Opieka nad członkiem rodziny

Opieka nad członkiem rodziny

Wniosek o zwolnienie ze świadczenia pracy w związku ze sprawowaniem opieki nad członkiem rodziny może złożyć każdy pracownik bez względu na rodzaj umowy o pracę, na podstawie której został nawiązany stosunek pracy. Co do zasady nie ma znaczenia też okres pozostawania w stosunku pracy, podobnie jak to, kto składa wniosek: pracownica–matka czy pracownik–ojciec.

Opiekę nad członkiem rodziny można podzielić na:

• opiekę nad dzieckiem w ramach uprawnień pracowników związanych z rodzicielstwem,

• opiekę nad innymi członkami rodziny.

Opieka nad dzieckiem

Najważniejszym uprawnieniem pracownika związanym z opieką jest prawo pracownika do urlopu macierzyńskiego związanego z urodzeniem dziecka, które przysługuje zarówno matce, jak i ojcu (art. 177 i nast. k.p.). Wymiar urlopu macierzyńskiego zależy od liczby urodzonych dzieci przy jednym porodzie i wynosi od 20 do 37 tygodni (art. 180 k.p.).

Zobacz produkt: Kodeks pracy w praktyce - PDF

Kolejnym opiekuńczym uprawnieniem pracownika (zarówno pracownika–matki, jak i pracownika–ojca) jest urlop wychowawczy. Pracownik zatrudniony co najmniej 6 miesięcy ma prawo do urlopu wychowawczego w wymiarze do 3 lat w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez nie 4. roku życia (art. 186 § 1 k.p.). Urlopu udziela się na wniosek pracownika.

Do 6-miesięcznego okresu zatrudnienia wlicza się poprzednie okresy zatrudnienia, a także okres przebywania na urlopie macierzyńskim. Ponadto pracownik może skorzystać z urlopu wychowawczego w wymiarze do 3 lat, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez dziecko 18. roku życia, jeżeli z powodu stanu zdrowia potwierdzonego orzeczeniem o niepełnosprawności lub stopnia niepełnosprawności dziecko wymaga osobistej opieki pracownika.

Urlop okolicznościowy

Zasadą jest, że jeżeli oboje rodzice są zatrudnieni (są pracownikami), z urlopu wychowawczego może korzystać tylko jedno z nich (art. 189¹ k.p.). Wyjątek od tej zasady stanowi art. 186 § 3 k.p., zgodnie z którym rodzice lub opiekunowie dziecka spełniający warunki do korzystania z urlopu wychowawczego mogą jednocześnie korzystać z takiego urlopu przez okres nieprzekraczający 3 miesięcy.

Forum - Kadry

Jak przyjmuje się w orzecznictwie Sądu Najwyższego, urlop wychowawczy jest zwolnieniem z obowiązku świadczenia pracy w celu umożliwienia pracownikowi sprawowania osobistej opieki nad małym dzieckiem. Z istoty rzeczy jego udzielenie poza czas trwania stosunku pracy jest bezprzedmiotowe.

Jeżeli bowiem nie istnieje stosunek pracy, nie ma też obowiązku świadczenia pracy stanowiącego przeszkodę w osobistej opiece nad dzieckiem (wyrok SN z 4 czerwca 2002 r., I PKN 11/01).

Pracownikowi wychowującemu przynajmniej jedno dziecko w wieku do 14 lat przysługuje w ciągu roku kalendarzowego zwolnienie od pracy na 2 dni z zachowaniem prawa do wynagrodzenia (art. 188 k.p.). Zwolnienie to przysługuje na wniosek pracownika. Niewykorzystanych w danym roku dni wolnych nie można przenieść na rok następny. Prawo to wygasa w tym roku kalendarzowym, w którym przysługiwało.

Ustawa o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (zwana dalej ustawą) przewiduje możliwość wypłaty zasiłku opiekuńczego ubezpieczonemu zwolnionemu z wykonywania pracy z powodu konieczności osobistego sprawowania opieki nad:

• dzieckiem w wieku do ukończenia 8 lat w przypadku:

– nieprzewidzianego zamknięcia żłobka, przedszkola lub szkoły, do których dziecko uczęszcza,

–porodu lub choroby małżonka ubezpieczonego, stale opiekującego się dzieckiem, jeżeli poród lub choroba uniemożliwia temu małżonkowi sprawowanie opieki,

–pobytu małżonka ubezpieczonego stale opiekującego się dzieckiem w stacjonarnym zakładzie opieki zdrowotnej,

• chorym dzieckiem w wieku do ukończenia 14 lat (art. 32 ust. 1 pkt 1 i 2 ustawy).

Z tego przepisu wynika ważna informacja, nie tyle o przysługującym świadczeniu, ale przede wszystkim o prawie i możliwości sprawowania opieki nad dzieckiem w ww. przypadkach i w tym aspekcie będziemy rozważać ten przepis.

Zasiłek opiekuńczy przysługuje przez okres nie dłuższy niż przez 60 dni w roku kalendarzowym, jeżeli opieka sprawowana jest nad dziećmi (art. 33 ust. 1 pkt 1 ustawy). Przy czym te 60 dni to łączna liczba dni w roku kalendarzowym, jaka przysługuje wszystkim członkom rodziny uprawnionym do sprawowania opieki, i jest niezależna od liczby dzieci.

Okresy zwolnień na opiekę sumuje się w ramach roku kalendarzowego, a niewykorzystany limit nie przechodzi na następny rok. Nie jest jednak wymagany okres wyczekiwania, czyli pracownik może zgłosić pracodawcy konieczność sprawowania opieki pierwszego dnia, w którym podjął pracę. Zwolnienie na opiekę przysługuje w okresie każdej umowy o pracę.

Rozliczanie podatku dochodowego od pracowników

Zasiłek opiekuńczy, a zatem i prawo do opieki nie przysługuje w przypadku, gdy poza ubezpieczonym są inni członkowie rodziny pozostający we wspólnym gospodarstwie domowym, mogący zapewnić opiekę dziecku lub choremu członkowi rodziny. Nie dotyczy to jednak opieki sprawowanej nad chorym dzieckiem w wieku do 2 lat (art. 34 ustawy).

Opieka nad innym członkiem rodziny

Zasiłek opiekuńczy, a co za tym idzie – prawo do zwolnienia od pracy w celu sprawowania opieki, przysługuje ubezpieczonemu zwolnionemu od wykonywania pracy z powodu konieczności osobistego sprawowania opieki nad innym (poza dzieckiem do 14. roku życia) chorym członkiem rodziny (art. 32 ust. 1 pkt 3 ustawy). Za członków rodziny uważa się małżonka, rodziców, teściów, dziadków, wnuki, rodzeństwo oraz dzieci w wieku ponad 14 lat – jeżeli pozostają we wspólnym gospodarstwie domowym z ubezpieczonym w okresie sprawowania opieki. Przez pozostawanie we wspólnym gospodarstwie domowym powszechnie rozumie się taki stan, w którym brak jest innych osób poza ubezpieczonym, które mogłyby sprawować opiekę nad chorym członkiem rodziny. Oznacza to m.in., że np. chora matka nie musi mieszkać z pracownikiem, który jest uprawniony do opieki nad nią.

Zasiłek opiekuńczy (czyli też prawo do sprawowania opieki) przysługuje przez okres nie dłuższy niż 14 dni w roku kalendarzowym (art. 33 ust. 1 pkt 2 ustawy). Jeżeli opieka ta jest sprawowana w roku kalendarzowym w połączeniu z opieką nad dzieckiem w przypadkach wskazanych w art. 33 ust. 1 pkt 1 i 2 ustawy, łączny okres opieki wynosi 60 dni w roku kalendarzowym (art. 33 ust. 2 ustawy).

Podstawa prawna:

• art. 177, 186, 188, 189¹ Kodeksu pracy,

• ustawa z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (DzU z 2009 r. nr 205, poz. 1585),

• ustawa z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych. (DzU z 2007 r. nr 11, poz. 74 ze zm.),

• wyrok Sądu Najwyższego z 4 czerwca 2002 r. (I PKN 11/01, OSNP-wkł. 2002/24/10).