Środki zfśs w przypadku upadłości lub likwidacji pracodawcy

W zależności od tego, czy mamy do czynienia z likwidacją czy też upadłością pracodawcy, jego sytuacja jest różna. Można wskazać jednak kilka punktów wspólnych. Przede wszystkim fundusz w obu przypadkach działa tak długo, jak długo na jego koncie znajdują się jakiekolwiek środki (mimo że datą graniczną istnienia funduszu jest zakończenie działalności przez pracodawcę).

Obaj pracodawcy mają obowiązek dokonywać odpisów na fundusz (i to zarówno bieżących, jak i zaległych). Zasady naliczania odpisów i terminy ich przekazywania także pozostają bez zmian. Zdaniem Sądu Najwyższego ustawa z 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych ma charakter powszechny i uniwersalny, gdyż wyłączenie jej stosowania, a ściślej zaniechanie odpisów może wynikać tylko z niezatrudniania pracowników. Dlatego stosowania tej ustawy nie wyłączają zmiany dotyczące pracodawcy, a szczególnie jego przekształcenie, likwidacja czy upadłość (wyrok z 4 kwietnia 2008 r., I PK 243/07). A zatem pracodawca upadły bądź w likwidacji ma w tym zakresie takie same obowiązki jak wszyscy tworzący fundusz pracodawcy.

Czy świadczenia przyznane z zfśs zawsze są zwolnione ze składek i podatku >>

W czasie postępowania upadłościowego, jak również likwidacji firmy związki zawodowe mają takie same uprawnienia jak w okresie normalnego funkcjonowania zakładu. Dotyczy to m.in. uzgadniania treści zmian regulaminu wynagradzania (układu zbiorowego pracy) w przedmiocie rezygnacji z tworzenia funduszu czy obniżenia wysokości odpisów. Nadal związkom będzie przysługiwało prawo wystąpienia do sądu z roszczeniem o zwrot środków wydatkowanych niezgodnie z przepisami ustawy lub o przekazanie należnych środków na fundusz.

Rezygnacja z funduszu – jedno z rozwiązań

Upadły lub likwidowany przedsiębiorca bądź osoby działające w jego imieniu (np. syndyk, likwidator) mogą podjąć decyzję o nietworzeniu funduszu. Zrezygnowanie z tworzenia funduszu może nastąpić przez wprowadzenie odpowiednich zapisów do regulaminu wynagradzania bądź układu zbiorowego pracy. Należy jednak pamiętać, że rezygnacja z tworzenia funduszu wywiera skutek jedynie „na przyszłość” (zwalnia z obowiązku odprowadzania odpisów i zwiększeń) i nie obejmie środków już zgromadzonych na rachunku funduszu ani odpisów zaległych.

---

Rezygnacja ta może nastąpić w dowolnym momencie. Ale tak długo jak na koncie funduszu będą jakiekolwiek środki, pracodawca w likwidacji lub upadły będzie obarczony obowiązkami wynikającymi z gospodarowania tymi środkami. Nie musi jedynie dokonywać nowych odpisów. Przez wprowadzenie odpowiednich zapisów regulaminu wynagradzania bądź układu istnieje także możliwość obniżenia wysokości odprowadzanych odpisów.

Całkowita likwidacja funduszu nastąpi z chwilą wydatkowania wszystkich pieniędzy zgromadzonych na rachunku.

Upadłość pracodawcy

Jak stwierdził Sąd Najwyższy, z ogłoszenia upadłości przedsiębiorstwa nie wynika likwidacja zakładowego funduszu socjalnego (wyrok z 2 września 1999 r., I PKN 242/99).

Likwidacja i upadłość pracodawcy >>

W przywołanym już wcześniej wyroku Sąd Najwyższy stwierdził, że syndyk, który zatrudnia pracowników po ogłoszeniu upadłości, nie jest zwolniony z obowiązku dokonywania odpisów na zakładowy funduszu świadczeń socjalnych (I PK 243/07).

Ze składu masy upadłości zostało wyłączone mienie przeznaczone na pomoc dla pracowników upadłego i ich rodzin, stanowiące zgromadzone na odrębnym rachunku bankowym środki pieniężne zfśs wraz z:

• przypadającymi po ogłoszeniu upadłości kwotami pochodzącymi ze zwrotu udzielonych pożyczek na cele mieszkaniowe,
• wpłatami odsetek bankowych od środków tego funduszu,
• opłatami pobieranymi od osób korzystających z usług i świadczeń socjalnych, finansowanych z tego funduszu i organizowanych przez upadłego.

Składniki tego mienia oznacza sędzia–komisarz.

WAŻNE!

Wyłączenie środków funduszu z masy upadłościowej oznacza, że nie można ich przeznaczyć na spłatę innych zobowiązań firmy.

Mieniem tym zarządza upadły, chyba że został ustanowiony likwidator, kurator bądź przedstawiciel albo reprezentant upadłego. Wydatkowanie środków może nastąpić jedynie na cele określone w ustawie (działalność socjalna), na rzecz osób uprawnionych do korzystania z funduszu, według szczegółowych zasad określonych w regulaminie funduszu, z zastosowaniem kryteriów socjalnych (sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej osób uprawnionych), z zachowaniem uprawnień zakładowych organizacji związkowych.

---

Środki te powinny zostać wydatkowane aż do ich wyczerpania. Jeżeli po zakończeniu postępowania upadłościowego pozostaną niewykorzystane środki, powinny one zostać przekazane na Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, według stanu na dzień zamknięcia bilansu upadłego przedsiębiorcy (czyli po utracie statusu pracodawcy).

Świadczenia socjalne u dwóch pracodawców >>

Przedsiębiorstwo w upadłości nie musi natomiast odprowadzać na fundusz niektórych zwiększeń, takich jak:

• przychody z tytułu sprzedaży, dzierżawy i likwidacji środków trwałych służących działalności socjalnej, w części nieprzeznaczonej na utrzymanie lub odtworzenie zakładowych obiektów socjalnych,
• przychody z tytułu sprzedaży i likwidacji zakładowych domów i lokali mieszkalnych w części nieprzeznaczonej na utrzymanie pozostałych zakładowych zasobów mieszkaniowych (art. 7 ust. 2 ustawy o zfśs).

Likwidacja pracodawcy

Przepisy ustawy o zfśs nie dają natomiast odpowiedzi na pytanie, co dzieje się ze środkami funduszu, gdy pracodawca kończy swoją działalność przez wdrożenie procedury likwidacyjnej. A zatem należy uznać, że tak długo jak pracodawca istnieje – czyli tak długo jak zatrudnia pracowników, co nie jest tożsame z faktyczną likwidacją firmy – ma obowiązek gromadzić odpisy i zwiększenia. Dopiero z chwilą rozwiązania umowy o pracę z ostatnim pracownikiem na firmie przestają ciążyć obowiązki związane z tworzeniem i gospodarowaniem funduszem. A zatem dopiero wtedy może ona przejąć niewykorzystane środki na fundusz operacyjny. Brak jest podstaw prawnych do nałożenia na pracodawcę (tak samo jak w przypadku upadłości pracodawcy) obowiązku przekazania niewykorzystanych środków na FGŚP.

Podstawa prawna:

• art. 64 ustawy z 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe i naprawcze (DzU z 2009 r. nr 175, poz. 1361 ze zm.),
• art. 1, art. 2 pkt 1 i 5, art. 3–5, art. 7 ust. 2, art. 8 ustawy z 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (DzU z 1996 r. nr 70, poz. 335 ze zm.),
• ustawa z 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (DzU z 2001 r. nr 79, poz. 854 ze zm.).

Orzecznictwo:

• wyrok SN z 2 września 1999 r. (I PKN 242/99, OSNP-wkł. 2000/3/8),
• wyrok SN z 4 kwietnia 2008 r. (I PK 243/07, M.P.Pr. 2008/7/380, OSNP 2009/17–18/222).