Zasady podnoszenia kwalifikacji zawodowych

Nowelizacja Kodeksu pracy jest konsekwencją wykonania obowiązku polegającego na dostosowaniu systemu prawa do wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 31 marca 2009 r. (K 28/08). Stwierdził on niezgodność art. 103 k. p. z art. 92 ust. 1 Konstytucji RP. Przepis art. 103 k.p. zawierał upoważnienie do wydania przez organy administracji rządowej rozporządzenia ustalającego zakres i warunki, na jakich pracodawca ułatwia pracownikom podnoszenie kwalifikacji zawodowych. Ze względu na brak szczegółowych wytycznych dotyczących treści aktu wykonawczego TK uznał, że nie jest to prawidłowa delegacja ustawowa.

Dotychczasowe rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej oraz Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 12 października 1993 r. określało kształcenie w formach szkolnych oraz kształcenie, dokształcanie i doskonalenie w formach pozaszkolnych.

Pracownikom były przyznane różne świadczenia w zależności od:

• typu podnoszenia kwalifikacji zawodowych,

• wykształcenia ogólnego,

• faktu skierowania przez pracodawcę.

Strony mogły też zawrzeć indywidualną umowę, w której przyjmowały na siebie dodatkowe zobowiązania o charakterze cywilnoprawnym (wyrok SN z 28 lipca 1999 r., I PKN 180/99).

WAŻNE!
Z dniem 11 kwietnia 2010 r. art. 103 k.p. utracił moc prawną.

Nowe założenia dotyczące podnoszenia kwalifikacji zawodowych pracowników

9 kwietnia 2010 r. Sejm uchwalił senacki projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych (druk sejmowy 2584). Tym samym do Kodeksu pracy zostaną wprowadzone przepisy regulujące istotne elementy stosunku między pracodawcą a pracownikiem dotyczące kształcenia pracowników (dodanie nowych art. 103¹ – 103⁵ k.p.).

Za szczególnie ważne prawa i obowiązki obu stron stosunku pracy związane z podnoszeniem kwalifikacji zawodowych uznano:

• udzielenie płatnego urlopu szkoleniowego,

• zwolnienie z części lub całego dnia pracy,

• przyznanie dodatkowych świadczeń,

• zawieranie umowy szkoleniowej,

• zwrot kosztów kształcenia.

Pozostałe sprawy pozostawia się woli stron, które w umowie powinny doprecyzować warunki podnoszenia kwalifikacji. W praktyce może to oznaczać, że pracodawca jako silniejszy podmiot stosunku pracy będzie dążyć do minimalizacji swojego wkładu w rozwój zawodowy pracownika. W nowym art. 103¹ § 1 k.p. zdefiniowane jest pojęcie podnoszenia kwalifikacji zawodowych, przez które rozumie się zdobywanie lub uzupełnianie wiedzy i umiejętności przez pracownika, z inicjatywy pracodawcy albo za jego zgodą.

Bez względu na to, czy szkolenie ma się odbyć z inicjatywy pracodawcy, czy jedynie za jego zgodą, wzięcie w nim udziału nie ma wpływu na realizację wzajemnych zobowiązań stron stosunku pracy. W konsekwencji pracownik występujący jedynie o zgodę na podnoszenie kwalifikacji zawodowych nie może być gorzej traktowany, niż gdyby sam pracodawca zainicjował taką potrzebę. W obu przypadkach pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia i innych uprawnień.

Koszty wyposażenia stanowiska pracy >>

Nowe przepisy gwarantują pracownikowi podnoszącemu kwalifikacje zawodowe:

• urlop szkoleniowy, którego udziela się w dni będące dla pracownika dniami pracy, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy w wymiarze:
  – 6 dni – jeśli przystępuje do egzaminów: eksternistycznego, maturalnego lub potwierdzającego kwalifikacje zawodowe,
  – 21 dni w ostatnim roku studiów – na przygotowanie pracy dyplomowej oraz przygotowanie się i przystąpienie do egzaminu dyplomowego,

• zwolnienie z całości lub części dnia pracy na czas niezbędny, aby pracownik mógł punktualnie przybyć na obowiązkowe zajęcia oraz na czas ich trwania (art. 103¹ § 2–3, 103² k.p.).

Pracodawca będzie mógł przyznać pracownikowi podnoszącemu kwalifikacje zawodowe dodatkowe świadczenia, w szczególności pokryć opłaty za kształcenie, przejazd i podręczniki (art. 103³ k.p.). Ze względu na fakultatywność ich udzielenia pracownikowi nie będą przysługiwały z tego tytułu żadne roszczenia.

Zawarcie na piśmie umowy szkoleniowej określającej wzajemne prawa i obowiązki stron wynika z art. 103⁴ k.p. Należy podkreślić, że przyjęte w niej postanowienia nie mogą być mniej korzystne dla pracownika niż przepisy rozdziału III Kodeksu pracy. Zawarcie umowy nie jest jednak konieczne, jeżeli pracodawca nie zamierza zobowiązać pracownika do pozostawania w zatrudnieniu po ukończeniu podnoszenia kwalifikacji zawodowych.

Pracownik będzie zobowiązany do zwrotu kosztów poniesionych przez pracodawcę na szkolenia w wysokości proporcjonalnej do okresu zatrudnienia w czasie podnoszenia kwalifikacji zawodowych lub po jego ukończeniu, jeżeli:

• bez uzasadnionych przyczyn nie podejmie podnoszenia tych kwalifikacji albo je przerwie,

• w trakcie podnoszenia tych kwalifikacji lub po ich ukończeniu, w terminie określonym w umowie, nie dłuższym niż 3 lata, wypowie stosunek pracy albo z którym pracodawca rozwiąże stosunek pracy bez wypowiedzenia z jego winy (art. 103⁵ k.p.).

W związku z koniecznością dokonania zwrotu przez pracownika kosztów kształcenia warto pamiętać o podejmowanym trybie rozwiązania stosunku pracy. Tego skutku nie wywołuje np. przyjęcie porozumienia stron, niezwłoczne rozwiązanie umowy o pracę przez pracownika na podstawie art. 55 k.p. czy też wypowiedzenie umowy o pracę z przyczyn dotyczących pracodawcy wskutek przekształceń organizacyjnych firmy. Ponadto pracodawca może odstąpić od żądania zwrotu uzyskanych świadczeń w całości lub części, mimo że projektowane przepisy wprost o tym nie stanowią.

Niezbędną konsekwencją proponowanej nowelizacji Kodeksu pracy jest zmiana regulacji podatkowej. Zwolnieniem od podatku obejmuje się wartość świadczeń przyznanych przez pracodawcę na podnoszenie kwalifikacji zawodowych, z wyjątkiem wynagrodzeń otrzymywanych za czas zwolnienia z całości lub części dnia pracy oraz za czas urlopu szkoleniowego.

Jakie regulacje stosować

Ze względu na to, że nie jest znany termin rozpoczęcia obowiązywania nowych przepisów, należy podkreślić rolę przepisów przejściowych. Do pracowników, którzy rozpoczęli podnoszenie kwalifikacji zawodowych przed 11 kwietnia 2010 r., należy stosować przepisy rozporządzenia z 1993 r.

Nie wiadomo natomiast, od kiedy zaczną obowiązywać nowe uregulowania. Projektowana ustawa ma wejść w życie po upływie 30 dni od jej ogłoszenia. Ogłoszenie zaś zależy od terminu podpisania ustawy, co w obecnej sytuacji jest trudne do przewidzenia. Do tego czasu pracodawca i pracownik powinni ustalać warunki podnoszenia kwalifikacji zawodowych na podstawie umowy prawa cywilnego.

Rola szkoleń w organizacji >>

Zanim pojawią się nowe przepisy, strony mogą swobodnie kształtować treść wzajemnych praw i obowiązków. Autonomia woli i równorzędność podmiotów decydują o zasadach kształcenia pracowników. Warto pamiętać, aby składane oświadczenia nie były dotknięte wadą, np. wskutek błędu lub groźby, gdyż podlegają wtedy unieważnieniu.

Pracodawca może indywidualnie uzgodnić z pracownikiem dowolny wymiar urlopu szkoleniowego (np. 3, 6, 12, 24 dni). W zależności od posiadanych przez niego środków finansowych wolno też stronom przyjąć, że płatne zwolnienie z całości lub części dnia pracy obejmie tylko określoną liczbę godzin w tygodniu, pokrycie opłat za kształcenie będzie zaś stanowić niewielki odsetek (np. 10%, 30%, 60% wysokości czesnego).

Ponadto strony mają pełną swobodę w ustalaniu warunków zwrotu przez pracownika kosztów, jakie poniósł pracodawca. W umowie o podnoszenie kwalifikacji zawodowych może znaleźć się postanowienie dotyczące obowiązku zwrócenia świadczeń (np. za przejazdy, zakwaterowanie, wyżywienie, materiały dydaktyczne) w wysokości proporcjonalnej do okresu zatrudnienia w czasie trwania kształcenia lub po jego ukończeniu. Można również zaznaczyć, że ww. zwrot będzie dotyczyć przypadków, gdy rozwiązanie stosunku pracy nastąpi nie tylko za wypowiedzeniem dokonanym przez pracownika, bądź w trybie zwolnienia dyscyplinarnego na mocy art. 52 k.p., ale również w razie porozumienia stron. Istnieje też możliwość ustalenia, że pracodawca i pracownik są związani przyjętą wspólnie umową na określony czas (np. 4 lat od dnia rozpoczęcia kształcenia).

WAŻNE!
Obecnie pracodawca może dowolnie ustalać zakres świadczeń, który nie musi pokrywać się z dotychczas określonymi w prawie pracy przywilejami ułatwiającymi pracownikom podnoszenie kwalifikacji zawodowych. Jednocześnie brak jest przeszkód, aby posiłkował się rozwiązaniami, które dotąd funkcjonowały.

W obecnym stanie rzeczy pojawia się pytanie, czy w świetle obowiązującego prawa pracodawca, wyrażając zgodę na uczestnictwo pracownika w szkoleniu, musi spełniać jakieś obowiązki i ponosić koszty. Należy podkreślić, że pracodawca nie musi przyjmować na siebie żadnych zobowiązań z tytułu podnoszenia przez pracownika kwalifikacji zawodowych, gdyż utraciły moc prawną przepisy, które normowały te powinności. Jeśli jednak pracodawca porozumie się z pracownikiem w sprawie realizacji wzajemnych praw i obowiązków, to powinien zawrzeć z nim umowę o podnoszenie kwalifikacji zawodowych, stosując regulacje Kodeksu cywilnego.

W chwili oddawania materiału nie jest znana data wejścia w życie uchwalonej ustawy, a tym samym termin, od którego zaczną obowiązywać nowe regulacje dotyczące podnoszenia kwalifikacji zawodowych pracowników.

Podstawa prawna:

• art. 103 Kodeksu pracy,

• rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej oraz Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 12 października 1993 r. w sprawie zasad i warunków podnoszenia kwalifikacji zawodowych i wykształcenia ogólnego dorosłych (DzU nr 103, poz. 472 ze zm.),

• wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 31 marca 2009 r. (K28/08, DzU nr 58, poz. 485),

• wyrok SN z 28 lipca 1999 r. (I PKN 180/99, OSNP 2000/21/789).