pracowników są porównywalne. Sąd krajowy będzie jednak musiał zweryfikować ten aspekt. 

Ponadto Trybunał stwierdził, że istnienie identycznych progów w celu uzyskania dodatkowego wynagrodzenia wprowadza, dla pilotów zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu pracy, dłuższe godzinowe pełnienie czynności lotniczych niż dla pilotów zatrudnionych w pełnym wymiarze czasu pracy – w stosunku do ich całkowitego wymiaru czasu pracy. Piloci zatrudnieni w niepełnym wymiarze czasu pracy mają zatem większe obciążenie i rzadziej spełniają warunki prawa do dodatkowego wynagrodzenia niż ich współpracownicy pracujący w pełnym wymiarze czasu pracy. 

W konsekwencji Trybunał orzekł, że takie przepisy krajowe prowadzą do mniej korzystnego traktowania pilotów zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu pracy, co jest niezgodne z prawem Unii, chyba że takie traktowanie jest uzasadnione obiektywnym powodem. Do sądu krajowego będzie należało przeprowadzenie weryfikacji tego aspektu, biorąc pod uwagę rozważania Trybunału, który wyraził zastrzeżenia co do uzasadnienia przedstawionego w szczególności przez przewoźnika lotniczego.

Wydaje się więc, że w świetle tego wyroku TSUE przepis 151 § 5 kodeksu pracy jest niezgodny z prawem UE. Zatem pracownicy zatrudnieni na część etatu powinni otrzymywać zarówno wynagrodzenie jak i dodatek za każdą godzinę ponad ustalony w umowie wymiar czasu pracy.

 

Odpracowanie wyjścia prywatnego to nie jest praca w godzinach nadliczbowych

Warto też przy okazji omawiania godzin nadliczbowych zaznaczyć, ze zgodnie z art. 151 § 2¹ kodeksu pracy, nie stanowi pracy w godzinach nadliczbowych czas odpracowania zwolnienia od pracy, udzielonego pracownikowi, na jego pisemny wniosek, w celu załatwienia spraw osobistych. Odpracowanie zwolnienia od pracy nie może naruszać prawa pracownika do odpoczynku, o którym mowa w art. 132 i 133.

Paweł Huczko