Kiedy do umowy o pracę stosować prawo innego państwa

Mobilność pracowników oraz pracodawców w ramach UE może prowadzić do sytuacji, w której strony zawierające umowę o pracę staną przed pytaniem – prawo jakiego państwa jest właściwe do oceny legalności postanowień zawieranej umowy? Na przykład weźmy pracodawcę pochodzącego z Wielkiej Brytanii, który planuje zatrudnić Polaka mieszkającego w Polsce do wykonywania pracy na terytorium Polski. Pracodawca ten wolałby z pewnością, aby prawem właściwym dla umowy o pracę było prawo angielskie, a nie prawo polskie, którego nie zna. Z kolei w interesie pracownika byłoby zawarcie umowy o pracę zgodnie z prawem polskim. Wybór prawa polskiego, ze względu na łatwość dostępu do polskich aktów prawnych oraz z uwagi na to, że język polski jest językiem ojczystym pracownika, byłoby dla niego rozwiązaniem korzystniejszym. W związku z tym powstają kolejne pytania, po pierwsze, czy strony mają swobodę w wyborze prawa właściwego dla umowy o pracę, po drugie, czy wskutek wyboru prawa angielskiego pracownik zostałby pozbawiony ochrony, jaka wynika z polskich przepisów prawa pracy.

Rozporządzenie unijne

Odpowiedzi na tak postawione pytania znajdują się w rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady WE nr 593/2008 w sprawie prawa właściwego dla zobowiązań umownych (zwanego dalej rozporządzeniem). Trzeba na wstępie zaznaczyć, że rozporządzenie to jest bezpośrednio skuteczne w prawie krajowym państw członkowskich, a w prawie polskim, zgodnie z art. 91 ust. 3 Konstytucji RP, ma pierwszeństwo w przypadku kolizji z innymi ustawami.

Zatrudnianie cudzoziemców >>

Rozporządzenie weszło w życie ostatecznie 17 grudnia 2009 r. (zgodnie z art. 29 rozporządzenia). Oznacza to, że od 17 grudnia 2009 r. w państwach członkowskich zasady rozstrzygania, które prawo jest właściwe dla danej umowy o pracę, określa to rozporządzenie. Trzeba podkreślić, że zastosowanie rozporządzenia nie zawsze doprowadzi do sytuacji, że prawem właściwym dla danej umowy jest prawo jednego z państw członkowskich. W konsekwencji zastosowania zasad określonych w rozporządzeniu może okazać się, że prawem właściwym jest prawo państwa spoza UE – potwierdza to art. 2 rozporządzenia. Reasumując, rozporządzenie ma na celu ujednolicenie w państwach członkowskich zasad ustalania prawa właściwego do zobowiązań umownych i bez znaczenia jest to, czy w wyniku zastosowania tych zasad właściwym prawem okaże się prawo państwa członkowskiego czy państwa spoza UE.

Kolejna uwaga praktyczna, rozporządzenie znajduje zastosowanie do umów zawartych po 17 grudnia 2009 r. W związku z tym zasady ustalania prawa właściwego do umów zawartych do 17 grudnia 2009 r. określa Konwencja o prawie właściwym dla zobowiązań umownych z 19 czerwca 1980 r. (tzw. Konwencja Rzymska) w przypadku państw będących stronami tej Konwencji. Gdy danego państwa nie wiążą postanowienia umów międzynarodowych w zakresie zasad ustalania prawa właściwego dla umów, wówczas stosuje się akty prawa krajowego.

---

Zasady ustalania odpowiedniego prawa

Przechodząc do odpowiedzi na postawione na wstępie pytania, strony mają swobodę wyboru prawa właściwego dla całej albo części umowy (art. 3 ust. 1 rozporządzenia). Wybór ten powinien wynikać wprost z postanowień umowy lub z okoliczności sprawy. Zasady ustalania prawa właściwego do umów o pracę określa z kolei art. 8 rozporządzenia, odsyłając do wskazanej w zdaniu poprzednim zasady. Jednak w przypadku umowy o pracę wybór przez strony prawa właściwego dla umowy nie może prowadzić do pozbawienia pracownika ochrony wynikającej z bezwzględnie obowiązujących norm prawa, które byłoby właściwe, gdyby strony nie dokonały wyboru innego prawa właściwego.

WAŻNE!

Zanim określimy, w jakim zakresie do umowy o pracę będziemy stosować prawo wybrane przez strony, należy ustalić, jakie prawo byłoby właściwe, gdyby strony nie skorzystały ze swobody wyboru prawa właściwego dla umowy.

Zasady ustalania prawa właściwego dla umowy o pracę, z braku wyboru takiego prawa przez strony, określa art. 8 ust. 2, 3 i 4 rozporządzenia.

Zasada 1. Gdy strony umowy nie wskazały prawa właściwego, stosuje się prawo państwa, w którym (gdy takiego brak) pracownik zwykle wykonuje pracę (art. 8 ust. 2 rozporządzenia).

Zasada 2. Jeżeli nie można ustalić prawa właściwego według kryterium miejsca wykonywania pracy, prawem właściwym jest prawo państwa, w którym znajduje się przedsiębiorstwo, przez które zatrudniono pracownika (art. 8 ust. 3 rozporządzenia).

Zasada 3. Jeżeli z całokształtu okoliczności sprawy wynika, że umowa ma ściślejszy związek z państwem innym niż określone na podstawie powyższych zasad, to stosuje się prawo tego państwa (art. 8 ust. 4 rozporządzenia).

Zastosowanie zasad ustalania prawa właściwego dla umowy o pracę z art. 8 rozporządzenia do podanego na początku tekstu przykładu oznacza, że w sytuacji gdy strony nie określą, jakie prawo jest właściwe do umowy o pracę, właściwe będzie prawo polskie. Wynika to z tego, że miejscem wykonywania pracy przez pracownika ma być terytorium Polski i że nie ma okoliczności wskazujących, aby umowa o pracę była ściślej związana z innym państwem niż Polska.

Jeżeli natomiast strony uzgodnią, że prawem właściwym dla umowy o pracę ma być prawo angielskie, nie oznacza to, że pracownik zostanie pozbawiony uprawnień, jakie wynikają z norm bezwzględnie obowiązujących w prawie polskim.

Prawo pracy innego państwa a prawo polskie

Powstaje tu pytanie, o jakich uprawnieniach jest mowa. A ściślej, których kwestii określonych w polskich przepisach prawa pracy nie można w drodze umowy uregulować odmiennie.

Zwalnianie pracowników zatrudnionych na zastępstwo >>

Z pewnością nie można odmiennie regulować przepisów:

• o czasie pracy:

– maksymalne normy czasu pracy,

– prawo do nieprzerwanego odpoczynku dobowego i tygodniowego,

• określających ochronę wynagrodzenia pracownika, w tym zakaz zrzekania się i przenoszenia na inną osobę prawa do wynagrodzenia,

• ograniczających odpowiedzialność materialną pracownika za szkodę wyrządzoną pracodawcy w związku z wykonywaniem przez niego obowiązków pracowniczych.

WAŻNE!

Z perspektywy pracownika polskie przepisy prawa pracy ustanawiają pewne minimum, od którego strony, zawierając umowę o pracę, nie mogą odstąpić na niekorzyść pracownika (art. 18 ust. 1, 2, 3 k.p.). W związku z tym nawet wybór jako prawa właściwego innego prawa niż polskie, jeżeli uprzednio stwierdzimy na podstawie art. 8 ust. 2–4 rozporządzenia, że to prawo polskie jest prawem właściwym dla danej umowy, nie pozbawi pracownika minimum uprawnień wynikających z przepisów prawa pracy.

Podstawa prawna:

• rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady WE nr 593/2008 z 17 czerwca 2008 r. w sprawie prawa właściwego dla zobowiązań umownych (Rzym I) (DzUrz UE z 4.07.2008 r., L 177/13).