Kiedy rozwiedziony rodzic ma prawo do urlopu wychowawczego

Przepisy Kodeksu pracy gwarantują wiele uprawnień pracownikom łączącym pracę zawodową ze sprawowaniem opieki nad dziećmi. Mogą być one realizowane przez pozostające w zatrudnieniu zarówno matki, jak i ojców. Korzystanie z uprawnień pracowniczych związanych z rodzicielstwem ulega zmianie w przypadku rozwiązania przez sąd małżeństwa rodziców na podstawie orzeczenia o rozwodzie.

Jeśli w wyroku rozwodowym sąd przyzna władzę rodzicielską obojgu rodzicom, wszelkie uprawnienia pracownicze związane z opieką nad małoletnim dzieckiem przysługują tylko i wyłącznie temu z rodziców posiadającemu władzę rodzicielską, które, z wyłączeniem drugiego z nich, faktycznie, osobiście i bezpośrednio wykonuje tę władzę.

Wpływ wyroku rozwodowego na wykonywanie władzy rodzicielskiej

W wyroku orzekającym rozwód sąd rozstrzyga o władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem obojga małżonków. Uwzględnia się przy tym porozumienie małżonków o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej po rozwodzie, jeżeli jest ono zgodne z dobrem dziecka. Sąd może powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców, ograniczając władzę rodzicielską drugiego do określonych obowiązków i uprawnień w stosunku do osoby dziecka. Może też pozostawić władzę rodzicielską obojgu rodzicom na ich zgodny wniosek, jeżeli przedstawili porozumienie o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej (art. 58 § 1 i 1a k.r.o.).

Zbieg tytułów do objęcia ubezpieczeniem zdrowotnym >>

W przypadku pozbawienia władzy rodzicielskiej, jej zawieszenia lub ograniczenia wykonywania w stosunku do jednego z rodziców całość władzy rodzicielskiej przysługuje drugiemu z nich i jest przez niego wykonywana. W takiej sytuacji wszelkie uprawnienia związane z rodzicielstwem przysługują tylko i wyłącznie temu z rodziców, który nie został pozbawiony władzy rodzicielskiej lub któremu nie została ona zawieszona albo ograniczona oraz który władzę rodzicielską faktycznie sprawuje.

Inaczej jest w przypadku pozostawienia na mocy wyroku rozwodowego władzy rodzicielskiej obojgu rodzicom, stosownie do porozumienia byłych małżonków.

Pozostawienie władzy rodzicielskiej obojgu rodzicom, z ustaleniem zakresu jej wykonywania, może być wykonywane w obszarze uprawnień pracowniczych, takich jak:

• urlop macierzyński. Niezależnie od treści wyroku rozwodowego w zakresie wykonywania władzy rodzicielskiej 14 tygodni urlopu macierzyńskiego, ustanowionego w celu zapewnienia regeneracji sił kobiety po przebytym porodzie oraz do sprawowania opieki nad nowonarodzonym dzieckiem, musi być wykorzystane przez pracownicę (art. 180 § 5 k.p.). Dopiero w przypadku rezygnacji z pozostałej części urlopu macierzyńskiego przez pracownicę jego niewykorzystaną część może wykorzystać pracownik–ojciec wychowujący dziecko.

WAŻNE!

Warunkiem skorzystania z urlopu nie jest jednak samo posiadanie władzy rodzicielskiej nad dzieckiem, lecz faktyczne wychowywanie dziecka przez ojca pozostającego we wspólnocie rodzinnej, domowej.

Nie spełnia zatem ww. warunku ojciec dziecka pozbawiony całkowicie władzy rodzicielskiej albo którego władza rodzicielska została zawieszona lub ograniczona. Z urlopu macierzyńskiego może skorzystać jedynie ojciec, który ma faktyczną możliwość sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem oraz wykonuje władzę rodzicielską w sposób autentyczny i rzeczywisty.

• urlop ojcowski. Począwszy od 1 stycznia 2010 r. pracownik–ojciec wychowujący dziecko ma prawo do urlopu ojcowskiego w wymiarze 1 tygodnia (w 2010 i 2011 r.), nie dłużej jednak niż do ukończenia przez dziecko 12. miesiąca życia. Gdy nastąpi rozwód z matką dziecka, może on skorzystać z tego uprawnienia tylko w przypadku pozostawienia mu władzy rodzicielskiej z równoczesnym powierzeniem faktycznego jej wykonywania nad nowo narodzonym dzieckiem.

• urlop wychowawczy. Jego istotą jest sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem w pierwszych latach jego życia. Udzielany jest na wniosek pracownika, do którego należy dołączyć pisemne oświadczenie drugiego z rodziców o braku zamiaru korzystania przez niego z urlopu w tym samym czasie. Zwolnienie z obowiązku złożenia oświadczenia następuje w przypadku pozbawienia lub ograniczenia władzy rodzicielskiej drugiego z rodziców. Wtedy bowiem uprawnienie korzystania z urlopu wychowawczego przysługuje tylko temu pracownikowi-rodzicowi, który ma pełnię władzy rodzicielskiej. W sytuacji pozostawienia władzy rodzicielskiej obojgu małżonkom z równoczesnym uzgodnieniem w wyroku, że faktycznie będzie ją wykonywało jedno z rodziców, prawo do korzystania z urlopu wychowawczego przysługuje temu z nich, które, posiadając pełnię władzy rodzicielskiej, rzeczywiście ją sprawuje. Wraz z wnioskiem o udzielenie urlopu wychowawczego należy złożyć oświadczenie o braku zamiaru korzystania z tego urlopu przez rodzica niewykonującego faktycznej opieki nad dzieckiem.

Informacja o urlopie ojcowskim w świadectwie pracy >>

• zwolnienie od pracy udzielone na podstawie art. 188 k.p. Zgodnie z jego treścią pracownikowi wychowującemu przynajmniej jedno dziecko w wieku do 14 lat przysługuje w ciągu roku kalendarzowego zwolnienie od pracy na 2 dni, z zachowaniem prawa do wynagrodzenia. Gdy oboje rodzice posiadają władzę rodzicielską, uprawnienie to przysługuje temu pracownikowi (matce lub ojcu), który faktycznie wychowuje dziecko.

• zwolnienie od pracy z powodu konieczności sprawowania opieki nad dzieckiem zdrowym do lat 8 lub dzieckiem chorym do lat 14. W takiej sytuacji przepisy prawa przewidują możliwość uzyskania przez rodziców zasiłku opiekuńczego za czas nieobecności w pracy, spowodowanej koniecznością sprawowania opieki nad dzieckiem przez okres nie dłuższy niż 60 dni w roku kalendarzowym. Prawo do skorzystania z uprawnienia przysługuje jednak tylko temu z rodziców podlegającemu ubezpieczeniu chorobowemu, które po rozwodzie, posiadając pełnię władzy rodzicielskiej, jednocześnie faktycznie ją wykonuje. Warunkiem koniecznym, aby skorzystać ze zwolnienia, jest złożenie wniosku o wypłatę świadczenia za dany okres.

WAŻNE!

Zwolnienie z pracy w celu opieki nad dzieckiem, a co za tym idzie – zasiłek opiekuńczy, nie może przysługiwać obojgu rodzicom jednocześnie. Jest przyznawane tylko temu z rodziców posiadających władzę rodzicielską, które rzeczywiście ją wykonuje na mocy porozumienia ustalonego w wyroku rozwodowym przez bezpośrednią i indywidualną opiekę nad dzieckiem z wyłączeniem drugiego rodzica.

Podstawa prawna:

• art. 148, 178 § 2, 180, 182³, 186, 188, 189 Kodeksu pracy,

• art. 58 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego,

• art. 32 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (DzU z 2005 r. nr 31, poz. 267 ze zm.).