Umowa o dzieło a zlecenia - różnice

• Co jeżeli umowa kwalifikuję się i pod dzieło i pod zlecenie?
• Jakie są różnice między umową o dzieło a umową zlecenia?
• Czy ZUS ma uprawnienie co ustalenia rodzaju umowy?
• Wygłoszenie wykładu – umowa o dzieło czy zlecenia?
• Zawarcie w umowie postanowień o przeniesieniu praw autorskich nie determinuje jej jako umowy o dzieło

Co jeżeli umowa kwalifikuję się i pod dzieło i pod zlecenie?

Jak wskazał Sąd Najwyższy, jeżeli umowa wykazuje cechy wspólne dla co najmniej dwóch różnych rodzajów (typów) umów (np. umowy rezultatu i umowy starannego działania), to w celu dokonania jej właściwej kwalifikacji prawnej należy posłużyć się metodą typologiczną, której istota sprowadza się do poczynienia ustaleń co do tego, jakie cechy przeważają (dominują) w umowie. Innymi słowy, w razie wątpliwości, z jaką umową mamy do czynienia, należy ustalić, cechy której z nich przeważają w treści i sposobie jej wykonywania. Dopiero wówczas, gdy umowa poddawana analizie (w swej treści, a zwłaszcza w sposobie wykonywania) wykazuje z jednakowym nasileniem cechy wspólne dla co najmniej dwóch różnych wzorców umownych, o jej typie (rodzaju) decyduje zgodny zamiar stron i cel umowy, który może (ale wcale nie musi) wyrażać się także w nazwie umowy. Istotne (pomocne) przy kwalifikacji takiej umowy jest też uwzględnienie okoliczności towarzyszących jej zawarciu (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 22 lipca 2021 r., sygn. I USK 226/21).

Jakie są różnice między umową o dzieło a umową zlecenia?

Wykonanie określonej czynności (szeregu powtarzających się czynności), bez względu na to, jaki rezultat czynność ta przyniesie, jest cechą charakterystyczną dla umów zlecenia (gdy chodzi o czynności prawne – wyrażone w ustawie z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1360, dalej: k.c.), jak i dla umów oświadczenie usług nieuregulowanych innymi przepisami (gdy chodzi o czynności faktyczne - art. 750 k.c.). Umowa zlecenia jest umową starannego działania. Przyjmujący zamówienie w umowie zlecenia (umowie oświadczenie usług) nie bierze na siebie ryzyka pomyślnego wyniku spełnianej czynności. Jego odpowiedzialność za właściwe wykonanie umowy oparta jest na zasadzie starannego działania (art. 355 § 1 k.c.).

Przy umowie o dzieło, która jest umową rezultatu, odpowiedzialność strony przyjmującej zamówienie jest odpowiedzialnością właśnie za konkretny za rezultat. Nie ma więc wątpliwości, że "oznaczenie" dzieła następuje pierwotnie - już w trakcie układania postanowień umownych, gdyż dzieło jest wytworem, który w momencie zawierania umowy nie istnieje, jednak jest w niej z góry przewidziany i określony w sposób wskazujący na jego indywidualne cechy (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 27 kwietnia 2021 r., sygn. III USK 145/21).

Czy ZUS ma uprawnienie co ustalenia rodzaju umowy?

Tak, ZUS jest uprawniony do kontroli danego stosunku prawnego (czy to umowy o pracę, kontraktu menadżerskiego, umowy o dzieło, umowy zlecenia czy o świadczenie usług itd.). Dzieje się tak, pomimo tego, że strony danych umów mają tzw. swobodę kontraktowania. Niezależnie od deklaracji stron co do nazwy zawieranej przez nie umowy, postanowień umowy, jak i okoliczności związanych z jej wykonywaniem -ZUS ma prawo badań czy strony nie wykroczyły poza granice swobody kontraktowej wyznaczone w art. 353¹ k.c.

ZUS ma więc prawo ustalić rzeczywisty charakter danego stosunku prawnego, a co za tym idzie prawidłowy do tego stosunku tytułu ubezpieczeń społecznych. Co więcej, jak podkreśla Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 6 kwietnia 2022 r., sygn. I USK 446/21 - organ rentowy, który stwierdza podleganie ubezpieczeniu społecznemu, może - bez względu na nazwę umowy i jej postanowienia wskazujące na charakter stosunku prawnego, któremu strony zamierzały się poddać - ustalić rzeczywisty jego charakter i prawidłowy tytuł ubezpieczeń społecznych.

Ustalenie, że między stronami umowy o dzieło zachodzą stosunki polegające na wykonywaniu za wynagrodzeniem usług, zlecenia czy umowy o pracę obliguje wręcz ZUS do wydania decyzji o obowiązkowym podleganiu ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu.

Wygłoszenie wykładu – umowa o dzieło czy zlecenia?

Zwykle umowa na przygotowanie wykładu ma charakter umowy zlecenia. Uznaje się, że nawet gdy przekazywana w nim wiedza wykracza poza zwykły poziom i granice programowe oraz jest w sposób indywidualny dostosowywana do potrzeb słuchaczy, nie może stanowić podstawy do przyjęcia, że w takim wypadku mamy do czynienia z dziełem. Jedynie wyjątkowo wygłoszenie wykładu można zakwalifikować jako dzieło, o ile wykładowi można przypisać cechy utworu, a ten warunek spełnia tylko wykład naukowy o charakterze niestandardowym, niepowtarzalnym, wypełniający kryteria twórczego i indywidualnego dzieła naukowego, a nie posiadania charakteru odtwórczego, polegającego jedynie na wykonywaniu czynności wymagających określonej wiedzy i zdolności do jej przekazania (zob. Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego wyrok z dnia 24 marca 2022 r., sygn. II GSK 187/22).

Zawarcie w umowie postanowień o przeniesieniu praw autorskich nie determinuje jej jako umowy o dzieło

Samo zawarcie w umowie postanowień dotyczących prawa autorskiego (np. postanowienia dotyczącego braku naruszenia praw osób trzecich, przeniesienia wyłącznych autorskich praw majątkowych i zakresu korzystania z utworu), czy nazwanie umowy umową o dzieło, nie daje automatycznej podstawy do uznania, że umowa rzeczywiście jest umową o dzieło, a nie np. umową zlecenia. W takim przypadku można podważyć kwalifikację umowy jako mającej za przedmiot rzeczywiście określone czynności (na podstawie umowy zlecenia), a nie rezultat (na podstawie umowy o dzieło. Treść umowy, jej nazwa, warunki zawarcia mają znaczenie jednak bardzo ważna jest wola stron i sam sposób wykonania określonych czynności – czyli rzeczywisty charakter umowy.

Podstawa prawna:

Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1360)