Znajomość języka obcego jako warunek zatrudnienia

Ostatnio pojawiła się w prasie informacja, że w Wielkiej Brytanii bezrobotni Anglicy czują się dyskryminowani, ponieważ pracodawcy szukają pracowników mówiących w języku polskim. W realiach angielskiego rynku pracy, gdzie w zasadzie tylko Polacy posługują się biegle językiem polskim, kierowanie ofert pracy do osób znających język polski w rzeczywistości prowadzi do nierównego traktowania Anglików. W takim przypadku zastrzeżenie znajomości języka polskiego, jeżeli nie jest uzasadnione charakterem oferowanej pracy, prowadzi do dyskryminacji pośredniej ze względu na przynależność państwową. Przedstawiona powyżej sytuacja, ponieważ dotyczy nierównego traktowania obywatela na terytorium jego własnego państwa, nie ma charakteru sprawy wspólnotowej. W związku z tym obywatele angielscy nie mogą powoływać się na prawo wspólnotowe jako podstawę swoich roszczeń. Oceny, czy doszło do naruszenia zasady równego traktowania w zatrudnieniu, dokonuje się w tym wypadku wyłącznie na podstawie prawa angielskiego.

Dyskryminacja pozytywna kobiet >>

Sytuacja byłaby inna, gdyby dyskryminacja dotyczyła obywateli państwa członkowskiego, którzy ubiegają się o pracę na terytorium innego państwa członkowskiego. Wówczas wymóg znajomości języka państwa, w którym będą zatrudnieni, może w zależności od charakteru oferowanej pracy naruszyć wspólnotową zasadę niedyskryminacji pracowników (osób ubiegających się o zatrudnienie) ze względu na przynależność państwową.

Zgodnie z art. 39 ust. 1 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską (zwanego dalej TWE) wewnątrz Wspólnoty zapewnia się swobodę przepływu pracowników. Swoboda ta obejmuje zniesienie wszelkiej dyskryminacji ze względu na przynależność państwową w zakresie zatrudnienia (art. 39 ust. 2 TWE), a także prawo do ubiegania się w innych państwach członkowskim o rzeczywiście oferowane miejsce pracy (art. 39 ust. 3 TWE). Ten sam artykuł wskazuje na możliwość ograniczenia swobody przemieszczania się pracowników wewnątrz Wspólnoty, jeżeli jest to uzasadnione względami porządku publicznego, bezpieczeństwa publicznego i zdrowia publicznego. Zasada niedyskryminacji pracowników ze względu na przynależność państwową została również potwierdzona w art. 7 rozporządzenia Rady (EWG) nr 1612/68 z 15 października 1968 r. w sprawie swobodnego przepływu pracowników wewnątrz Wspólnoty, a ostatnio także w art. 24 dyrektywy 2004/38/WE z 29 kwietnia 2004 r. w sprawie prawa obywateli Unii i członków ich rodzin do swobodnego przemieszczania się i pobytu na terytorium państw członkowskich.

Wątpliwości prawne

W związku z powyższym warto zastanowić się, czy dopuszczalne jest uzależnianie zatrudnienia od znajomości języka określonego państwa. Odpowiedź na to pytanie zależy od charakteru pracy, o którą ubiega się kandydat. W przypadku pracy, dla której wykonywania nie jest potrzebna znajomość danego języka, uzależnienie zatrudnienia od jego znajomości może prowadzić do dyskryminacji pośredniej ze względu na przynależność państwową. Oznacza to, że jeżeli znajomość danego języka jest niezbędna do wykonywania pracy, to zastosowanie takiego kryterium nie będzie naruszać zasady równego traktowania w dostępie do zatrudnienia. Warto jednak zwrócić uwagę na szerokie rozumienie użytego w tym przepisie zwrotu „niezbędna ze względu na charakter oferowanego miejsca pracy”. W wyroku w sprawie Groener (C-379/87) Trybunał uznał, że wymóg znajomości języka irlandzkiego przez nauczyciela sztuki pochodzącego z Holandii, mimo że prowadzi on zajęcia wyłącznie w języku angielskim, nie stanowi naruszenia zasady niedyskryminacji.

Dyskryminacja w przyznawaniu świadczeń socjalnych >>

Trybunał uzasadnił to szczególnymi okolicznościami tej sprawy, a przede wszystkim polityką państwa zmierzającą do rozpowszechniania użycia języka irlandzkiego. Otóż nie wszyscy obywatele Irlandii posługiwali się wówczas językiem irlandzkim, mimo że stanowił on pierwszy urzędowy język tego państwa. W związku z tym celowe było podjęcie działań polegających na utrzymaniu i promocji tego języka. Istotne znaczenie pełniła tutaj edukacja, w tym nauczyciele, którzy nie tylko przez nauczanie, ale również przez uczestnictwo w codziennym życiu szkoły mieli wpływ na uczniów. W związku z tym, zdaniem Trybunału, istniały uzasadnione powody, aby wymagać od nauczycieli szkół publicznych znajomości języka irlandzkiego.

Zaświadczenie o znajomości języka

Poza wymaganiem znajomości języka niezgodne z prawem wspólnotowym może okazać się także żądanie od kandydatów przedstawienia zaświadczenia o znajomości konkretnego języka. Z taką sytuacją będziemy mieli do czynienia, gdy uzyskanie wskazanego przez pracodawcę zaświadczenia jest łatwiejsze dla osób mieszkających na stałe w państwie zatrudnienia niż osób, zwykle cudzoziemców, mieszkających w innych państwach członkowskich.

Czy można odmówić pracownikom udziału w szkoleniu >>

Do zilustrowania takiej sytuacji może posłużyć wyrok Trybunału z sprawie Angonese (C-281/98). Pan Angonese, obywatel włoski, którego językiem ojczystym był niemiecki, ubiegał się o zatrudnienie w banku w Bolzano (Włochy). Jednym z warunków rekrutacji było przedstawienie zaświadczenia o dwujęzyczności wydawanego przez władze Bolzano. Dla mieszkańców tej prowincji posiadanie takiego zaświadczenia było czymś normalnym, gdyż uzyskiwali je w ramach kursów zawodowych. Pan Angonese, chociaż znakomicie znał i język włoski, i niemiecki, nie mógł uzyskać tego zaświadczenia na czas, ponieważ nie mieszkał na stałe w Bolzano.

W sprawie tej Trybunał potwierdził, że wymóg znajomości języka obcego na określonym poziomie może stanowić kryterium rekrutacyjne. Jednocześnie uznał, że ograniczenie możliwości udokumentowania znajomości określonego języka tylko do wskazanego przez bank zaświadczenia prowadziło do dyskryminacji ze względu na przynależność państwową. Trybunał podkreślił ponadto, nawiązując do sprawy Groener, że niezgodne z zasadą niedyskryminacji byłoby również żądanie od kandydatów na pracownika, aby zdobyli umiejętności językowe na terytorium państwa zatrudnienia.

Czy można przyznać nowym pracownikom niższe wynagrodzenia >>

Nie jest zatem niezgodne z prawem wspólnotowym wymaganie od kandydatów na pracownika znajomości języka obcego, jeżeli uzasadnia to charakter wykonywanej pracy. Niedopuszczalne jest natomiast żądanie od kandydata pochodzącego z innego państwa członkowskiego przedstawienia konkretnego zaświadczenia o znajomości języka, jeżeli uzyskanie takiego zaświadczenia jest dla niego utrudnione ze względu na fakt, że mieszka czy też studiował w innym państwie niż państwo przyszłego zatrudnienia.

Podstawa prawna:

• art. 39 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską,

• art. 7 rozporządzenia Rady (EWG) nr 1612/68 z 15 października 1968 r. w sprawie swobodnego przepływu pracowników wewnątrz Wspólnoty (DzUrz WE L 257 z 19.10.1968 r., s. 2–12),

• art. 24 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2004/38/WE z 29 kwietnia 2004 r. w sprawie prawa obywateli Unii i członków ich rodzin do swobodnego przemieszczania się i pobytu na terytorium państw członkowskich (DzUrz UE L 158 z 30.04.2004 r. s. 77–123).