Czym jest mobbing w prawie pracy

Mobbing oznacza działania lub zachowania dotyczące pracownika lub skierowane przeciwko pracownikowi, polegające na uporczywym i długotrwałym nękaniu lub zastraszaniu pracownika, wywołujące u niego zaniżoną ocenę przydatności zawodowej, powodujące lub mające na celu poniżenie lub ośmieszenie pracownika, izolowanie go lub wyeliminowanie z zespołu współpracowników (art. 94³ § 2 k.p.).

Autopromocja

WAŻNE!
Mobbing zdefiniowany w Kodeksie pracy nie odnosi się do osób zatrudnionych na podstawie umów cywilnoprawnych (zlecenia, umowy o dzieło, umowy agencyjnej). Dotyczy tylko pracownika w rozumieniu art. 2 k.p., a zatem osoby zatrudnionej na podstawie umowy o pracę, powołania, mianowania, wyboru i spółdzielczej umowy o pracę.

Zachowania sprawcy mobbingu mogą polegać na słowach, gestach, wysyłaniu pism (wiadomości e-mailowych). Oddziałują one na wiele sfer funkcjonowania pracownika.

Ochrona dóbr osobistych pracownika >>

Do kategorii zachowań pozwalających rozpoznać mobbing należą:

• oddziaływania zaburzające możliwość komunikowania się (ograniczenie przez przełożonych i współpracowników możliwości wypowiadania się, stałe przerywanie wypowiedzi, reagowanie na uwagi krzykiem lub głośnym wymyślaniem lub pomstowaniem, werbalne i pisemne groźby i pogróżki, ograniczanie kontaktu przez poniżające gesty i spojrzenia, rożnego rodzaju aluzje bez jasnego wyrażania wprost),
• oddziaływania zaburzające relacje społeczne (unikanie przez przełożonego rozmów z ofiarą, niedawanie możliwości odezwania się, odizolowanie miejsca pracy, zabronienie kolegom rozmów z ofiarą, traktowanie „jak powietrze”),
• ataki na reputację (mówienie źle za plecami danej osoby, rozsiewanie plotek, podejmowanie prób ośmieszania i poniżania, kwestionowanie podejmowanych decyzji, zaloty lub słowne propozycje seksualne),
• działania mające wpływ na jakość sytuacji życiowej i zawodowej (niedawanie ofierze żadnych zadań do wykonania, zlecanie wykonania prac bezsensownych, dawanie zadań poniżej umiejętności, zarzucanie wciąż nowymi zadaniami do wykonania, dawanie zadań przekraczających możliwości i kompetencje ofiary w celu jej zdyskredytowania),
• działania mające szkodliwy wpływ na zdrowie pracownika (zmuszanie do wykonania prac szkodliwych dla zdrowia, grożenie przemocą fizyczną, działania o podłożu seksualnym).

Zachowania sprawcy muszą mieć przy tym postać nękania (prześladowania, szykanowania, dręczenia) pracownika oraz charakteryzować się długotrwałością i uporczywością. Chodzi o działania powtarzalne. Mobbigiem nie będzie zatem jednorazowe, choćby nawet jednoznacznie naganne, zachowanie.

Wymóg „długotrwałości zachowania”

W zakresie przesłanki długotrwałości działań sprawcy mobbingu wypowiedział się Sąd Najwyższy w wyroku z 17 stycznia 2007 r. (I PK 176/06), wskazując, że długotrwałość nękania lub zastraszania pracownika w rozumieniu art. 94³ § 2 k.p. musi być rozpatrywana w sposób zindywidualizowany i uwzględniać okoliczności konkretnego przypadku. Nie jest zatem możliwe sztywne wskazanie minimalnego okresu niezbędnego do zaistnienia mobbingu. W celu oceny długotrwałości istotny jest moment wystąpienia wskazanych w tych przepisach skutków nękania lub zastraszania pracownika oraz uporczywość i stopień nasilenia tego rodzaju działań (art. 94³ § 2 i 3 k.p.). Sąd pracy, oceniając, czy okres nękania lub zastraszania jest długotrwały, powinien rozważyć, czy okres ten był na tyle długi, aby mógł spowodować u pracownika skutki w postaci zaniżonej oceny przydatności zawodowej, poniżenia lub ośmieszenia pracownika, izolacji lub wyeliminowania go z zespołu współpracowników. Za uznaniem długotrwałości takiego oddziaływania na pracownika przemawia także ustalenie, że spowodowało ono rozstrój zdrowia.

Istotne znaczenie dla oceny długotrwałości może również mieć nasilenie i stopień uporczywości nękania lub zastraszania pracownika. Duża intensywność i uporczywość tych zachowań może skłaniać do uznania za długotrwały okresu krótszego niż w przypadku mniejszego ich nasilenia.

PRZYKŁAD
Pani Janina zatrudniona była w firmie przez 5 miesięcy. Przez cały okres tego zatrudnienia była szykanowana i poniżana przez przełożoną (zlecanie prac poniżej umiejętności, krzyki, nieustanne krytykowanie pani Janiny – jej umiejętności zawodowych, wyglądu, ubioru). W zasadzie codziennie przełożona w obraźliwych słowach oceniała zarówno pracę, jak i cechy charakteru pracownicy. Zachowania przełożonej spowodowały u pani Janiny rozstrój zdrowia. Wprawdzie zatrudnienie trwało stosunkowo krótko (5 miesięcy), ale przez cały ten czas była ona nękana przez przełożoną. Jej działania cechowały się znacznym nasileniem i stopniem uporczywości i wywołały rozstrój zdrowia pracownicy. W tej sytuacji można mówić o mobbingu.

Dobór pracownika do zwolnienia a mobbing

Zarzuty stosowania przez pracodawcę mobbingu pojawiają się niekiedy przy stosowaniu przez pracodawcę zwolnień, szczególnie tych dokonywanych na podstawie przepisów ustawy z 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (DzU nr 90, poz. 844 ze zm.). Kwestia ta była przedmiotem sprawy zakończonej wyrokiem Sądu Najwyższego z 20 marca 2007 r. (II PK 221/06), z którego wynika, że towarzysząca zapowiedzianym zwolnieniom z pracy atmosfera napięcia psychicznego wśród załogi zakładu pracy nie oznacza stosowania przez pracodawcę mobbingu. Dla oceny, czy doszło do uporczywego i długotrwałego nękania lub zastraszania pracownika w celu wyeliminowania go z zespołu pracowników (art. 94³ § 2 k.p.), mają znaczenie takie okoliczności, jak akcja pracodawcy informująca o zamierzonych zwolnieniach, o możliwościach przejścia na wcześniejszą emeryturę lub uzyskania świadczenia przedemerytalnego i wprowadzenie specjalnych świadczeń dla pracowników, którzy w określonym terminie zdecydują się na odejście z pracy.

Mobbingowanie pracownika w wieku przedemerytalnym >>

Pracodawcy, który z powodu pogarszającej się kondycji firmy oferuje wypłatę odpraw dla pracowników mogących przejść na emeryturę lub świadczenie przedemerytalne, nie można postawić zarzutu mobbingu.

Autopromocja

Zbiegi tytułów do ubezpieczeń społecznych

Sprawdź

Podstawa prawna:

• art. 94³ Kodeksu pracy,
• wyroki Sądu Najwyższego z:
  – 17 stycznia 2007 r. (I PK 176/06, OSNP 2008/5–6/58),
  – 20 marca 2007 r. (II PK 221/06, OSNP 2008/9–10/122),
  – 5 października 2007 r. (II PK 31/07, OSNP 2008/21–22/312),
  – 7 maja 2009 r. (III PK 2/09, niepubl.),
  – 14 listopada 2008 r. (II PK 88/08, niepubl.),
• wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 15 grudnia 2006 r. (III APa 170/05, niepubl.).