62 dni w roku kalendarzowym – z tylu dni płatnej opieki nad zdrowym dzieckiem, mogą skorzystać rodzice. W jakich okolicznościach, w jaki sposób i na jakich warunkach, rodzic może uzyskać zwolnienie od pracy na opiekę nad zdrowym dzieckiem?

• 62 dni płatnego zwolnienia od pracy na opiekę nad zdrowym dzieckiem w każdym roku kalendarzowym 
• 2 dni opieki na dziecko – komu przysługuje? 
• 2 dni opieki na dziecko – na jakich warunkach?
• 2 dni opieki na dziecko – w jaki sposób skorzystać ze zwolnienia?
• 60 dni zwolnienia od pracy – komu przysługuje?
• 60 dni zwolnienia od pracy – na jakich warunkach?
• 60 dni zwolnienia od pracy – w jaki sposób skorzystać ze zwolnienia?

62 dni płatnego zwolnienia od pracy na opiekę nad zdrowym dzieckiem w każdym roku kalendarzowym 

Rodzicom i opiekunom prawnym dziecka, w każdym roku kalendarzowym, przysługują dwa rodzaje zwolnień od pracy, w celu sprawowania opieki nad zdrowym dzieckiem, tj.:

1. 2 dni (lub odpowiednio – 16 godzin) zwolnienia od pracy z zachowaniem prawa do wynagrodzenia, potocznie zwane „dwoma dniami opieki na dziecko” oraz

2. 60 dni (a w przypadku dzieci niepełnosprawnych, które ukończyły 8 rok życia – 30 dni) zwolnienia od pracy z powodu konieczności osobistego sprawowania opieki nad zdrowym dzieckiem, za czas którego przysługuje zasiłek opiekuńczy. 

2 dni opieki na dziecko – komu przysługuje? 

Zwolnienie od pracy na dziecko w wymiarze 2 dni (lub odpowiednio – 16 godzin) w roku kalendarzowym, jest uprawnieniem wynikającym z kodeksu pracy, a zatem przysługuje wyłącznie pracownikom, czyli osobom zatrudnionym na podstawie:

• umowy o pracę (niezależnie od tego czy jest to umowa na okres próbny, czas określony, nieokreślony czy w celu zastępstwa nieobecnego pracownika),

• powołania,

• wyboru,

• mianowania lub

• spółdzielczej umowy o pracę.

Mogą z niego skorzystać nie tylko rodzice, ale wszystkie osoby wychowujące dziecko w wieku do lat 14, a wiec również przysposabiający (czyli rodzice adopcyjni), rodzice zastępczy oraz wychowujący dziecko bez więzi formalnej (czyli macochy lub ojczymowie). Warto również mieć na względzie, że prawo do skorzystania ze zwolnienia wygasa w dniu ukończenia przez dziecko 14 roku życia, a nie na koniec roku kalendarzowego, w którym dziecko ukończyło 14 lat.

2 dni opieki na dziecko – na jakich warunkach?

2 dni opieki na dziecko może zostać wykorzystane w całości albo w częściach – w trybie dniowym lub godzinowym. W tym ostatnim przypadku – będzie to odpowiednio 16 godzin do wykorzystania przez pracownika w danym roku kalendarzowym. Jest to korzystne o tyle, że np. w celu odbycia z dzieckiem krótkiej wizyty lekarskiej, rodzic nie musi brać całego dnia wolnego, a może zwolnić się z pracy tylko na kilka godzin, pozostałą pulę godzinową zwolnienia zachowując do wykorzystania na poczet innych okoliczności. Wykorzystanie zwolnienia w trybie godzinowym będzie jedynie (w niektórych sytuacjach) niekorzystane dla pracownika zatrudnionego w niepełnym wymiarze czasu pracy, ponieważ w takim przypadku – przysługująca mu ilość godzin zwolnienia, zostanie ustalona proporcjonalnie do jego wymiaru czasu pracy (niepełną godzinę zwolnienia, zaokrąglając w gorę do pełnej godziny). Jeżeli zatem rodzic pracuje np. po 8 godz., co drugi dzień – korzystniejsze dla niego będzie wykorzystanie zwolnienia w trybie dniowym, ponieważ w takiej sytuacji – będzie mógł skorzystać z pełnych 2 dni zwolnienia. Dla pracującego codziennie po 4 godziny, nie będzie miało to już takiego znaczenia, ponieważ bilans uzyskanych godzin wolnych – będzie w obu przypadkach jednakowy. 

Co również istotne w zakresie wymiaru zwolnienia – 2 dni (lub odpowiednio – 16 godzin w roku kalendarzowym) przysługuje łącznie:

• na wszystkie dzieci w wieku do lat 14 w rodzinie – czyli, jeżeli w rodzinie jest np. troje dzieci w tym wieku – rodzicom nadal będą przysługiwały tylko 2, a nie 6 dni zwolnienia w danym roku,

• obojgu rodzicom i to bez względu na liczbę pracodawców, u których są zatrudnieni – czyli, w zakresie wykorzystanym przez matkę dziecka (w ramach jej wszystkich stosunków pracy w danym roku kalendarzowym), nie będzie mógł już skorzystać ze zwolnienia ojciec i odwrotnie. 

Za czas zwolnienia – pracownik zachowuje prawo do pełnego wynagrodzenia. W zakresie niewykorzystanym – dni (lub odpowiednio – godziny) zwolnienia – nie przechodzą na następny rok kalendarzowy ani nie przysługuje za nie ekwiwalent pieniężny. Warto zatem, do 31 grudnia każdego roku, skorzystać ze zwolnienia w pełnym wymiarze. 

2 dni opieki na dziecko – w jaki sposób skorzystać ze zwolnienia?

Niezwłocznie po narodzinach dziecka lub po nawiązaniu stosunku pracy, każdy pracownik, który zamierza korzystać z uprawnień rodzicielskich, które przysługują łącznie obojgu rodzicom – czyli inaczej – takich, z których może skorzystać tylko jedno z nich (tj. m.in. z prawa do 2 dni zwolnienia od pracy na opiekę nad dzieckiem) – powinien złożyć pracodawcy tzw. oświadczenie pracownika będącego rodzicem lub opiekunem dziecka o zamiarze lub o braku zamiaru korzystania z uprawnień związanych z rodzicielstwem. Oświadczenie to, składane jest jednorazowo do akt osobowych pracownika. Można je oczywiście zmienić, jeżeli pracownik zmieni zdanie co do kwestii oświadczonych w dokumencie. 

Następnym krokiem do skorzystania ze zwolnienia, jest już złożenie przez pracownika wniosku o udzielenie zwolnienia. W pierwszym wniosku w danym roku kalendarzowym – pracownik decyduje w jakim trybie będzie korzystał ze zwolnienia w danym roku (tj. z trybie dniowym czy godzinowym). Wniosku o udzielenie zwolnienia nie trzeba uzasadniać, a pracodawca nie może odmówić udzielenia zwolnienia. W praktyce – zwolnienie to może więc zostać wykorzystane niezależnie od stanu zdrowia dziecka, tj. nie tylko na opiekę nad zdrowym, ale również nad chorym dzieckiem, o ile – na ten czas – pracownik nie chce lub z jakichś względów utrudnione jest uzyskanie przez niego zwolnienia od pracy w celu osobistego sprawowania opieki nad dzieckiem na podstawie zaświadczenia lekarskiego (za czas którego przysługiwałby mu zasiłek opiekuńczy). Przepisy nie określają również w jakim terminie powinno się wystąpić do pracodawcy z wnioskiem o udzielenie zwolnienia. Biorąc pod uwagę interes pracodawcy – należy jednak przyjąć, że pracownik powinien to uczynić z możliwie jak największym wyprzedzeniem.

60 dni zwolnienia od pracy – komu przysługuje?

60 dni (a w przypadku dzieci niepełnosprawnych, które ukończyły 8 rok życia – 30 dni) zwolnienia od pracy z powodu konieczności osobistego sprawowania opieki nad zdrowym dzieckiem, za czas którego przysługuje zasiłek opiekuńczy, przysługuje osobom posiadającym ubezpieczenie chorobowe (zarówno te obowiązkowe, jak i dobrowolne). W każdym przypadku (gdyż są objęte obowiązkowym ubezpieczeniem chorobowym), będą zatem mogły skorzystać ze zwolnienia osoby zatrudnione na podstawie umowy o pracę. W przypadku zatrudnienia na podstawie umowy zlecenia lub prowadzenia własnej działalności gospodarczej – prawo do skorzystania ze zwolnienia, będzie uzależnione od podlegania dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu. Ze zwolnienia na opiekę nad zdrowym dzieckiem nie skorzystają natomiast osoby zatrudnione na podstawie umowy o dzieło, która nie stanowi odrębnego tytułu do ubezpieczenia chorobowego.

Zwolnienie przysługuje na dzieci własne, dzieci małżonka, dzieci przysposobione (czyli inaczej – adoptowane), a także dzieci przyjęte na wychowanie lub utrzymanie (w ramach rodziny zastępczej lub bez jakiejkolwiek więzi formalnej), w następujących okolicznościach:

• w przypadku nieprzewidzianego zamknięcia żłobka, klubu dziecięcego, przedszkola lub szkoły, do których uczęszcza dziecko (np. z powodu jakiejś awarii),

• choroby niani, z którą rodzice mają zawartą tzw. umowę uaktywniającą (o opiekę nad dzieckiem w wieku od ukończenia 20 tygodnia życia do końca roku szkolnego, w którym dziecko skończy 3 lata, a jeżeli niemożliwe lub utrudnione jest objęcie dziecka wychowaniem przedszkolnym – do ukończenia przez nie 4 lat) lub dziennego opiekuna dziecka (który jest jedną z instytucjonalnych form opieki nad dziećmi), 

• pobytu w szpitalu lub choroby małżonka lub rodzica dziecka, stale opiekującego się dzieckiem, jeżeli choroba ta uniemożliwia mu sprawowanie opieki nad dzieckiem oraz

• braku możliwości sprawowania opieki nad dzieckiem przez jego matkę lub małżonkę ubezpieczonego taty, stale opiekującą się dzieckiem, z powodu porodu

i tylko do ukończenia dziecko 8 roku życia. 

W przypadku konieczności sprawowania opieki nad dzieckiem niepełnosprawnym natomiast – zwolnienie przysługuje ponadto w sytuacji:

• pobytu w szpitalu lub choroby małżonka lub rodzica dziecka, stale opiekującego się dzieckiem, jeżeli choroba ta uniemożliwia mu sprawowanie opieki nad dzieckiem oraz

• braku możliwości sprawowania opieki nad dzieckiem przez jego matkę lub małżonkę ubezpieczonego taty, stale opiekującą się dzieckiem, z powodu porodu,

do ukończenia przez dziecko 18 roku życia. 

W powyższych okolicznościach, zwolnienie nie będzie jednak przysługiwało, jeżeli dzieckiem może zaopiekować się inny członek rodziny, zamieszkujący we wspólnym gospodarstwie domowym (np. babcia lub dziadek). Nawet jeżeli dziecko nie ukończyło jeszcze 2 roku życia, ponieważ przewidziane przez ustawodawcę wyłączenie dotyczące dzieci w tym wieku (umożliwiające, w każdym przypadku, osobiste sprawowanie nad nimi opieki przez ich matkę lub ojca) – dotyczy wyłącznie opieki nad dziećmi chorymi. 

60 dni zwolnienia od pracy – na jakich warunkach?

Zwolnienie przysługuje w wymiarze:

• 60 dni w roku kalendarzowym – w przypadku opieki nad dzieckiem w wieku do lat 8 i odpowiednio

• 30 dni w roku kalendarzowym – w przypadku opieki nad dzieckiem niepełnosprawnym w wieku do lat 18.

Określone powyżej maksymalne pule dni zwolnienia, przysługują przy tym łącznie: 

• na wszystkie dzieci, 

• na opiekę nad dzieckiem zdrowym, jak i dzieckiem chorym – czyli, jeżeli całe 60 dni zostanie wykorzystanych na opiekę nad dzieckiem chorym, nie pozostaną już do wykorzystania żadne dni opieki nad dzieckiem zdrowym,

• na dzieci, jak i innych członków rodziny, na opiekę nad którymi – w przypadku ich choroby – również można uzyskać zwolnienie od pracy oraz

• obojgu rodzicom.

Za czas zwolnienia, przysługuje zasiłek opiekuńczy, w wysokości 80% podstawy wymiaru zasiłku, czyli – w przypadku osób zatrudnionych na podstawie umowy o pracę – przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia wypłaconego za okres ostatnich 12 miesięcy, a jeżeli okres zatrudnienia jest krótszy – za pełne miesiące kalendarzowe podlegania ubezpieczeniu chorobowemu. 

60 dni zwolnienia od pracy – w jaki sposób skorzystać ze zwolnienia?

W celu otrzymania zasiłku opiekuńczego – należy złożyć u pracodawcy (płatnika składek ubezpieczeniowych) lub odpowiednio – bezpośrednio w ZUS – wniosek o zasiłek opiekuńczy na druku Z-15A. W zależności od okoliczności, które są przyczyną konieczności sprawowania opieki nad dzieckiem – będą również potrzebne inne dokumenty. Z ich szczegółowym zestawieniem, można zapoznać się pod adresem: https://www.zus.pl/swiadczenia/zasilki/zasilek-opiekunczy/niezbedne-dokumenty.

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 26.06.1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2023 r., poz. 1465)

• Rozporządzenie Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 10.12.2018 r. w sprawie dokumentacji pracowniczej (t.j. Dz.U. z 2024 r., poz. 535)

• Ustawa z dnia 25.06.1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (t.j. Dz.U. z 2023 r., poz. 2780)