Emerytury pomostowe z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze

Od 1 stycznia 2009 r. obowiązuje ustawa z 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (tzw. ustawa pomostowa). Przewiduje ona przede wszystkim możliwość ubiegania się o emeryturę pomostową przez osoby, które odpowiednio długo były zatrudnione przy pracach wymienionych w tej ustawie. Ustalenie prawa do tego świadczenia uzależnione jest również od spełnienia innych warunków, w tym m.in. od ukończenia odpowiedniego wieku oraz udowodnienia wymaganego stażu ubezpieczeniowego.

Definicja pracy szczególnej

Ustawa pomostowa zawiera definicję pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, która uprawnia do uzyskania emerytury pomostowej. Pracami w szczególnych warunkach w rozumieniu tej ustawy są prace związane z czynnikami ryzyka, które:

• z dużym prawdopodobieństwem mogą spowodować trwałe uszkodzenie zdrowia (wraz z upływem wieku pracownika),
• wykonywane są w szczególnych warunkach środowiska pracy,
• determinowane są siłami natury lub procesami technologicznymi,
• mimo zastosowania środków profilaktyki technicznej, organizacyjnej lub medycznej stawiają przed pracownikami wymagania przekraczające poziom ich możliwości, ograniczony w wyniku procesu starzenia się jeszcze przed osiągnięciem wieku emerytalnego, w stopniu utrudniającym ich pracę na dotychczasowym stanowisku.

Pracami w szczególnych warunkach są m.in. prace pod ziemią, na wodzie i pod wodą, w powietrzu, w warunkach gorącego i zimnego mikroklimatu, bardzo ciężkie prace fizyczne, prace w warunkach podwyższonego ciśnienia atmosferycznego, a także ciężkie prace fizyczne związane z bardzo dużym obciążeniem statycznym.

Z kolei prace o szczególnym charakterze w rozumieniu ustawy pomostowej to prace wymagające szczególnej odpowiedzialności oraz szczególnej sprawności psychofizycznej, których możliwość należytego wykonywania w sposób niezagrażający bezpieczeństwu publicznemu, w tym zdrowiu lub życiu innych osób, zmniejsza się przed osiągnięciem wieku emerytalnego na skutek pogorszenia tej sprawności.

Polecamy: INFORLEX.PL Księgowość i Kadry

Szczegółowy wykaz prac w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze zawierają załączniki nr 1 i 2 do ustawy pomostowej. Są to tzw. nowe wykazy prac, w odróżnieniu od starych wykazów (A i B) stanowiących załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Te ostatnie uprawniają do uzyskania wcześniejszej emerytury, o czym pisaliśmy w nr 2/2013 Snp.

Emerytura pomostowa na ogólnych zasadach

Dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze przewidziane zostały różne możliwości uzyskania emerytury pomostowej. Pierwsza z nich uregulowana jest w art. 4 ustawy i dotyczy osób, które spełniają łącznie następujące warunki:

• urodziły się po 31 grudnia 1948 r.,
• osiągnęły wiek wynoszący co najmniej 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn,
• udowodniły okres pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wynoszący co najmniej 15 lat,
• udowodniły okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn,
• wykonywały przed 1 stycznia 1999 r. (co najmniej przez jeden dzień) prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wymienione w nowych wykazach obowiązujących od 1 stycznia 2009 r. bądź prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymienione w starych wykazach prac,
• po 31 grudnia 2008 r. wykonywały (co najmniej przez jeden dzień) prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wymienione w nowych wykazach prac,
• rozwiązały stosunek pracy.

Zobacz: Wysokość emerytury pomostowej

---

Emeryturę pomostową na ogólnych zasadach mogą również uzyskać osoby, które po 31 grudnia 2008 r. nie wykonywały pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wymienionej w nowych wykazach prac. Taką możliwość przewiduje art. 49 ustawy dla tych pracowników, którzy na 1 stycznia 2009 r. udowodnili wymagany okres takiej pracy (co najmniej 15 lat) oraz spełnili pozostałe warunki przewidziane w art. 4 ustawy pomostowej wymagane do uzyskania emerytury.

Należy zaznaczyć, że prawo do emerytury pomostowej na ogólnych zasadach mogą również nabyć żołnierze zawodowi oraz funkcjonariusze tzw. służb mundurowych (m.in. Policji, Urzędu Ochrony Państwa, Straży Granicznej, Służby Więziennej), którzy nie spełniają warunków do nabycia prawa lub utracili prawo do emerytury określonej w przepisach o zaopatrzeniu emerytalnym tych osób. Przy ustalaniu prawa do emerytury pomostowej dla żołnierzy i funkcjonariuszy okresy służby traktuje się na równi z okresami pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze. Podlegają one sumowaniu przy ustalaniu wymaganego stażu pracy szczególnej.

Przykład

Tadeusz G. 15 czerwca 2013 r. ukończy 60 lat. Udowodnił 26 lat składkowych i 2 lata nieskładkowe. Od 1992 r. jest nieprzerwanie zatrudniony w PKP jako dyżurny ruchu, tj. przy pracy w szczególnych warunkach wymienionej w załączniku nr 1 do ustawy pomostowej. W związku z tym, że wykonywał tę pracę przez co najmniej 15 lat, a także przed 1 stycznia 1999 r. i po 31 grudnia 2008 r., po ukończeniu 60 lat i rozwiązaniu stosunku pracy będzie mógł ubiegać się o przyznanie emerytury pomostowej.

Przykład

Maria K. udowodniła dotychczas 18 lat składkowych i 3 lata nieskładkowe. Przez 17 lat pracowała jako nauczycielka w młodzieżowym ośrodku wychowawczym, a zatem przy pracy o szczególnym charakterze wymienionej w załączniku nr 2 do ustawy pomostowej. Po jej zakończeniu w grudniu 2006 r. nie była już zatrudniona przy żadnej pracy wymienionej w nowych wykazach. Tym samym nie spełniła wymogu wykonywania zatrudnienia w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze po 31 grudnia 2008 r. Ponieważ na 1 stycznia 2009 r. udowodniła wymagany okres takiego zatrudnienia (15 lat), po ukończeniu 55 lat i rozwiązaniu stosunku pracy będzie mogła nabyć prawo do emerytury pomostowej.

Przykład

Marek J. (urodzony w sierpniu 1953 r.) po ukończeniu 60 lat w sierpniu 2013 r. zamierza ubiegać się o przyznanie emerytury pomostowej. Ubezpieczony na początku swojej kariery zawodowej pełnił przez 9 lat służbę w Straży Granicznej. Po odejściu ze służby przez 8 lat był zatrudniony jako kontroler ruchu lotniczego (tj. przy pracy o szczególnym charakterze wymienionej w pkt 2 załącznika nr 2 do ustawy). Ustalając prawo do emerytury pomostowej, ZUS zsumuje ubezpieczonemu okresy służby w Straży Granicznej oraz w lotnictwie. Dzięki temu zdoła on udowodnić 15-letni staż pracy szczególnej wymagany do przyznania emerytury pomostowej na ogólnych zasadach.

Zobacz również: Forum Kadry - ZUS i Płace

Pomostówka na szczególnych zasadach

Ustawa pomostowa przewiduje również (w art. 5-10 ustawy) możliwość uzyskania emerytury pomostowej na tzw. szczególnych zasadach, po ukończeniu niższego wieku emerytalnego niż 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn. Taka emerytura przysługuje pracownikom wykonującym prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wymienione w określonych punktach załącznika nr 1 lub 2 do ustawy pomostowej. Aby uzyskać to świadczenie, muszą oni przede wszystkim spełnić określone warunki przewidziane do uzyskania emerytury pomostowej na ogólnych zasadach, tj.

• udowodnić okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn,
• przed 1 stycznia 1999 r. wykonywać (co najmniej przez jeden dzień) prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wymienione w nowych wykazach bądź prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymienione w starych wykazach,
• po 31 grudnia 2008 r. wykonywać (co najmniej przez jeden dzień) pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wymienioną w nowych wykazach,
• rozwiązać stosunek pracy.

---

Warunkiem uzyskania emerytury pomostowej na szczególnych zasadach jest również ukończenie obniżonego wieku emerytalnego. Wiek ten wynosi 50 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn (np. w przypadku maszynistów pojazdów trakcyjnych, pracowników lotnictwa, czy ratowników górskich) albo 55 lat zarówno dla kobiet, jak i dla mężczyzn (np. w przypadku pracowników portów morskich). Ponadto, aby uzyskać emeryturę pomostową na szczególnych zasadach, trzeba udowodnić wymagany okres pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wymienionej w określonych punktach załącznika nr 1 lub nr 2 do ustawy pomostowej. Okres ten wynosi na ogół 15 lat, choć dla niektórych grup zawodowych (np. pracowników ratownictwa górskiego) przewidziany jest krótszy, tj. 10-letni staż.

W odniesieniu do niektórych grup pracowników przepisy przewidują również dodatkowy warunek uzyskania orzeczenia o niezdolności do wykonywania pracy w danym zawodzie.

Szczegółowe warunki nabycia prawa do emerytury pomostowej na szczególnych zasadach, w zależności od rodzaju wykonywanej pracy, przedstawia tabela na „Warunki wymagane do uzyskania emerytury pomostowej na szczególnych zasadach w zależności od rodzaju wykonywanej pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze”.

Podobnie jak ma to miejsce w przypadku emerytury pomostowej przyznawanej na ogólnych zasadach, pomostówka na szczególnych zasadach może być przyznana również tym osobom, które po 31 grudnia 2008 r. nie wykonywały pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wymienionej w nowych wykazach prac. Muszą one jednak posiadać na 1 stycznia 2009 r. wymagany okres takiej pracy oraz spełnić pozostałe warunki wymagane do przyznania tego świadczenia.

Warto zaznaczyć, że pracownicy, którzy mają możliwość nabycia prawa do emerytury pomostowej na szczególnych zasadach (po ukończeniu wieku emerytalnego niższego niż 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn), jeśli nie spełnią jednego z warunków wymaganych do przyznania tego świadczenia (np. nie uzyskają orzeczenia stwierdzającego niezdolność do wykonywania określonej pracy), mają możliwość przejścia na emeryturę pomostową przyznawaną na ogólnych zasadach (a zatem z tytułu ukończenia wieku emerytalnego wynoszącego 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn).

Przykład

Jan G. (urodzony w czerwcu 1958 r.) udowodnił ogółem 27 lat składkowych i nieskładkowych. W latach 1995–2011 pracował w hutnictwie przy obsłudze pieców odlewniczych (tj. przy pracy w szczególnych warunkach wymienionej w pkt 6 załącznika nr 1 do ustawy pomostowej). Z pracy tej musiał zrezygnować ze względu na swój stan zdrowia i wydanie przez lekarza medycyny pracy orzeczenia o niezdolności do wykonywania prac w szczególnych warunkach w hutnictwie. Następnie nie podjął żadnego zatrudnienia. Jan G. po ukończeniu 55 lat w czerwcu 2013 r. spełni zatem ostatni z warunków wymaganych do przyznania emerytury pomostowej na szczególnych zasadach. Jeśli zgłosi wniosek o to świadczenie, ZUS wyda w tej sprawie pozytywną decyzję.

Przykład

Waldemar K. (urodzony w marcu 1956 r.) udowodnił 26–letni staż ubezpieczeniowy. Przez 10 lat (w latach 1994–2003) był zatrudniony w PKP jako kierownik pociągu. Od 1 stycznia 2004 r. wykonuje zatrudnienie jako starszy specjalista w biurze Polskich Linii Kolejowych, gdyż lekarz medycyny pracy orzekł, że jest on niezdolny do wykonywania dotychczasowej pracy. Mimo że po 31 grudnia 2008 r. ubezpieczony nie pracował w szczególnych warunkach przy pracach wymienionych w nowych wykazach, po rozwiązaniu stosunku pracy może ubiegać się o przyznanie emerytury pomostowej na szczególnych zasadach. Na 1 stycznia 2009 r. udowodnił bowiem wymagany do przyznania pomostówki 10-letni staż pracy w charakterze maszynisty pojazdu trakcyjnego i spełnił pozostałe warunki wymagane do przyznania tego świadczenia.

---

\Przykład

Andrzej D. udowodnił 27 lat składkowych i nieskładkowych, w tym 9-letni okres zatrudnienia w szczególnych warunkach jako pilot samolotu w latach 1993–2011. W lutym 2013 r. ukończył 55 lat. Komisja lotniczo-lekarska nie wydała jednak orzeczenia o niezdolności do wykonywania pracy pilota. W związku z tym ZUS nie mógł przyznać mu emerytury pomostowej na szczególnych zasadach. Ubezpieczony będzie mógł jednak nabyć prawo do tego świadczenia po ukończeniu 60 lat (na podstawie art. 4 ustawy pomostowej).

Warunki wymagane do uzyskania emerytury pomostowej na szczególnych zasadach w zależności od rodzaju wykonywanej pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze

Rodzaj pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze	Warunki wymagane do uzyskania emerytury pomostowej
1	2
Prace w powietrzu wykonywane na statkach powietrznych przez personel pokładowy oraz prace pilotów statków powietrznych (pilot, instruktor).	● osiągnięcie wieku wynoszącego co najmniej 50 lat dla kobiet i co najmniej 55 lat dla mężczyzn, ● udowodnienie zatrudnienia w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze przy pracach na statkach powietrznych przez co najmniej 15 lat, ● uzyskanie orzeczenia o niezdolności do wykonywania zatrudnienia w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w rozumieniu art. 105–107 ustawy z 3 lipca 2002 r. – Prawo lotnicze.
Prace w morskich portach handlowych oraz przedsiębiorstwach pomocniczych działających na rzecz tych portów, zwanych portami morskimi (tj. prace fizyczne ciężkie bezpośrednio przy przeładunku w ładowniach statku oraz prace operatorów żurawi wieżowych, do obsługi których są wymagane uprawnienia kategorii IŻ lub równorzędne oraz dźwignic portowych lub stoczniowych).	● osiągnięcie wieku wynoszącego co najmniej 55 lat, ● udowodnienie okresu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w portach morskich przez co najmniej 15 lat.
1. Prace bezpośrednio przy zalewaniu form odlewniczych, transportowaniu naczyń odlewniczych z płynnym, rozgrzanym materiałem (żeliwo, staliwo, metale nieżelazne i ich stopy) 2. Prace bezpośrednio przy ręcznej obróbce wykańczającej odlewy: usuwanie elementów układu wlewowego, ścinanie, szlifowanie powierzchni odlewów oraz ich malowanie na gorąco 3. Prace bezpośrednio przy obsłudze wielkich pieców oraz pieców stalowniczych lub odlewniczych 4. Prace murarskie bezpośrednio w piecach hutniczych, odlewniczych, bateriach koksowniczych oraz w piecach do produkcji materiałów ceramicznych 5. Prace bezpośrednio przy ręcznym zestawianiu surowców lub ręcznym formowaniu wyrobów szklanych w hutnictwie szkła 6. Prace bezpośrednio przy kuciu ręcznym w kuźniach 7. Prace bezpośrednio przy obsłudze agregatów i urządzeń do produkcji metali nieżelaznych 8. Prace bezpośrednio przy obsłudze ciągów walcowniczych: przygotowanie, dozorowanie pracy walców lub samotoków, ingerencja przy wypadaniu i zaklinowaniu materiałów 9. Prace przy obsłudze dźwignic bezpośrednio przy wytapianiu surówki, stopów żelaza lub metali nieżelaznych.	● osiągnięcie wieku wynoszącego co najmniej 55 lat, ● udowodnienie okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach w hutnictwie wynoszącego co najmniej 15 lat, ● uzyskanie orzeczenia lekarza medycyny pracy o niezdolności do wykonywania prac w szczególnych warunkach wymienionych w kolumnie sąsiedniej.
1. Prace nurka lub kesoniarza, prace w komorach hiperbarycznych 2. Prace rybaków morskich 3. Prace bezpośrednio przy przetwórstwie materiałów zawierających azbest lub prace rozbiórkowe związane z ich usuwaniem.	● osiągnięcie wieku wynoszącego co najmniej 50 lat dla kobiet i co najmniej 55 lat dla mężczyzn, ● udowodnienie okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach (przy pracach wymienionych obok), wynoszącego co najmniej 10 lat
Prace maszynistów pojazdów trakcyjnych (maszynista pojazdów trakcyjnych, maszynista instruktor, maszynista zakładowy, maszynista wieloczynnościowych i ciężkich maszyn do kolejowych robót budowlanych i kolejowej sieci trakcyjnej, kierowca lokomotywy spalinowej o mocy do 300 KM, pomocnik maszynisty pojazdów trakcyjnych) i kierowników pociągów.	● osiągnięcie wieku wynoszącego co najmniej 50 lat dla kobiet i co najmniej 55 lat dla mężczyzn, ● udowodnienie okresu zatrudnienia jako maszynista pojazdów trakcyjnych (przy pracach wymienionych obok) wynoszącego co najmniej 15 lat, ● uzyskanie orzeczenia lekarza medycyny pracy o niezdolności do wykonywania prac jako maszynista pojazdów trakcyjnych.
Prace w charakterze członka zawodowych ekip ratownictwa górskiego.	● osiągnięcie wieku wynoszącego co najmniej 50 lat dla kobiet i co najmniej 55 lat dla mężczyzn, ● udowodnienie okresu pracy jako członek zawodowych ekip ratownictwa górskiego, wynoszącego co najmniej 10 lat.

---

Emerytura pomostowa dla górników

Odrębna możliwość uzyskania emerytury pomostowej została przewidziana dla osób, które przez odpowiednio długi okres wykonywały prace górnicze, o których mowa w art. 50c ust. 1 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS (tzw. ustawy emerytalnej).

Chodzi m.in. o prace:

• pod ziemią w kopalniach węgla, rud i kruszców, surowców ogniotrwałych, glin szlachetnych, kaolinów, magnezytów, gipsu, anhydrytu, soli kamiennej i potasowej, fosforytów oraz barytu,
• pod ziemią przy głębieniu szybów w przedsiębiorstwach budowy kopalń oraz pod ziemią w przedsiębiorstwach i innych podmiotach wykonujących dla tych kopalń roboty górnicze lub przy budowie szybów,
• pod ziemią w przedsiębiorstwach montażowych, przedsiębiorstwach maszyn górniczych, zakładach naprawczych i innych podmiotach wykonujących dla kopalń określone roboty budowlano-montażowe, roboty przy naprawie maszyn i wdrażaniu nowych urządzeń,
• na odkrywce w kopalniach siarki i węgla brunatnego,
• pod ziemią na stanowiskach dozoru ruchu oraz kierownictwa ruchu kopalń, przedsiębiorstw i innych podmiotów.

Zobacz również: Czy można pracować i pobierać emeryturę pomostową

Górnicy mogą nabyć prawo do emerytury pomostowej, jeśli wymienione prace wykonywali co najmniej przez 15 lat oraz osiągnęli wiek emerytalny wynoszący 55 lat (kobieta) i 60 lat (mężczyzna). Ponadto, aby uzyskać prawo do emerytury pomostowej, muszą również spełnić pozostałe warunki wymagane do przyznania tego świadczenia na ogólnych zasadach, tj.:

• udowodnić okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn,
• przed 1 stycznia 1999 r. wykonywać (przynajmniej przez 1 dzień) prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wymienione w starych lub w nowych wykazach,
• po 31 grudnia 2008 r. wykonywać (przynajmniej przez 1 dzień) prace górnicze, o których mowa w art. 50c ust. 1 ustawy emerytalnej lub jakąkolwiek inną pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wymienioną w nowych wykazach,
• rozwiązać stosunek pracy.

Prawo do emerytury pomostowej mogą również nabyć osoby, które nie spełniają przedostatniego z wymienionych warunków, jeżeli na 1 stycznia 2009 r. posiadały co najmniej 15-letni okres wykonywania prac górniczych, o których mowa w art. 50c ust. 1 ustawy emerytalnej oraz spełniły pozostałe warunki wymagane do przyznania emerytury pomostowej na ogólnych zasadach.

Przykład

Adam G. udowodnił 26 lat składkowych oraz 2 lata nieskładkowe. W maju 2013 r. ukończy 60 lat. Od 1 stycznia 2007 r. jest zatrudniony jako pracownik ochrony. Wcześniej wykonywał (przez ponad 15 lat) pracę górniczą pod ziemią w kopalni węgla kamiennego. Mimo że ubezpieczony nie wykonywał pracy szczególnej po 31 grudnia 2008 r., jeżeli rozwiąże stosunek pracy, będzie mógł nabyć prawo do emerytury pomostowej. Na 1 stycznia 2009 r. posiadał bowiem wymagany 15-letni okres pracy górniczej oraz spełnił pozostałe warunki wymagane do przyznania tego świadczenia.

---

Ustalanie okresu pracy szczególnej

Uzyskanie emerytury pomostowej w każdym przypadku uzależnione jest od udowodnienia wymaganego okresu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze. Ustalając ten staż ZUS stosuje pewne ogólne zasady jednakowe dla każdej emerytury pomostowej. Przy ustalaniu tego stażu uwzględnia wyłącznie okresy wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w ramach stosunku pracy. Nie są wliczane, podobnie jak w przypadku wcześniejszych emerytur przyznawanych za pracę wymienioną w starych wykazach, okresy pracy szczególnej wykonywanej np. w ramach działalności gospodarczej czy umowy zlecenia. Przepisy wymagają również, aby zatrudnienie w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze było wykonywane w pełnym wymiarze czasu pracy. Nie są zatem zaliczane okresy, w których pracownik był zatrudniony np. na 1/2 lub 1/4 etatu.

Ustalając wymagany staż pracy szczególnej ZUS nie uwzględnia również okresów niewykonywania tej pracy, za które pracownik otrzymał wynagrodzenie lub świadczenia z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa. Nie są również zaliczane okresy urlopu wychowawczego, urlopu bezpłatnego oraz służby wojskowej, a w przypadku nauczycieli – dodatkowo okresy urlopu dla poratowania zdrowia, przebywania na urlopie na dalsze kształcenie się, czy pozostawania w stanie nieczynnym. Do okresu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wliczane są natomiast okresy urlopu wypoczynkowego.

Zobacz również serwis: Składki na ubezpieczenie społeczne

Przykład

Bogdan D. przez 18 lat był zatrudniony jako kierowca autobusu, tj. przy pracy o szczególnym charakterze wymienionej w pkt 8 załącznika nr 2 do ustawy pomostowej. Przez 14 lat pracował na tym stanowisku w pełnym wymiarze czasu pracy, 3 lata na 3/4 etatu, a rok na 1/2 etatu. Ponadto przez 2 lata Bogdan D. był zatrudniony na tym samym stanowisku w ramach umowy zlecenia. Pracę w PKS zakończył w grudniu 2010 r. W sierpniu br. osiągnie wiek uprawniający do uzyskania emerytury pomostowej na ogólnych zasadach (60 lat) i chciałby wówczas wystąpić z wnioskiem o przyznanie tego świadczenia. Jeśli tak zrobi, ZUS wyda decyzję odmowną. Przy ustalaniu wymaganego 15-letniego okresu pracy o szczególnym charakterze uwzględni bowiem wyłącznie 14 lat wykonywania tej pracy w pełnym wymiarze czasu pracy.

Przykład

Hanna J. przez 18 lat wykonywała w pełnym wymiarze czasu pracy pracę o szczególnym charakterze jako wychowawca w zakładzie poprawczym. W tym czasie łącznie przez 6 miesięcy przebywała na zwolnieniach lekarskich pobierając wynagrodzenie za czas niezdolności do pracy oraz zasiłek chorobowy. Ponadto przez rok pobierała świadczenie rehabilitacyjne, a przez pół roku przebywała na urlopie dla poratowania zdrowia. Korzystała również z 2-letniego urlopu wychowawczego. W październiku br., po ukończeniu 55 lat i rozwiązaniu stosunku pracy zamierza ubiegać się o przyznanie emerytury pomostowej. Ustalając wymagany 15-letni okres zatrudnienia o szczególnym charakterze ZUS wyłączy okresy pobierania świadczeń chorobowych, urlopu dla poratowania zdrowia oraz urlopu wychowawczego. W związku z tym staż pracy o szczególnym charakterze wyniesie w przypadku Hanny J. 14 lat. Tym samym, aby nabyć prawo do emerytury pomostowej, musi ona przynajmniej jeszcze przez rok wykonywać pracę szczególną.

---

Sumowanie różnych rodzajów pracy

Ustalając wymagany staż pracy w szczególnych warunkach i o szczególnym charakterze ZUS może sumować okresy wykonywania różnych rodzajów takiej pracy. Zasady tego sumowania różnią się jednak w zależności od tego, czy chodzi o pomostówkę przyznawaną na ogólnych czy na szczególnych zasadach.

Przy ustalaniu co najmniej 15-letniego okresu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wymaganego do przyznania emerytury pomostowej na ogólnych zasadach ZUS zalicza okresy wykonywania tej pracy zarówno po 31 grudnia 2008 r., jak i przed 1 stycznia 2009 r. Mogą być w tym przypadku doliczone również okresy zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymienione w starych wykazach, jeżeli przypadają one przed wejściem w życie ustawy pomostowej, tj. przed 1 stycznia 2009 r. Doliczając prace wymienione w wykazie A ZUS może również wliczyć okresy zatrudnienia na kolei i pracy górniczej w rozumieniu ustawy emerytalnej, jeżeli zostały przebyte do końca 2008 r., a także okresy służby m.in. w Policji, UOP, BOR, Służbie Więziennej.

W dużo bardziej rygorystyczny sposób ustalany jest staż pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wymagany do przyznania emerytury pomostowej na szczególnych zasadach. W tym przypadku możliwe jest uwzględnienie jedynie okresów wykonywania takiej pracy, która została wymieniona w odpowiednim przepisie na podstawie którego emerytura jest przyznawana (a konkretnie w określonym punkcie jednego z nowych wykazów prac). ZUS nie uwzględni zatem w tym przypadku nawet okresów pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wymienionych w innych punktach nowych wykazów. Nie ma też możliwości doliczenia okresów zatrudnienia przy pracach wymienionych w starych wykazach prac, jak również okresów służby i zatrudnienia na kolei.

Przykład

Krzysztof R. udowodnił łącznie 25 lat składkowych oraz 2 lata nieskładkowe. Niedługo po ukończeniu szkoły zawodowej (w styczniu 1995 r.) podjął służbę w Policji, ale został z niej zwolniony po 2 latach. Następnie był zatrudniony przez 4 lata w szczególnych warunkach w transporcie jako kierowca samochodu ciężarowego (tj. przy pracy wymienionej w wykazie A, dział VIII rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego). Od 1 stycznia 2001 r. wykonuje pracę o szczególnym charakterze wymienioną w pkt 9 załącznika nr 2 do ustawy pomostowej (prace kierowców pojazdów uprzywilejowanych). W czerwcu br. ubezpieczony ukończy 60 lat. Po rozwiązaniu stosunku pracy zamierza zgłosić wniosek o przyznanie emerytury pomostowej. Ustalając 15-letni staż pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wymagany do przyznania emerytury pomostowej ZUS zaliczy wszystkie wymienione okresy pracy szczególnej. Dzięki temu ubezpieczony spełni warunek wykonywania jej przez co najmniej 15 lat.

Przykład

Anna G. nieprzerwanie od 1 stycznia 1997 r. jest zatrudniona w szczególnych warunkach w przemyśle lekkim przy pracach wymienionych w wykazie A rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie wieku emerytalnego. Prace te nie zostały jednak wymienione w załącznikach do ustawy o emeryturach pomostowych. W lipcu 2013 r. ubezpieczona zamierza wystąpić z wnioskiem o przyznanie emerytury pomostowej. Ustalając 15-letni okres pracy w szczególnych warunkach ZUS zaliczy ubezpieczonej jedynie 12 lat wykonywania pracy w przemyśle lekkim przed 1 stycznia 2009 r. W związku z tym ubezpieczona nie spełni warunku posiadania 15 lat pracy w szczególnych warunkach wymaganego do przyznania emerytury pomostowej.

---

Przykład

Zenon K. udowodnił 25 lat składkowych oraz 3 lata nieskładkowe. Przez pierwsze 12 lat swojej kariery zawodowej pracował w budownictwie przy produkcji cementu (tj. przy pracy wymienionej w dziale V wykazu A stanowiącego załącznik do rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego). Od 1 stycznia 1998 r. do 31 grudnia 2012 r. pracował w hutnictwie, wykonując najpierw (przez rok) prace w szczególnych warunkach wymienione w pkt 15 załącznika nr 1 do ustawy pomostowej, następnie (przez 6 lat) prace w szczególnych warunkach wymienione w pkt 7 tego załącznika, a później (przez 8 lat) prace wymienione w pkt 5 załącznika nr 1 do ustawy pomostowej. Z tej ostatniej pracy musiał odejść ze względu na wydanie przez lekarza medycyny pracy orzeczenia stwierdzającego, że jest on niezdolny do wykonywania takiej pracy. W czerwcu br. Zenon K. ukończy 55 lat i zamierza zgłosić wniosek o przyznanie emerytury pomostowej na szczególnych zasadach. Jeśli tak zrobi, ZUS wyda w tej sprawie decyzję odmowną. Ustalając wymagany 15-letni staż pracy w szczególnych warunkach uwzględnione bowiem zostaną wyłącznie okresy pracy w hutnictwie wymienione w pkt 5 i 7 załącznika nr 1 do ustawy pomostowej (łącznie 14 lat). Nie będzie natomiast możliwe zaliczenie rocznego okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach w hutnictwie przy pracy wymienionej w punkcie 15 załącznika nr 1, a także 12 lat pracy szczególnej w budownictwie wymienionej w starych wykazach prac.

Okresy wliczane do stażu ubezpieczeniowego

Uzyskanie emerytury pomostowej (zarówno przyznawanej na ogólnych, jak i na szczególnych zasadach, a także z tytułu wykonywania pracy górniczej) uzależnione jest również od udowodnienia łącznego okresu składkowego i nieskładkowego wynoszącego co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn. Przy ustalaniu, czy został spełniony ten warunek, ZUS uwzględnia okresy składkowe wymienione w art. 6 ustawy emerytalnej (np. okresy zatrudnienia, prowadzenia działalności gospodarczej, wykonywania umowy zlecenia) oraz okresy nieskładkowe wskazane w art. 7 tej ustawy (np. okresy pobierania świadczeń chorobowych, opieki nad dzieckiem, odbywania studiów wyższych). Nie są natomiast uwzględniane tzw. okresy rolne wymienione w art. 10 ustawy emerytalnej.

Ustalając wymagany staż ubezpieczeniowy ZUS stosuje ogólną zasadę, zgodnie z którą okresy nieskładkowe mogą być uwzględnione jedynie w wymiarze nieprzekraczającym 1/3 udowodnionych okresów składkowych.

Przykład

Marek G. przepracował 18 lat w szczególnych warunkach przy pracach wymienionych w załączniku nr 1 do ustawy pomostowej. Oprócz tego udowodnił 9 lat nieskładkowych oraz 4 lata opłacania składek na ubezpieczenie społeczne rolników. Niedługo zamierza zgłosić wniosek o przyznanie emerytury pomostowej. Ustalając wymagany w przypadku mężczyzn co najmniej 25-letni staż ubezpieczeniowy ZUS uwzględni ubezpieczonemu, obok 18 lat składkowych, jedynie 6 lat nieskładkowych (1/3 z 18 lat). Nie będzie natomiast możliwe zaliczenie okresu opłacania składek na ubezpieczenie społeczne rolników. Oznacza to, że wnioskodawca będzie miał jedynie 24-letni staż ubezpieczeniowy, co nie pozwoli na przyznanie mu przez ZUS emerytury pomostowej.

Ustalenie wysokości emerytury pomostowej

W odróżnieniu od wcześniejszych emerytur przysługujących z tytułu zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (obliczanych według tzw. dotychczasowych zasad), emerytura pomostowa obliczana jest w kapitałowy sposób, właściwy dla nowych emerytur.

Emerytura pomostowa stanowi wynik podzielenia podstawy obliczenia emerytury (tj. zgromadzonych na koncie w ZUS składek emerytalnych z uwzględnieniem ich waloryzacji oraz zwaloryzowanego kapitału początkowego) przez średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku 60 lat (bez względu na to, w jakim faktycznie wieku znajduje się osoba wnioskująca o emeryturę pomostową). Tablicę średniego dalszego trwania życia ogłasza corocznie Prezes Głównego Urzędu Statystycznego w Monitorze Polskim, w formie komunikatu. Tablica ta stanowi podstawę do obliczenia emerytur ustalanych na podstawie wniosków zgłoszonych od 1 kwietnia do 31 marca następnego roku kalendarzowego. Zgodnie z tablicą obowiązującą od 1 kwietnia 2013 r. średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku 60 lat wynosi 255,2 miesiąca.

---

W przypadku pracownika przechodzącego na emeryturę pomostową, który jest członkiem OFE, przy ustalaniu podstawy obliczenia emerytury składki na ubezpieczenie emerytalne, zewidencjonowane na jego koncie w ZUS, zwiększane są przez pomnożenie wskaźnikiem korygującym 19,52 : 12,22. Przykładowo, zwiększenie składek emerytalnych za miesiąc, w którym wysokość składki zewidencjonowanej na koncie ubezpieczonego wyniosła 550 zł będzie wyglądało następująco: 550 zł x 19,52 = 10 736 zł : 12,22 = 878,56 zł.

Obliczona w powyższy sposób kwota emerytury pomostowej nie może być niższa niż gwarantowana w ustawie emerytalnej kwota najniższej emerytury (od 1 marca 2013 r. – 831,15 zł).

Przykład

Henryk K., niebędący członkiem OFE, po ukończeniu 60 lat w marcu 2013 r. wystąpił z wnioskiem o przyznanie emerytury pomostowej. Wysokość składek na ubezpieczenie emerytalne z uwzględnieniem ich waloryzacji wyniosła 76 250 zł, a kwota zwaloryzowanego kapitału początkowego 340 230 zł. ZUS ustalił wysokość emerytury pomostowej w następujący sposób:

Epom =	76 250 zł + 340 230 zł	= 1634,54 zł
	254,8

Warunki pobierania świadczenia

Emerytura pomostowa nie ma charakteru dożywotniego. Przysługuje najpóźniej do czasu ukończenia powszechnego wieku emerytalnego. Prawo do tego świadczenia może również ustać wcześniej, w razie nabycia uprawnień do wcześniejszej emerytury.

Osoba uprawniona do emerytury pomostowej, która zamierza pobierać to świadczenie, nie może wykonywać po jego przyznaniu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze. Wykonywanie takiej pracy skutkuje zawsze zawieszeniem prawa do tego świadczenia. Świadczeniobiorca może natomiast uzyskiwać przychód z tytułu zatrudnienia niebędącego pracą szczególną. Jeśli jednak jest to działalność podlegająca obowiązkowi ubezpieczeń społecznych, przychód ten nie może przekroczyć określonych progów zarobkowych. Wypłata świadczenia w pełnej wysokości możliwa jest w przypadku, gdy zarobki świadczeniobiorcy nie przekraczają 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia (od 1 marca do 30 czerwca 2013 r. - 2583,30 zł). Jeśli są wyższe od tego limitu, ale nie przekraczają wyższego progu zarobkowego równego 130% przeciętnego wynagrodzenia (od 1 marca do 30 czerwca 2013 r. - 4797,40 zł), emerytura pomostowa jest zmniejszana o kwotę przekroczenia niższego progu zarobkowego, nie więcej jednak niż o maksymalną kwotę zmniejszenia (od 1 marca 2013 r. do 28 lutego 2014 r. – 549,12 zł). Jeżeli natomiast przychód osoby uprawnionej przekracza ten wyższy limit, emerytura pomostowa podlega zawieszeniu.

Osoba uprawniona do emerytury pomostowej zobowiązana jest powiadomić ZUS o podjęciu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, a także o zatrudnieniu przy innej pracy. W tym drugim przypadku powinna podać, czy uzyskiwany przychód skutkuje zmniejszeniem lub zawieszeniem świadczenia. Po zakończeniu roku kalendarzowego musi z kolei powiadomić ZUS o wysokości zarobków uzyskanych w całym poprzednim roku kalendarzowym.

Przykład

Anna P. od marca 2012 r. jest uprawniona do emerytury pomostowej. W styczniu 2013 r. ponownie podjęła pracę o szczególnym charakterze (jako nauczyciel w młodzieżowym ośrodku socjoterapii). Uzyskuje z tego tytułu przychód w wysokości nieprzekraczającej 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia. Fakt podjęcia pracy wymienionej w załącznikach do ustawy pomostowej spowodował, że ZUS zawiesił prawo Anny P. do pobieranego dotychczas świadczenia.

Przykład

Grzegorz K. od grudnia 2012 r. ma ustalone prawo do emerytury pomostowej. W lutym br. podjął ponownie zatrudnienie w ramach umowy zlecenia. Uzyskuje z tego tytułu przychód w miesięcznej wysokości 3650 zł brutto. Przed rozpoczęciem tej pracy powiadomił ZUS o zamiarze uzyskiwania przychodu w wysokości skutkującej zmniejszeniem świadczenia. Na tej podstawie ZUS wypłaca mu emeryturę pomostową w wysokości pomniejszonej o maksymalną kwotę zmniejszenia, tj. o 549,12 zł.

Podstawa prawna:

• art. 3–17, art. 49 ustawy z 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (Dz.U. Nr 237 poz. 1656; ost.zm. Dz.U. z 2012 r. poz. 1656)
• art. 5–7, art. 26 ust. 3–5, art. 50c ust. 1, art. 104 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (j.t. Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227; ost. zm. Dz.U. z 2013 r. poz. 240)
• rozporządzenie Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz. 43; ost. zm. Dz.U. z 1998 r. Nr 162, poz. 1118)
• komunikat Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego z 23 marca 2012 r. w sprawie tablicy średniego dalszego trwania życia kobiet i mężczyzn (M.P. z 2012 r. poz. 182)
• komunikat Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego z 26 marca 2013 r. w sprawie tablicy średniego dalszego trwania życia kobiet i mężczyzn (M.P. z 2013 r. poz. 193)