W jaki sposób ustalać i obliczać ryczałt za nadgodziny

Pracodawca musi wypłacić dodatek do wynagrodzenia w wysokości 100% za każdą godzinę pracy nadliczbowej z tytułu przekroczenia przeciętnej tygodniowej normy czasu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym. Wyjątek stanowi sytuacja, gdy przekroczenie normy tygodniowej nastąpiło w wyniku pracy w godzinach nadliczbowych dobowych.

Dodatek do wynagrodzenia należy się również:

• w wysokości 100% – za pracę w godzinach nadliczbowych przypadających:
  – w nocy,
  – w niedziele i święta niebędące dla pracownika dniami pracy, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy,
  – w dniu wolnym od pracy udzielonym pracownikowi w zamian za pracę w niedzielę lub w święto, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy,
• w wysokości 50% – za pracę w godzinach nadliczbowych przypadających w każdym innym dniu niż określony powyżej.

Pracy w godzinach nadliczbowych nie można planować.

Komu ryczałt

W stosunku do niektórych pracowników ewidencjonowanie nadgodzin jest bardzo trudne. Są to osoby, które wykonują swoją pracę stale poza siedzibą pracodawcy, np. przedstawiciele handlowi, serwisanci itp. W stosunku do takich podwładnych pracodawca ma możliwość ustalenia ryczałtu za pracę w godzinach nadliczbowych.

Wysokość ryczałtu powinna odpowiadać przewidywanemu wymiarowi pracy w godzinach nadliczbowych.

WAŻNE!

Ryczałt za pracę w godzinach nadliczbowych można ustalić także w stosunku do pracowników objętych systemem zadaniowego czasu pracy (uzasadnienie wyroku SN z 12 lipca 2006 r., II PK 366/05).

Ustalanie liczby godzin

Pracodawca, wprowadzając ryczałt za godziny nadliczbowe, powinien mieć świadomość, że bez względu na to, ile godzin nadliczbowych pracownik przepracuje w danym okresie rozliczeniowym, otrzyma całą kwotę ryczałtu. Ryzyko, że pracownik przepracuje mniej nadgodzin, leży po stronie pracodawcy. Co więcej – jeżeli pracownik przepracuje dużo więcej nadgodzin, niż liczba wynikająca z ryczałtu – będzie miał prawo dochodzenia rekompensaty nadgodzin przekraczających kwotę ryczałtu. Dlatego też pracodawca powinien rozważnie obliczyć i ustalić jego wysokość.

Ustalając ryczałt, należy przeprowadzić analizę liczby nadgodzin na podobnych lub takich samych stanowiskach.

Przykład

Pracodawca zatrudnia serwisantów. Codzienne ich zadania ustalane są tak, aby mogli je wykonać w obowiązującym ich wymiarze dobowym. Jednak nie da się do końca określić, czy rzeczywiście pracownicy nie będą pracować w nadgodzinach. W związku z tym pracodawca postanowił wprowadzić ryczałt za nadgodziny.

Aby ustalić jego wysokość, zebrał dane dotyczące nadgodzin poszczególnych serwisantów z ostatniego półrocza i wyciągnął średnią na pracownika w danym okresie rozliczeniowym. Następnie taką wysokość ryczałtu ustalił na każdego z pracowników.

Takie postępowanie jest poprawne, gdyż pracodawca uprawdopodobnił liczbę nadgodzin.

Wysokość ryczałtu będzie miała zawsze charakter indywidualny, gdyż będzie uzależniona od zadań danego pracownika. W związku z tym jego wysokość powinna być wpisana do umowy o pracę. Natomiast konkretne zasady ustalania wysokości ryczałtu mogą już wynikać z obowiązującego u pracodawcy regulaminu wynagradzania czy układu zbiorowego pracy.

Co do zasady wysokość ryczałtu nie może przekraczać rocznego limitu nadgodzin, czyli 150. Limit ten może być jednak zwiększony, nie więcej niż do 416 godzin w roku. Liczba ta wynika z pomnożenia liczby tygodni w roku (52) przez 8 godzin (pracownik może bowiem wypracować w każdym tygodniu przeciętnie: 40 godzin + 8 godzin nadliczbowych).

Resort pracy twierdzi, że maksymalny limit godzin nadliczbowych w roku kalendarzowym nie powinien wynosić 416, ale 376 godzin lub 384 godziny (stanowisko Departamentu Prawa Pracy z 13 listopada 2008 r., DPR-III-079-612/TW/08). Ustalając limit godzin nadliczbowych, pracodawca powinien bowiem uwzględnić również urlop wypoczynkowy, a więc okres, w którym pracownik nie wykonuje pracy.

Obliczanie wysokości ryczałtu

Kolejnym krokiem po ustaleniu liczby godzin pracy nadliczbowej jest wyliczenie kwotowej wysokości ryczałtu. W kwocie tej powinny znaleźć się nadgodziny rekompensowane zarówno 50%, jak i 100% dodatkiem.

Obliczając ryczał za godziny nadliczbowe, postępujemy tak samo jak przy wyliczaniu rekompensaty za ten dodatkowy czas pracy.

W skład normalnego wynagrodzenia wejdą składniki, do których pracownik jest na stałe uprawniony i systematycznie je otrzymuje (wynagrodzenie zasadnicze, premia regulaminowa, dodatek za wysługę lat itp.).

Przy wyliczaniu dodatku za jedną godzinę nadliczbową podstawą będzie stawka godzinowa lub miesięczna. Jeżeli w umowie nie został taki składnik wyodrębniony, należy przyjąć 60% wynagrodzenia.

Kodeks pracy nie przesądza, czy pracownikowi przysługuje 100% czy 50% dodatek przy obliczaniu ryczałtu. Dlatego też w zależności od prognoz pracodawca może przyjąć, że za wszystkie godziny pracownikowi będzie przysługiwał dodatek w wysokości 50%, ustalić liczbę godzin, za które będzie wypłacany 100% dodatek, albo ustalić, że za wszystkie godziny ryczałtu będzie przysługiwał dodatek w wysokości 100%.

Przykład

Pracownik pracuje jako przedstawiciel handlowy. Pracodawca ustalił dla niego ryczał w wysokości 15 nadgodzin miesięcznie, z tym że za 10 przysługuje 50% dodatek, a za 5 – 100%. Pracownik otrzymuje wynagrodzenie miesięczne w wysokości 3200 zł. Dodatkowo przysługuje mu premia miesięczna – 370 zł, uznaniowy dodatek motywacyjny w zmiennej wysokości.

Aby ustalić ryczał za styczeń 2012 r., należy w pierwszej kolejności obliczyć normalne wynagrodzenie za godziny nadliczbowe:

• trzeba zsumować stałe składniki wynagrodzenia: 3200 zł + 370 zł = 3570 zł,
• następnie należy obliczyć stawkę za 1 godzinę pracy nadliczbowej ze stałych składników wynagrodzenia: 3570 zł : 168 godz. (wymiar czasu pracy w styczniu 2012 r., gdyż dniem wolnym wynikającym z zasady przeciętnie 5-dniowego tygodnia pracy jest sobota) = 21,25 zł,
• w związku z tym normalne wynagrodzenie za 15 godzin nadliczbowych wynosi: 15 x 21,25 zł = 318,75 zł.

Następnie należy obliczyć dodatki za godziny nadliczbowe:

• 3200 zł : 168 godz. = 19,05 zł – 100% dodatek za godziny nadliczbowe,
• 19,05 zł x 50% = 9,53 zł – dodatek 50%,
• (10 x 9,53 zł) + (5 x 19,05 zł) = 95,30 zł +  95,25 = 190,55 zł.

Wysokość ryczałtu za styczeń 2012 r. wynosi:

318,75 zł + 190,55 zł = 509,30 zł.

Podstawa prawna:

• art. 149, art. 151 § 1, art. 151¹ § 1 i 4 Kodeksu pracy.

Orzecznictwo:

• wyrok SN z 12 lipca 2006 r. (II PK 366/05, niepubl.).