Sankcje za niewypełnienie obowiązków ubezpieczeniowych

W stosunku do tych płatników składek na ubezpieczenia społeczne, którzy nie wywiązują się ze swoich obowiązków, ZUS może stosować różne sankcje.

Odsetki

Płatnik (pracodawca) jest zobowiązany, bez uprzedniego wezwania przez ZUS, opłacać i rozliczać składki na ubezpieczenia społeczne pracowników za każdy miesiąc kalendarzowy, w którym zatrudnia pracowników. Osoba, która nie dopełniła obowiązku zgłoszenia do ubezpieczenia pracowników i nie odprowadziła składek na ich ubezpieczenia społeczne, podlega szczególnemu reżimowi odpowiedzialności, gdyż od zaległości składkowych, tak samo jak podatkowych, pobiera się odsetki za zwłokę bez względu na to, z czyjej winy powstały te zaległości (wyrok SA w Katowicach z 1 lipca 1999 r. III AUa 363/99, Pr. Pracy 2000/6/46). Od nieopłaconych w terminie składek płatnik zobowiązany jest do zapłacenia odsetek za zwłokę, na zasadach i w wysokości określonych w ustawie z 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa. Odsetek za zwłokę nie nalicza się jednak, jeżeli ich wysokość nie przekraczałaby 6,60 zł.

Wyegzekwowane odsetki od części składki na ubezpieczenie emerytalne, odprowadzanej przez ZUS do wybranego przez ubezpieczonego otwartego funduszu emerytalnego, są odprowadzane do tego funduszu emerytalnego na jego konto.

Należy podkreślić, że obowiązek naliczenia odsetek od zaległości składkowej (podatkowej) powstaje z mocy samego prawa. Bez znaczenia dla jego powstania pozostaje więc długotrwałość postępowania organu rentowego (wyrok SA w Katowicach z 18 października 2007 r., III AUa 1760/06, Biul.SAKa 2008/3/32).

Kontrola ZUS >>

Obowiązek zapłaty odsetek od nieuiszczonych w terminie składek na ubezpieczenie społeczne nie jest uzależniony od winy płatnika. Wydanie natomiast przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych (na wniosek płatnika składki) zaświadczenia o niezaleganiu należności składkowych nie może stanowić podstawy do uwolnienia się od obowiązku zapłacenia zaległej składki, jeżeli w wyniku kontroli okaże się, że zaległość składkowa istniała także w okresie wskazanym w zaświadczeniu (wyrok SA w Warszawie z 30 maja 2006 r. III AUa 418/06, Apel. W-wa 2007/4/16).

Opłata dodatkowa

W razie nieopłacenia składek lub opłacenia ich w zaniżonej wysokości ZUS może wymierzyć płatnikowi składek dodatkową opłatę do wysokości 100% nieopłaconych składek.

Do wymierzenia opłaty dodatkowej na podstawie art. 24 ust. 1 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych konieczne jest ustalenie winy płatnika składek w ich nieopłaceniu lub opłaceniu w zaniżonej wysokości (wyrok SN z 18 stycznia 2008 r. II UK 98/07, OSNP 2009/5–6/73).

Przy stosowaniu opłaty dodatkowej bierze się pod uwagę dotychczasowy stosunek płatnika do obowiązku opłacania składek, a zwłaszcza okoliczności wskazujące na winę płatnika w nieopłacaniu składek albo ich opłacaniu w zaniżonej wysokości lub jej brak.

Nakładanie dodatkowej opłaty na ubezpieczonego, który nie ma realnej możliwości uregulowania głównego zobowiązania, jest sprzeczne z celem tej instytucji, gdyż jedynie „wirtualnie” zwiększa wysokość zobowiązania ubezpieczonego wobec organu rentowego, nie czyniąc spłaty zobowiązania bardziej realną (wyrok SA w Lublinie z 22 sierpnia 2006 r. III AUa 1745/05, OSA 2008/7/18).

Wymierzenie opłaty dodatkowej należy do sfery tzw. swobodnego uznania, którego istotą jest możliwość ustalenia przez organ swojego zachowania się w stosunku do określonego już stanu faktycznego. Swobodne uznanie nie znaczy woluntaryzmu, dowolności, arbitralności. Jego zakres jest zawsze określony przez prawo. Ma też w każdym przypadku uchwytne granice prawne, które tworzą przepisy kompetencyjne, przepisy o postępowaniu administracyjnym, przepisy prawa materialnego. Podejmując czynność z zakresu swobodnego uznania, organ jest związany nie tylko przepisem, ale i celem ustanowionego przepisu oraz normami etycznymi. Jeżeli organ rentowy przy podejmowaniu decyzji w kwestii odroczenia terminu płatności składek oraz rozłożenia ich na raty – należności obligatoryjnych i możliwych do zaplanowania – zobowiązany jest brać pod uwagę „względy gospodarcze”, „inne przyczyny zasługujące na uwzględnienie”, „możliwości płatnicze dłużnika”, „stan finansów ubezpieczeń społecznych”, to powinien je uwzględnić również w odniesieniu do opłaty dodatkowej (art. 24 ust. 1) stanowiącej dla płatnika składek obciążenie dodatkowe (wyrok SA w Katowicach z 8 września 2004 r. III AUa 570/03, niepubl.).

W przypadku wymierzenia opłaty dodatkowej wydawana jest decyzja, od której płatnikowi przysługuje odwołanie do właściwego sądu.

Kara grzywny

Sankcją, którą może zastosować organ rentowy wobec nierzetelnego płatnika składek, jest kara grzywny w wysokości do 5 tys. zł.

Grzywną może być ukarany płatnik, który:

• nie dopełnia obowiązku terminowego opłacania składek na ubezpieczenia społeczne,
• nie zgłasza wymaganych ustawą danych lub zgłasza nieprawdziwe dane mające wpływ na wymiar składek,
• udaremnia lub utrudnia przeprowadzenie kontroli,
• nie dopełnia obowiązku wypłacania świadczeń z ubezpieczeń społecznych i zasiłków finansowanych z budżetu państwa lub wypłaca je nienależnie,
• nie prowadzi dokumentacji związanej z obliczaniem składek oraz wypłatą świadczeń z ubezpieczeń społecznych,
• nie dopełnia obowiązku przesyłania deklaracji rozliczeniowych oraz imiennych raportów miesięcznych w przewidzianym terminie,
• nie przekazuje dokumentów ubezpieczeniowych w formie określonej przepisami ustawy.

Tej samej karze podlega również ten, kto dopuścił się powyższych czynów przy opłacaniu składek lub dokonywaniu wpłat z innych tytułów, do których poboru zobowiązany jest ZUS.

Kontrola zwolnień lekarskich przez ZUS >>

Hipoteka przymusowa

Należności z tytułu składek mogą być też zabezpieczane na majątku dłużnika przez ustanowienie hipoteki przymusowej. Podstawą ustanowienia hipoteki przymusowej jest doręczona decyzja o określeniu wysokości należności z tytułu składek, o odpowiedzialności osoby trzeciej lub o odpowiedzialności następcy prawnego.

Przedmiotem hipoteki przymusowej może być:

• część ułamkowa nieruchomości, jeżeli stanowi udział dłużnika,
• nieruchomość stanowiąca przedmiot współwłasności łącznej dłużnika i jego małżonka,
• nieruchomość stanowiąca przedmiot współwłasności łącznej wspólników spółki cywilnej lub część ułamkowa nieruchomości stanowiąca udział wspólników spółki cywilnej – w przypadku gdy dłużnikiem jest spółka,
• użytkowanie wieczyste, w tym budynki i inne urządzenia znajdujące się na użytkowanym terenie, stanowiące własność użytkownika wieczystego,
• spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego,
• spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego;
• prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej (prawo do lokalu mieszkalnego w domu budowanym przez spółdzielnię mieszkaniową w celu przeniesienia jego własności na członka spółdzielni),
• wierzytelność zabezpieczona hipoteką.

Podstawa prawna:

• ustawa z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (DzU z 2009 r. nr 205, poz. 1585 ze zm.).