Czy nauczycielski dodatek mieszkaniowy podlega oskładkowaniu na rzecz ZUS

W lutym 2005 r. szkoła podstawowa w K. zwróciła się do miejscowego oddziału ZUS w sprawie zwrotu nienależnie pobranych składek na ubezpieczenia społeczne. Żądanie opiewało na blisko 74 300 zł, a dotyczyło składek opłaconych z tytułu dodatków mieszkaniowych pobieranych przez nauczycieli w tamtejszej szkole w latach 1999–2005. Dodatki te przysługują nauczycielom na podstawie art. 54 ust. 3 ustawy – Karta Nauczyciela.

Zdaniem wnioskującej szkoły, dodatek ten ma charakter socjalny, nie jest częścią wynagrodzenia i z tego powodu nie może być objęty składką ZUS. Poglądy w tej kwestii zarówno piśmiennictwa, jak i judykatury były bardzo rozbieżne. Sąd Najwyższy w wyroku z 11 lipca 2002 r. (II UKN 429/01) uznał dodatek mieszkaniowy za świadczenie ze stosunku pracy niebędące wynagrodzeniem i wobec tego niepodlegające oskładkowaniu.

Drugi pogląd, o wynagrodzeniowym charakterze dodatku, pojawił się nieco później, w wyroku Sądu Najwyższego z 29 września 2005 r. (I UK 83/05). Jednak podobnie orzekł wcześniej NSA w wyroku z 11 grudnia 2002 r. (II SA/Lu 923/01).

W tej sytuacji Sąd Okręgowy w P. rozpatrujący sprawę w I instancji orzekł, że szkoła nie była zobowiązana do zapłaty składek, przychylając się do tezy o socjalnym charakterze dodatku. Nakazał ZUS zwrot składek za okres od 1 lutego 2000 r. włącznie, w pozostałej części wniosek szkoły oddalił ze względu na przedawnienie roszczeń. Zakład złożył apelację, jednak Sąd Apelacyjny w R. stwierdził, że wobec rozbieżnych poglądów istnieje konieczność rozwikłania dwóch zagadnień prawnych, które przedłożył do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu.

Były to następujące pytania:

• Czy wypłacony nauczycielowi dodatek mieszkaniowy określony w art. 54 ust. 3 Karty Nauczyciela stanowi podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne.

• Czy nauczyciel, któremu wypłacono dodatek mieszkaniowy przewidziany w art. 54 ust. 3 Karty Nauczyciela, w sprawie o zwrot składek opłaconych od dodatku mieszkaniowego, jest osobą zainteresowaną w rozumieniu art. 477¹¹ § 2 Kodeksu postępowania cywilnego.

---

Dodatek mieszkaniowy jest podstawą wymiaru składek ZUS

Na pierwsze z pytań odpowiedział skład 7 sędziów w uchwale z 26 kwietnia 2006 r. (III UZP 1/06), zgodnie z którą dodatek mieszkaniowy wypłacany nauczycielowi na podstawie art. 54 ust. 3 ustawy – Karta Nauczyciela jest wliczany do podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (art. 18 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych).

Uzasadniając rozstrzygnięcie sąd wskazał, że pierwotnie obowiązujące przepisy Karty Nauczyciela przewidywały dla nauczycieli zatrudnionych na wsi i w małych miastach prawo do bezpłatnego mieszkania w miejscu pracy. Dopiero w razie braku mieszkań w budynkach szkolnych i użytkowanych przez szkoły lub pozostających w zarządzie terenowych organów administracji państwowej, organy te były zobowiązane do zawierania umów o najem mieszkań dla nauczycieli z właścicielami mieszkań. Wtedy, jeżeli nie było możliwości zrealizowania prawa nauczyciela do bezpłatnego mieszkania lub nauczyciel nie korzystał z przysługującego mu uprawnienia, to otrzymywał dodatek mieszkaniowy.

Nowelizacja Karty Nauczyciela z 1992 r. zamieniła prawo do bezpłatnego mieszkania na prawo do mieszkania w miejscu pracy oraz na prawo do częściowego zwrotu czynszu i opłat z tytułu eksploatacji mieszkania. Kolejna nowela Karty Nauczyciela z 1996 r. zastąpiła prawo do zwrotu czynszu i opłat eksploatacyjnych dodatkiem mieszkaniowym, uzależnionym od stanu rodzinnego nauczyciela, przysługującym nauczycielom posiadającym kwalifikacje do zajmowania stanowiska nauczyciela. Natomiast przepisy obowiązujące od lutego 2000 r. prawo do mieszkania w miejscu pracy zamieniły na prawo do lokalu mieszkalnego na terenie gminy, w której jest położona szkoła zatrudniająca nauczyciela.

Zdaniem Sądu Najwyższego ta ewolucja uzasadnia pogląd, że „świadczenie mieszkaniowe”, mimo uregulowania go w rozdziale 7 Karty Nauczyciela („Uprawnienia socjalne i urlopy”) straciło swój pierwotnie socjalny charakter i – w postaci dodatku mieszkaniowego – stało się należnością ze stosunku pracy.

Tym samym, nawet nie będąc formalnie składnikiem wynagrodzenia nauczyciela w rozumieniu art. 30 ust. 1 pkt 4 Karty Nauczyciela, dodatek mieszkaniowy odpowiada pojęciu „różnego rodzaju dodatków”, które stanowią przychód ze stosunku pracy, o jakim mowa w art. 12 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych.

Zatem jest o­n przychodem z tytułu zatrudnienia „w ramach stosunku pracy”, o jakim mowa w art. 4 pkt 9 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Dlatego można go uznać za element wynagrodzenia za pracę i tym samym zaliczyć do przychodów podlegających obowiązkowej składce ZUS.

Nauczyciel jest zainteresowanym w sprawie szkoła przeciwko ZUSSąd Najwyższy udzielił odpowiedzi na drugie zagadnienie w uchwale składu 3 sędziów z 6 września 2006 r. (III UZP 4/05). Stwierdził w niej, że nauczyciel, któremu wypłacano dodatek mieszkaniowy z art. 54 ust. 3 Karty Nauczyciela, w sprawie wszczętej z odwołania pracodawcy od decyzji odmawiającej zwrotu składek opłaconych od tego dodatku, jest zainteresowanym w rozumieniu art. 477¹¹ § 2 Kodeksu postępowania cywilnego.

Jako zainteresowany, nauczyciel ma prawo udziału w postępowaniu. Jeżeli nie został wezwany do udziału w sprawie przed organem rentowym, sąd wezwie go do udziału w postępowaniu bądź z urzędu, bądź na jego wniosek lub na wniosek jednej ze stron. Skutkiem niezawiadomienia zainteresowanego nauczyciela o procesie będzie w takim przypadku nieważność postępowania.


Monika Kozakiewicz
specjalista w zakresie prawa pracy