Jakie ograniczenia wynikają z zatrudniania pracownic w ciąży

Ochrona zdrowia pracownicy ciężarnej wymusza dokonanie na pracodawcy zmian w rozkładzie czasu pracy takiej pracownicy niezależnie od tego, czy zgłasza ona do pracodawcy jakiekolwiek żądania lub prośby w tym zakresie. Pracodawca nie może bowiem zatrudniać pracownicy w ciąży przy dowolnych pracach i o każdej porze dnia.

Nie wszystkie umowy terminowe z kobietami w ciąży przedłużane są do dnia porodu >>

Za naruszenie przepisów dotyczących konieczności zmian warunków pracy ciężarnych pracownic, pracodawcy lub osobom działającym w jego imieniu grozi grzywna w wysokości od 1 tys. do 30 tys. zł (art. 281 pkt 5 k.p.).

Zakaz pracy w porze nocnej i w godzinach nadliczbowych oraz delegowania poza stałe miejsce pracy

Pracownicy w ciąży nie można zatrudniać w porze nocnej (art. 178 § 1 k.p.). Pora nocna obejmuje 8 godzin, które pracodawca ustala między godzinami 21.00 a 7.00 (art. 151⁷ § 1 k.p.). Po przedstawieniu pracodawcy zaświadczenia lekarskiego stwierdzającego stan ciąży pracownicy, która jest zatrudniona w porze nocnej, pracodawca jest zobowiązany zmienić rozkład jej czasu pracy w sposób umożliwiający wykonywanie pracy poza porą nocną. Jeśli okaże się, że jest to niemożliwe lub niecelowe, pracodawca powinien przenieść ją na inne stanowisko niewymagające pracy w porze nocnej. W najgorszej sytuacji znajdują się pracodawcy, którzy z uwagi na formę prowadzonej działalności lub organizację czasu pracy nie mogą zastosować żadnego z tych rozwiązań. Alternatywą dla nich jest bowiem wyłącznie zwolnienie pracownicy z obowiązku świadczenia pracy przez okres ciąży (art. 178¹ k.p.). Pracodawca nie ma natomiast możliwości rozwiązania z taką pracownicą umowy o pracę w drodze wypowiedzenia, ponieważ podlega ona przez okres ciąży, a następnie urlopu macierzyńskiego szczególnej ochronie przed zwolnieniem z pracy (art. 177 § 1 k.p.). W niektórych przypadkach zamiast całkowitego zwolnienia od obowiązku świadczenia pracy wystarczające może okazać się skrócenie czasu pracy ciężarnej do takiego wymiaru, aby nie musiała wykonywać pracy w porze nocnej, a w pozostałym zakresie zwolnienie jej z obowiązku świadczenia pracy.

PRZYKŁAD

Pracownica jest zatrudniona w barze czynnym w godz. od 15.00 do 24.00 na pełny etat. Pracodawca nie ma możliwości zmiany rozkładu jej czasu pracy na taki, który będzie w całości obejmował godziny dzienne. Pora nocna jest ustalona w firmie między godz. 22.00 a 6.00. Pracodawca może jednak skrócić czas pracy pracownicy do godz. między 15.00 a 22.00 i w pozostałym zakresie zwolnić ją od obowiązku świadczenia pracy z prawem do wynagrodzenia.

Pracownicy w ciąży nie można również zatrudniać w godzinach nadliczbowych (art. 178 § 1 k.p.). Zakaz ten jest bezwzględny i nawet gdy pracownica wyraża zgodę, to nie można jej zatrudnić w nadgodzinach.

WAŻNE!

Pracownicy w ciąży nie można zatrudniać w godzinach nadliczbowych nawet za jej zgodą.

Kolejne ograniczenia dla pracodawców zatrudniających ciężarne pracownice wiążą się z zakazem delegowania ich poza stałe miejsce pracy. W tym jednak przypadku zakaz ten nie jest bezwzględny i może zostać uchylony, jeśli pracownica wyrazi zgodę na delegowanie (art. 178 § 1 k.p.). Należy przyjąć, że pracownica może zostać delegowana w podróż służbową, jeżeli wyrazi zgodę na dany konkretny wyjazd służbowy. Wymogu tego nie spełni złożenie ogólnej zgody na wszystkie wyjazdy służbowe przypadające w okresie ciąży. Pracodawca powinien również uzyskać od pracownicy zgodę na wyjazd, jeżeli odbywa ona podróż w obrębie tej samej miejscowości, w której pracuje, jeżeli jest to połączone z dłuższym lub niedogodnym dojazdem.

Prace wzbronione kobietom w ciąży

Obowiązek przeniesienia do innej pracy lub, w przypadku braku takiej możliwości, zwolnienia od świadczenia pracy dotyczy również pracodawców, którzy zatrudniają pracownicę w ciąży lub karmiącą dziecko przy pracach szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia, które są wzbronione dla takiej pracownicy (art. 179 k.p.). Wykaz tych prac został określony na podstawie art. 176 Kodeksu pracy przez Radę Ministrów w załączniku do rozporządzenia z 10 września 1996 r. w sprawie wykazu prac szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet. Wyżej wskazane obowiązki istnieją niezależnie od stopnia narażenia na czynniki szkodliwe dla zdrowia lub niebezpieczne.

Czy jeśli pracownica zajdzie w ciążę w czasie, o który skrócono jej okres wypowiedzenia, należy ją przyjąć do pracy >>

W przypadku pozostałych prac wymienionych w rozporządzeniu (wzbronionych pracownicom w ciąży w razie przekroczenia określonego w wykazie stopnia narażenia na czynniki szkodliwe dla zdrowia lub niebezpieczne) pracodawca w pierwszej kolejności powinien dostosować warunki pracy do wymagań określonych w tych przepisach lub ograniczyć czas pracy ciężarnej w taki sposób, aby wyeliminować zagrożenia dla jej zdrowia lub bezpieczeństwa. Jeśli dokonanie powyższych zmian jest niemożliwe, pracodawca powinien powierzyć wykonywanie pracownicy innej pracy lub zwolnić ją z obowiązku świadczenia pracy (art. 179 § 2 k.p.).

Identyczne obowiązki ciążą na pracodawcy wtedy, gdy przeciwwskazania zdrowotne do wykonywania dotychczasowej pracy przez pracownicę w ciąży lub karmiącą dziecko piersią wynikają z orzeczenia lekarskiego (art. 179 § 3 k.p.).

Ograniczenia w stosowaniu niektórych systemów czasu pracy

Kobiet ciężarnych nie można zatrudniać bez ich zgody w przerywanym systemie czasu pracy (art. 139 w zw. z art. 178 § 1 k.p.).

WAŻNE!

Pracownice w ciąży można zatrudniać w przerywanym systemie czasu pracy tylko za ich zgodą.

Czas pracy pracownic w ciąży nie może przekraczać 8 godzin na dobę w przypadku:

• systemu równoważnego czasu pracy,
• systemu pracy w ruchu ciągłym,
• systemu weekendowego oraz
• systemu skróconego tygodnia pracy.

Stosowanie tych systemów czasu pracy dla pracownic w ciąży jest więc mocno ograniczone. Najczęściej po przepracowaniu przez pracownicę 8 godzin pracy w takim systemie czasu pracy pracodawca musi zwolnić ją z obowiązku świadczenia pracy. Pracownice w ciąży pracujące w wymienionych systemach czasu pracy zachowują prawo do wynagrodzenia za czas nieprzepracowany w związku ze zmniejszeniem z tego powodu ich wymiaru czasu pracy (art. 148 k.p.).

Rekompensata dla pracownic w ciąży

Zmiana rozkładu czasu pracy, skrócenie go czy powierzenie innej pracy pracownicy w ciąży nie jest równoznaczne ze zmianą warunków pracy określonych w umowie o pracę, która powodowałaby konieczność dokonania wypowiedzenia zmieniającego.

Zwolnienie dyscyplinarne kobiety w ciąży >>

Pracodawca, który przenosi pracownicę będącą w ciąży na inne stanowisko, lub zmienia jej rozkład czasu pracy albo skraca jej czas pracy czy z braku wymienionych możliwości zwalnia ją z obowiązku świadczenia pracy, nie może liczyć na to, że w związku z mniejszym lub innym zakresem obowiązków zaoszczędzi na wynagrodzeniu pracownicy.

WAŻNE!

Związane z ciążą zmiany warunków pracy nie mogą prowadzić do obniżenia wynagrodzenia pracownicy.

Skutkuje to tym, że zmiana warunków pracy na dotychczas zajmowanym stanowisku pracy, skrócenie czasu pracy lub przeniesienie pracownicy do innej pracy, które powoduje obniżenie wynagrodzenia, stwarza obowiązek wypłacenia pracownicy dodatku wyrównawczego (art. 179 § 4 k.p.). Dodatek wyrównawczy nie dotyczy jednak okresu, w którym ciężarna pracownica pobierała zasiłek chorobowy (wyrok Sądu Najwyższego z 6 stycznia 1995 r., I PRN 118/94, OSNP 1995/11/134).

Pracownica zwolniona z obowiązku świadczenia pracy zachowuje prawo do wynagrodzenia otrzymywanego dotychczas (art. 179 § 5 k.p.). Oblicza się je jak wynagrodzenie za urlop wypoczynkowy.

PRZYKŁAD

Pracownica jest zatrudniona w czterobrygadowej organizacji czasu pracy. Po przedstawieniu pracodawcy zaświadczenia lekarskiego stwierdzającego, że jest w ciąży, powinna zostać przeniesiona do pracy jednozmianowej ze względu na zakaz zatrudniania w porze nocnej. Jednocześnie przeniesienie to, jako przeniesienie do innej pracy, uzasadnia wypłatę dodatku wyrównawczego w razie obniżenia wynagrodzenia tej pracownicy, chociażby rodzaj wykonywanej przez nią pracy pozostał niezmieniony. Tak uznał Sąd Najwyższy w uchwale z 15 marca 1979 r. (V PZP 13/78, OSNCP 1979/6/110).

Podstawa prawna:

• art. 148, art. 176, art. 178–179, art. 281 pkt 5 Kodeksu pracy,
• załącznik do rozporządzenia z 10 września 1996 r. w sprawie wykazu prac szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet (DzU nr 114, poz. 545 ze zm.),
• § 7 rozporządzenia z 29 maja 1996 r. w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych należności przewidzianych w Kodeksie pracy (DzU nr 62, poz. 289 ze zm.).